ايران و غرب با اهداف متفاوت به وين مي‌روند
مذاكره براي رفع تحريم
يا براي محدوديت توانمندي هسته‌اي
شهاب شهسواري
دو روز مانده به آغاز دور جديد مذاكرات ايران و 1+4 و 1+4 با امريكا در وين، پايتخت اتريش با هدف بازگشت امريكا به برجام و از سرگيري اجراي تعهدات همه طرفين به برجام، فضاي غيرسازنده تهديد و فشار به ويژه از سوي طرف‌ها غربي، تحليلگران را نسبت به احتمال به نتيجه رسيدن مذاكرات بدبين كرده است. دولت امريكا از هر فرصتي براي اظهار نااميدي و تهديد در مورد آينده برنامه هسته‌اي ايران استفاده مي‌كند. در حالي كه مقام‌هاي سه كشور اروپايي و امريكا به صورت پيوسته در مورد توانمندي‌هاي هسته‌اي ايران اظهار نگراني مي‌كنند و اين مساله را عمده‌ترين نگراني خود توصيف مي‌كنند، مقام‌هاي ايران مساله تحريم‌ها را اصلي‌ترين مانع در مقابل توافق مي‌دانند. اين موضع‌گيري را ديپلمات‌هاي ايراني در دو روز گذشته به وضوح مطرح كرده‌اند. حسين اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي اروپا گفته است: «اگر طرف‌هاي مقابل آماده رفع تحريم‌ها باشند، دستيابي به يك توافق خوب و حتي فوري امكان‌پذير است.» علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه و مذاكره‌كننده ارشد برجامي دولت جمهوري اسلامي ايران هم در گفت‌وگويي تاكيد كرده است: «موفقيت در مذاكرات وين مستلزم لغو همه تحريم‌هاي مربوط به برجام است.» سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه هم گفته است: «همه تمركز در مذاكرات وين بر رفع تحريم‌هاي غيرقانوني و ظالمانه امريكا است.»
واكنش‌ها به اظهارات سخنگوي
سازمان انرژي اتمي
رويدادهاي هفته گذشته، همچنان لحن اظهارنظرها در مورد پرونده هسته‌اي ايران را تند نگه داشته است. مصاحبه روز پنجشنبه بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي با صدا و سيما بازخوردهاي زيادي در ميان رسانه‌ها و در بين تحليلگران غربي داشته است. لورنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استريت ژورنال در اروپا كه مسائل مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران را دنبال مي‌كند، بخشي از صحبت‌هاي كمالوندي را كه در مورد تاسيسات هسته‌اي كرج بود برجسته كرده است. نورمن با بازنشر توييتي از نماينده دائم روسيه در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مورد گزارش دو هفته پيش روزنامه وال‌استريت ژورنال در مورد ساخت قطعات سانتريفيوژهاي پيشرفته در تاسيسات كرج، به اين سوال ميخاييل يوليانف پاسخ مي‌دهد كه «منابع بدون نام تا چه اندازه قابل اعتماد هستند؟» وي با اشاره به بخشي از اظهارات كمالوندي كه گفته است «با افتخار اعلام مي‌كنيم كه سانتريفوژ‌هاي پيشرفته با ظرفيت بالا مي‌سازيم» به ديپلمات روسيه پاسخ مي‌دهد كه منابع بدون نامش، «خيلي» معتبر هستند. اريك بروئر، پژوهشگر مركز پژوهش‌هاي استراتژيك و بين‌الملل در حساب كاربري توييتر خود با متهم كردن ايران به تاخير در پذيرش سفر مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به بخشي از سخنان كمالوندي واكنش نشان داده است كه در مورد عدم