نگراني اروپا از احتمال حمله نظامي به اوكراين، بحران مهاجران در بلاروس
و وابستگي به مسكو در حوزه انرژي
فرصتي كه پوتين از دست نخواهد داد
ابزارهاي ضعيف غرب براي مهار روسيه
محمدحسين لطف‌الهي
تجمع نيروهاي نظامي روسيه در مرز اوكراين زنگ خطر را براي كي‌يف و كشورهاي اروپايي به صدا درآورده، بحران مهاجرت در مرزهاي بلاروس و اتحاديه اروپا كه رهبران غربي آن را بخشي از «جنگ هيبريدي» روسيه توصيف مي‌كنند همچنان ادامه دارد و كشورهاي قدرتمند اروپايي نگرانند در زمستان سخت پيش رو سرنوشت همكاري‌ها با مسكو براي تامين گاز طبيعي به كجا خواهد رسيد.
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه تمام كارت‌هاي باارزش خود را روي ميز گذاشته و حاضر شده ريسك زيادي را متحمل شود تا غرب را مجبور كند به خواسته‌هاي مسكو گوش دهد. در مقابل، غرب در شرايطي كه با تهديد روزافزون نفوذ چين روبرو است و همزمان با تداوم شيوع بيماري كوويد 19 وضعيت اقتصادي خود را هم متزلزل مي‌يابد نگران است كه افزايش تنش‌ها با روسيه به شروع يك بحران بسيار بزرگ‌تر از بحران كنوني منجر شود. آنها همچنين نگرانند عدم واكنش قاطع به اقدامات مسكو باعث شود كه پوتين مصمم‌تر از گذشته درصدد پيگيري اهدافش در اروپا برآيد.
از درياي بالتيك تا درياي سياه، جايي كه مسكو و غرب براي دهه‌ها بر سر نفوذ در آن منطقه با يكديگر رقابت كرده‌اند، احتمال وقوع يك درگيري نظامي جديد در حال افزايش است. تنها در يك ماه اخير، بمب‌افكن‌هاي هسته‌اي روسيه گشت‌زني‌هاي متعددي را در مرزهاي شرقي اروپا و مرز لهستان به ثبت رسانده‌اند و همزمان، حضور انبوه نيروهاي نظامي روس در مرزهاي جنوب غربي اين كشور باعث شده تا مقام‌هاي اطلاعاتي امريكايي و اروپايي هشدار دهند كه امكان حمله نظامي مسكو به اوكراين وجود دارد.
براساس گزارش نيويورك‌تايمز، مقام‌هاي امريكايي همچنين به متحدان اروپايي خود هشدار داده‌اند كه فرصت محدودي براي همكاري به منظور جلوگيري از حمله نظامي روسيه به اوكراين وجود دارد و در اين فرصت كوتاه آنها بايد مجموعه‌اي از اقدامات اقتصادي و نظامي را انجام دهند تا با ايجاد بازدارندگي كافي، روسيه از حمله منصرف شود. به گفته مقام‌هاي امريكايي، روسيه هنوز اعلام نكرده كه هدفش از تجميع نيروها در مرز جنوب غربي چيست اما ايالات متحده اين تحركات نظامي را جدي مي‌گيرد و از نگاه امريكا اين اتفاقات تنها يك «بلوف» نيست. اين روزنامه همچنين مي‌نويسد كه مقام‌هاي اطلاعاتي امريكا و بريتانيا قانع شده‌اند كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به دنبال اشغال بخش‌هاي وسيع‌تري از خاك اوكراين است.
فردريك هاجز، فرمانده ارشد پيشين نيروهاي امريكايي در اروپا با هشدار دادن در خصوص «احتمال افزايش تنش‌ها» مي‌گويد: «اگر به نظر برسد كه بلوك غرب آماده همكاري منظم و منسجم براي مقابله با تهديد مسكو نيست، خطر اشتباه محاسباتي كرملين تا حد بسيار زيادي افزايش مي‌يابد.»
