سايه شوم كرونا بر زندگي تهيدستان شهري
عبدالرسول هاشمي
كرونا در ابتداي حضور خود نشان داد كه فارغ از طبقه و جايگاه افراد رفتار مي‌كند، اما هنوز چند صباحي نگذشت كه تاثير شديد آن بر فقراي شهري نمايان گشت. در اين ميان مشاغل فقراي شهري بيش از ديگر مشاغل رسمي مانند كارمندان دولتي و مشاغل آزاد اقشار متمول جامعه در معرض آسيب قرار گرفت و بسياري از كسب و كارهاي آنان در شهرهاي پرتراكم از بيم شيوع سريع كرونا تعطيل شد. باتوجه به ماهيت غيررسمي اشتغال فقراي شهري و عدم حمايت قانوني و رسمي و بعضا تعارض قانون و عوامل دولتي با اين نوع اشتغال‌ها، اين فعاليت‌ها در مقابل بيماري‌هاي همه‌گير مانند كرونا نيز به شدت آسيب‌پذير بوده‌اند. قبل از گسترش ويروس كرونا، ايجاد شهرهايي با تراكم بالا مزيت‌هاي زيادي را براي شهر و شهروندان همراه داشت. اما افزايش انتشار گازهاي آلاينده نيز از يك‌سو سلامت انسان‌ها را با تهديد جدي مواجه مي‌كرد. در دوران شيوع كرونا، برنامه‌ريزان شهري به اين نتيجه رسيده‌اند كه اگر شهرها از تراكم كمتري برخوردار باشند و دسترسي به تمام امكانات از طريق پياده‌روي و دوچرخه‌سواري امكان‌پذير باشد، احتمال انتقال كوويد۱۹ كمتر مي‌شد. از سوي ديگر، طراحان شهري به اين نتيجه رسيده‌اند كه بايد امكانات مراقبتي سلامت را به اندازه كافي در اختيار تمام طبقات اجتماعي جامعه قرار دهند تا مردم بتوانند در صورت ابتلا به يك بيماري همه‌گير، بدون محدوديت مالي و مكاني، از درمان‌هاي لازم برخوردار شوند كه اين اقدام به سهم خود مي‌تواند سرعت انتقال بيماري را به حداقل برساند. دلايل زيادي وجود دارد كه فقراي شهري در معرض خطر بالاي اپيدمي‌ها قرار دارند كه برخي آنها عبارتند از:
1- تراكم بالاي جمعيتي در مناطق و محلات فقيرنشين و به اصطلاح پايين شهر
2- دسترسي ناكافي به آب آشاميدني و خدمات بهداشتي و امكانات بهداشتي و درماني
3- اتكا به وسايل حمل و نقل شهري پرازدحام و شلوغ براي رفت و آمد شهري 4- ابعاد خاص اشتغال و كار در بخش‌هاي غيررسمي كه اغلب در مكان‌هاي شلوغ انجام مي‌شود (بانك جهاني، 2020) طبق برآورد بانك جهاني امروزه بيش از چهار ميليارد نفر از مردم جهان در شهرها زندگي مي‌كنند كه معادل نيمي از جمعيت جهاني را شامل مي‌شود. يكي از ويژگي‌هاي شهرنشيني تراكم جمعيت است كه مزيت‌هايي مانند دسترسي بيشتر و بهتر به خدمات اساسي و مراقبت‌هاي بهداشتي مي‌شود. با اين وجود مناطق حاشيه شهرها و محلات فقيرنشين شهري كه دسترسي كافي به زيرساخت‌هاي شهري ندارند، شيوع كرونا فاجعه‌آفرين است. تراكم بالاي جمعيت در مناطق و محلات جنوب و حاشيه شهرها زمينه مناسبي براي گسترش بيماري‌هاي همه‌گير مانند كرونا فراهم مي‌كند. شواهد حاكي است كه اپيدمي كرونا در كلان‌شهرها و مراكز پرجمعيت شهري آسيب بيشتري به مناطق و خانوارهاي فقير شهري وارد كرده است. در شهرها، مردم در مناطق فقيرنشين اغلب با جمعيت زياد در خانه‌هاي بسيار كوچك زندگي مي‌كنند، به‌طوري كه امكان رعايت فاصله استاندارد بين آنها به هيچ‌وجه وجود ندارد. علاوه بر اين در بسياري از موارد نيز مردم در خانه‌هايي با آشپزخانه‌ها، سرويس‌هاي بهداشتي مشترك با راهروهاي باريك سكونت دارند. بسياري از فقراي اين شهرها داراي شغل‌هايي هستند كه امكان انجام آنها به صورت دوركاري وجود