نشست ناتو و دفاع سايبري
محمود فاضلي
بررسي سياست دفاع سايبري ناتو در اجلاس اخير اين سازمان در 14 ژوئن (24 خرداد 1400) در حالي صورت گرفت كه واشنگتن مهار حملات سايبري را به عنوان يكي از اركان سياست خود در قبال روسيه و چين قرار داده است. با تشديد حملات سايبري در سراسر جهان و پيچيده شدن عمليات‌ها، سياست سايبري جديد و مسائل زيرساختي، نرم‌افزاري و تبادل داده بين كشورهاي عضو مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت. خطوط كلي اين بازنگري در سياست دفاع سايبري ناتو مشخص نيست.
طرح بازنگري در سياست سايبري ناتو به ويژه توسط امريكا برجسته شده است. اين در شرايطي است كه واشنگتن تصميم گرفته است مهار حملات سايبري را به عنوان ستوني از سياست خود در قبال روسيه و چين درآورد. بايدن تلاش دارد هر چه بيشتر كشورها را به اين رويكرد دعوت كند تا به مفهوم «اتحاد دموكراسي‌ها» عليه قدرت‌هاي اقتدارگرا مفهوم دهند، در حالي كه شناسايي هويت مهاجمان احتمالي(از جمله براي امريكا كه داراي مهم‌ترين ظرفيت‌هاي فني است) بسيار غيرممكن تلقي مي‌شود. اما فرانسه تمايلي نشان نمي‌دهد كه اين اصلاحيه پيشنهادي سياست سايبري را از اولويت‌هاي هيات فرانسوي قرار دهد. وزير دفاع امريكا، لويد آستين اول ژوئن تاكيد كرده بود:«بازدارندگي و دفاع وظيفه شماره يك ناتو است. اما اين اتحاد در مقابل فعاليت‌هاي سايبري بي‌ثبات‌كننده و مخرب نيز به اتحاد احتياج دارد». صرف نظر از نتيجه مذاكرات اجلاس ناتو در بروكسل، بحث در مورد سياست احتمالي دفاع سايبري ناتو بايد شامل بحث در مورد توانايي‌هاي فني اتحاد باشد. فرماندهي دفاع سايبري ناتو مستقر در شهر مونس بلژيك از تيم‌هاي نسبتا كوچكي تشكيل شده است. كارشناسان معتقدند «فرماندهي ناتو فقط مي‌تواند در شبكه‌هاي ناتو مداخله كند بنابراين اگر يك حمله سايبري در شبكه ملي يك كشور عضو انجام شود، ناتو نمي‌تواند مداخله كند بلكه فقط به درخواست متحدي كه آن را درخواست كرده يك تيم پشتيباني مي‌فرستد.» در فضايي مانند فضاي مجازي كه جاسوسي بين متحدان قاعده است و نه يك استثنا امروزه تصور اينكه يك كشور دسترسي كامل و دايمي به شبكه خود داشته باشد، وجود ندارد.
كشورهاي عضو ناتو به توافق رسيده‌اند كه حمله سايبري به هر يك از آنها مي‌تواند باعث استناد به ماده 5 پيمان (تعهد دفاع جمعي) شود. با اين حال ناتو رسما توانايي حمله سايبري ندارد. قابليت‌هاي حمله سايبري فقط توسط يك متحد به خصوص در عمليات خارجي مانند افغانستان قابل دسترسي است. در امور سايبري هيچ سلاح استانداردي وجود ندارد. لازم است كه مشخص شود چه كسي سلاح را تهيه مي‌كند، چه كسي آن را به شبكه و... معرفي مي‌كند. زرادخانه حقوقي و ديپلماتيك ناتو براي مشروعيت بخشيدن به اقدامات خود در زمينه مسائل سايبري كاملا ضعيف است. جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد مدعي است درباره طيفي از مسائل از جمله چالش و تهديد دريافت شده از جانب روسيه در مسائل مرتبط با حوزه سايبري و فناوري نوظهور كه آنها رهبرانشان هستند با مقامات كشورها رايزني كرده است. ناتو استراتژي دفاع سايبري را نهايي كرده كه ابعاد دفاعي، سياسي و اطلاعاتي سايبري را در سراسر اين ائتلاف ارتقا مي‌دهد. اين يك سند عمومي نخواهد بود اما بايدن اين فرصت را دارد كه در اين باره با متحدان مشورت كند. چنانچه كشوري مورد تهاجم حمله سايبري گسترده قرار بگيرد و آنها به حمايت فني يا اطلاعاتي متحد ديگري نياز داشته باشند، آنها مي‌توانند طبق ماده 5 درخواست كمك كنند. در بيانيه كاخ سفيد پيش از نشست ناتو آمده است: «متحدان به اجراي مفهوم‌ها و استراتژي‌هاي نظامي جديد كه موضع بازدارندگي و دفاعي ناتو را مقابل تهديدات روسيه و ديگر كشورها تقويت كند، متعهد خواهند شد. متحدان موافقت خواهند كرد كه در مفهوم استراتژيك ناتو تجديدنظر كنند، چارچوبي كه رويكرد ائتلاف را براي فضاي استراتژيك در حال تكامل كه شامل سياست‌ها و اقدامات تهاجمي روسيه، چالش‌هاي ايجاد شده به دست چين براي امنيت جمعي، شكوفايي و ارزش‌هاي ما و تهديدهاي فراملي مانند تروريسم، تهديدات سايبري و تغييرات آب و هوايي مي‌شود، راهنمايي كند. ناتو قصد دارد سياست‌هاي استراتژيك خود در قبال روسيه و چين را اصلاح كند و مي‌خواهد يك مفهوم استراتژيك جديد به منظور رسيدگي به تهديدات عليه امنيت جمعي همچنين تهديدات فراملي نظير تروريسم، جرايم سايبري و تغيير اقليمي صادر كند».
روسيه نيز به طرق مختلف اتهامات امريكا در زمينه حملات سايبري را رد مي‌كند. رييس‌جمهور روسيه در مصاحبه NBC اتهاماتي كه در آنها هكرهاي روسيه را مسوول حملات سايبري در امريكا مي‌داند، غيرواقعي خواند. از ديدگاه او هيچگاه مداركي به روسيه درباره اتهام دخالت در انتخابات و حملات سايبري ارايه نشده است. ما را به خيلي چيزها متهم كردند. دخالت در انتخابات، حملات سايبري و... و نه يك بار ولي حتي يك بار هم به خود زحمت ارايه مدارك و شواهد را ندادند. پوتين پس از ديدار اخيرش با بايدن نيز مدعي شد «توافق كرديم كه رايزني‌هايي را شروع كنيم ما معتقديم حوزه امنيت سايبري در جهان به طور كلي و براي امريكا به ويژه و براي روسيه نيز در همان حجم بسيار مهم است». به گفته ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين هيچ توافقي صورت نگرفت و از آنجايي كه اين نخستين ديدار دو طرف بود، توافقي هم نمي‌توانست صورت بگيرد. در خصوص مساله امنيت سايبري، تفاهمي دوجانبه وجود دارد كه نيازمند بحث و گفت‌وگو است. آژانس امنيت سايبري اتحاديه اروپا نيز مدعي است سال گذشته 304 حمله سايبري بزرگ عليه بخش‌هاي حياتي اتحاديه اروپا انجام شد. در سال 2019 اين تعداد 146 مورد بود. حملات به بيمارستان‌ها و شبكه‌هاي خدمات درماني 47 درصد افزايش يافت. شبكه‌هاي هكر‌ها تلاش كردند با حمله به اين بخش‌ها به اهداف مالي خود دست پيدا كنند.