از نگاه مقام‌هاي اطلاعاتي امريكا، ولاديمير پوتين از روند صلحي كه فرانسه و آلمان در سال 2014 و پس از ضميمه شدن شبه‌جزيره كريمه به خاك روسيه آغازگر آن بودند نااميد شده و در نظر دارد يك مسير زميني امن از اين شبه‌جزيره تا شرق اوكراين ايجاد كند. كارشناسان سياست خارجي امريكايي معتقدند ولاديمير پوتين چند ماه آينده را به عنوان فرصتي طلايي به منظور دستيابي به اين هدف مي‌بيند.
پايان دوره صدراعظمي آنگلا مركل در آلمان و خلأ احتمالي رهبري مقتدر در برلين براي ائتلاف‌سازي و اقدام در اروپا از يك‌سو و افزايش قيمت انرژي در اروپا كه باعث شده قاره سبز بيش از پيش به گاز ارزان روسيه وابسته شود، فضاي مطلوبي را پيش روي روس‌ها قرار مي‌دهد تا از خلأ موجود براي دستيابي به اهداف‌شان استفاده كنند. در مقابل اروپايي‌ها كه نگرانند با فرا رسيدن فصل سرما دسترسي آنها به گاز روسيه محدود شود، همراهي كمتري با ايده‌هايي نظير تحريم اقتصادي گسترده عليه مسكو دارند و همين موضوع، آزادي عمل بيشتري به ولاديمير پوتين مي‌دهد.
ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو در يك كنفرانس خبري مشترك با آنگلا مركل، صدراعظم آلمان گفت: «ما شاهد تمركز زياد و عجيب نيروهاي روسيه در نزديكي مرز با اوكراين هستيم.» استولتنبرگ افزود: «اين امري مهم و ضروري است كه روسيه درخصوص نيروهاي نظامي خود شفاف‌سازي كند و تنش‌هاي موجود در مرز را به حداقل برساند. ناتو وضعيت كنوني را زيرنظر دارد و به كمك‌هاي سياسي خود ادامه خواهد داد.» همچنين مركل نسبت به فعاليت‌هاي نظامي اخير روسيه در اين منطقه ابراز نگراني كرده و بر اهميت ادامه مذاكرات با روسيه تاكيد كرد. مركل گفت: «من هميشه از مذاكره بين ناتو و روسيه حمايت كرده‌ام. گرچه اختلاف نظرات زيادي بين ناتو و روسيه وجود دارد اما من معتقدم بهتر است به مذاكرات پايبند باشيم.»
پوتين روز پنجشنبه در يك سخنراني در جمع ديپلمات‌هاي روس گفت كه كشورهاي غربي بالاخره متوجه شدند كه روسيه در دفاع از «خطر قرمزهاي خود» كه مربوط به حضور نيروهاي ناتو در نزديكي مرزهايش است، جدي است. او افزود هشدارهاي اخير ما كاملا شنيده شده و تاثير خود را نشان داده است؛ بالاخره تنش در آنجا افزايش يافته و آنها بايد تا زماني كه امكان دارد در اين وضعيت بمانند تا به ذهن‌شان خطور نكند در مرزهاي غربي ما درگيري به راه بيندازند.
مقام‌هاي غربي، دو مساله بحران مهاجران در مرزهاي بلاروس (يك متحد نزديك روسيه) و اتحاديه اروپا و همچنين افزايش قيمت انرژي را بخشي از «جنگ هيبريدي» روسيه توصيف مي‌كنند و معتقدند مسكو در به راه انداختن اين دو بحران نقش اساسي دارد.