ندارد و در نتيجه اين افراد مجبورند حتي در بدترين شرايط شيوع كرونا نيز در محل كار خود حضور پيدا كنند، چراكه فقر مالي به آنها مجال ماندن در خانه براي در امان ماندن از ابتلاي كوويد۱۹ را نمي‌دهد. عواملي مانند سطح آموزش و فرهنگ، تراكم جمعيت، دسترسي به امكانات بهداشتي و درماني، دسترسي به آب بهداشتي و زيرساخت‌هاي شهري همگي از عواملي هستند كه در شيوع بيماري‌هاي همه‌گير موثرند. برخي گزارش‌ها حاكي است كه بيش از ۷۰ درصد افراد مبتلا به ويروس كرونا در انگليس ساكن مناطق فقيرنشين شهرهاي پرجمعيت لندن و بيرمنگام بوده‌اند. در نيويورك، بيشترين افراد مبتلا در مناطقي با كمترين درآمد و با بيشترين جمعيت سكونت داشته‌اند و اين در حالي است كه در شهري مانند ميلواكي آفريقايي‌تبارها حدود يك‌چهارم جمعيت هستند اما بيش از ۷۰ درصد مرگ و ميرهاي ناشي از كرونا در اين شهر مربوط به اين جمعيت در مناطق فقيرنشين بوده است (خبرگزاري ايمنا، 1399). ديگر منابع خبري هم از گسترش شدت شيوع ويروس كرونا در مناطق فقيرنشين شهري خبر داده‌اند. اتكا به وسايل نقليه عمومي از جمله عوامل موثر در شيوع ويروس كرونا در بين طبقات فرودست شهري بوده است. در زمينه تاثير كرونا بر اقتصاد فقراي شهري بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه بيشترين تاثير اين بيماري بر بخش خدمات شهري كه حداقل 70 درصد اقتصاد شهري را تشكيل مي‌دهد، بوده است و در اين ميان مناطق كمتر توسعه‌يافته و فقيرنشين شهري بيشترين آسيب‌پذيري را بر اثر تعطيلي كسب و كارهايي مانند گردشگري و مسافرت، خرده‌فروشي‌ها، بخش پذيرايي و تجارت و حمل‌ونقل داشته‌اند. حتي اين ويروس موجب شده كه ناآرامي‌هاي اجتماعي در شهرهاي درحال توسعه و سكونتگاه‌هاي غيررسمي، افزايش يابد و شكاف شهري و فاصله طبقاتي تشديد شود (مركز افكارسنجي دانشجويان، 1399). كارگران غيررسمي در شرايط استثمار، فقدان كار منظم، فقدان حمايت اجتماعي، حقوق اندك، در مخاطره بودن با عوامل محيطي و آسيب‌پذيري فزاينده در مقابل شوك‌هاي اقتصادي كار مي‌كنند. با شيوع بيماري كرونا، آنها بر اثر تماس نزديك با ديگران و كار در محل‌هاي پرازدحام به‌شدت مقابل ويروس كرونا آسيب‌پذير بوده‌اند. حتي كساني كه مشاغل خانگي دارند به خاطر زندگي در محلات متراكم و پرازدحام حاشيه شهرها و مناطق كمترتوسعه‌يافته شهري آسيب‌پذير بوده‌اند. بنابراين همچنان كه فعاليت اقتصادي در شهرها كاهش مي‌يابد درآمد فقراي شهري نيز كه از حمايت مالي و اجتماعي و پس‌انداز كافي هم برخوردار نيستند از بين مي‌رود. در نتيجه پيامدهاي متعدد و ناگواري براي آنها به همراه دارد. اين تاثيرات بر خانوارهاي تهيدست شهري كه متكي به درآمدهاي پولي هستند، بسيار بيشتر از همتايان آنها در روستاها بوده است.در مجموع مي‌توان گفت بين كرونا و فقر رابطه مستقيم برقرار است و طبقات كم‌برخوردار و تهيدستان كه ناچارند كار كنند و حضور فيزيكي در شهر داشته باشند، بيشتر از طبقات اجتماعي بالاتر درمعرض خطر ابتلا به كرونا هستند و اينجاست كه دولت‌ها و سازمان‌هاي مدني بايد نقش فعال‌تري در حمايت از اين گروه‌ها داشته باشند.
منابع:
https: //www.imna.ir/service/corona
http: //ispa.ir/Default/Details /fa/2201
Worldbank (2020) https: //www.worldbank.org/en/topic/poverty/overview#1