ديميتري ترنين، رييس مركز مسكو در انديشكده كارنگي در توصيف وضعيت فعلي مي‌گويد: «شرايط امروز براي روسيه، مي‌تواند كاملا يادآور بحران موشكي كوبا در سال 1962 باشد؛ زماني كه جان اف كندي، رييس‌جمهور وقت ايالات متحده تصميم گرفت خطر بروز يك جنگ هسته‌اي را بپذيرد تا مانع از نصب موشك‌هاي اتحاد جماهير شوروي در نزديكي سواحل فلوريدا شود.» به گفته او، از نگاه مسكو «اوكراين مانند يك ناو هواپيمابر غربي است كه در نزديكي سواحل جنوب غربي روسيه مستقر شده است.» ترنين معتقد است، پوتين شرايط امروز را بهترين زمان براي تغيير سياست خارجي روسيه مي‌داند و باور دارد كه غرب «تنها زبان زور را مي‌فهمد.»
امريكا براي مقابله با سياست‌هاي روسيه دو روش ديپلماسي و به‌كارگيري زور (تحريم) را دنبال مي‌كند. در ديپلماسي، رييس‌جمهور ايالات متحده اعلام كرده هدفش از آغاز گفت‌وگوهاي استراتژيك با روسيه ايجاد روابطي «پايدار و پيش‌بيني‌پذير» با روسيه است اما از نگاه مسكو روابط «پايدار و پيش‌بيني‌پذير» تعريف خاص خود را دارد. ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه مي‌گويد اين نوع رابطه زماني محقق مي‌شود كه دو شرط تحقق يابد: «دخالت كمتر امريكا در امور داخلي ما، با تلاش كمتر ايالات متحده براي محدود كردن تعامل كاملا قانوني و مشروع ما با دوستان، متحدان و شركاي خود در سراسر جهان.»
در زمينه تحريم نيز هرچند همراهي چنداني از سوي اتحاديه اروپا به دليل وابستگي بسيار در حوزه انرژي مشاهده نمي‌شود، امريكايي‌ها سخت در تلاشند تا از اين ابزار براي مهار روسيه استفاده كنند. به گزارش اكسيوس، رييس كميته روابط خارجه سناي امريكا يك متمم قانوني را ارايه داده است كه به موجب آن، در صورت حمله روسيه به اوكراين، موجي از تحريم‌ها را عليه مقامات ارشد روسي، خط انتقال گاز نورداستريم ۲، موسسات بزرگ مالي، نقل‌و انتقال بدهي‌هاي دولتي و غيره وضع مي‌كند.
پيشنهاد باب منندز به عنوان اصلاحيه قانون مجوز دفاع ملي ارايه شد، لايحه‌اي كه بايد تصويب شود و سنا پس از تعطيلات شكرگزاري به آن راي خواهد داد. اين متمم، از جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا مي‌خواهد ممنوعيت رواديد و تحريم‌هايي را عليه مقامات ارشد نظامي و اطلاعاتي روسيه كه در اجرا يا برنامه‌ريزي حمله به اوكراين نقش دارند وضع كند و همچنين مجوز كمك‌هاي بيشتر نظامي به كي‌يف را مي‌دهد. علاوه بر اين، متمم پيشهادي مذكور، خواستار وضع تحريم‌هايي عليه بانك‌هاي روسي، شركت‌هاي دولتي و بخش‌هاي مهم معدني، نفت و گاز روسيه شده است. اين پيشنهاد همچنين تحريم‌هايي را عليه افراد و شركت‌هايي كه در ساخت و اجراي خط انتقال گاز «نورداستريم ۲» فعاليت دارند، وضع مي‌كند؛ يك خط لوله گاز طبيعي كه هنوز تكميل نشده و به روسيه اجازه مي‌دهد تا با دور زدن اوكراين، انرژي را مستقيما از طريق آلمان به اروپا برساند. اين تمهيدات براي تحريم روسيه در صورت حمله به اوكراين، در حالي ارايه مي‌شود كه جمهوري‌خواهان سناي امريكا، براي تصويب متممي مجزا اعمال فشار كرده‌اند كه به موجب آن، از همين حالا، حتي بدون اينكه روسيه به اوكراين حمله كرده باشد، اين خط لوله گاز تحريم مي‌شود.