انتشار بيانيه مشترك در پي سفر گروسي به تهران مي‌گويد: «ما تقريبا كار را تمام كرده بوديم، غير از چند كلمه‌اي كه باقي مانده بود، ولي فرصت نبود و سفر كوتاه بود و اگر چند ساعت بيشتر وقت داشتيم تمام مي‌كرديم.» بروئر مي‌نويسد: «ايران كه ماه‌ها بود تلاش‌هاي مديركل آژانس براي ديدار را ناديده مي‌گرفت و بازرسي‌هاي پادماني را مسدود مي‌كرد، مي‌گويد كه مي‌شد پيشرفت حاصل شود، اما وقت كافي نبود خيلي مسائل براي گفت‌وگو وجود داشت.» هنري رم، پژوهشگر گروه اوراسيا نيز در واكنشي به اظهارات كمالوندي جملات سخنگوي سازمان انرژي اتمي ايران را با اظهارات مديركل آژانس مقايسه كرده است و اين دو جمله را مورد مقايسه قرار مي‌دهد كه كمالوندي اشاره كرده است: «در كليات با آژانس به توافق رسيديم» و مديركل آژانس مي‌گويد: «براي ايران ممكن نبود كه با ما توافق كند.» اين پژوهشگر همچنين در گفت‌وگويي درخصوص سفر هفته پيش رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران مي‌گويد: «ايران ممكن است اين محاسبه را داشته باشد كه پيشرفت‌هاي بدون محدوديت هسته‌اي و توليد بدون نظارت سانتريفيوژها، ممكن است فشار بر غرب را براي كوتاه آمدن سريع در مذاكرات افزايش بدهد. اما اين اقدامات احتمالا اثري معكوس در پي خواهد داشت.»
واكنش‌ها به بيانيه‌هاي تند اروپا و امريكا
نشست فصلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با تاييد دستور كار بعدي كه شامل «مسائل پادماني باقيمانده در پرونده ايران» مي‌شد به پايان رسيد و همان‌گونه كه انتظار مي‌رفت با توجه به سفر مديركل آژانس به تهران، قطعنامه‌اي عليه ايران صادر نشد. با اين حال سه بيانيه تند ضدايراني در اين نشست، فضاي اين نشست را مجموعا عليه ايران نشان مي‌داد. در حالي كه كاردار نمايندگي امريكا در دفاتر سازمان ملل در وين، تهديد كرد كه در صورت عدم حل مسائل باقيمانده «شورا مجبور به برگزاري نشست فوق‌العاده تا پيش از پايان سال» است، عملا از تلاش امريكا براي تحت فشار گذاشتن ايران با اهرم قطعنامه شوراي حكام در صورت بي‌نتيجه ماندن مذاكرات پيش رو در وين خبر مي‌داد. همزمان با امريكا، سه كشور اروپايي آلمان، بريتانيا و فرانسه نيز كه طرف‌هاي برجام هستند با انتشار بيانيه‌اي تند، با مطرح كردن اتهام «زمان گريز هسته‌اي» ايران را در آستانه رسيدن «به ميزان مواد شكاف‌پذير لازم براي ساخت بيشتر از يك بمب» متهم كردند. كلسي داون‌پورت، تحليلگر مسائل خلع سلاح با اشاره به بيانيه اتحاديه اروپا مي‌نويسد: «يك بيانيه تند از ۳ كشور اروپايي كه از خطر دست بالا گرفتن موقعيت توسط ايران با تقويت فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش و به خطر انداختن گزينه‌هاي بازگشت به توافق خبر مي‌دهد.» وي سپس به اين جمله از بيانيه سه كشور اروپايي اشاره مي‌كند كه در آن آمده است: «ايران به تشديد فعاليت‌هايش از جمله در زمينه‌هاي كاهش غيرقابل بازگشت ارزش ضداشاعه برجام، ادامه مي‌دهد.» هنري رم، پژوهشگر گروه اوراسيا هم تهديد امريكا به برگزاري جلسه فوق‌العاده شوراي حكام در مورد ايران را مورد اشاره قرار داده و مي‌نويسد: «طعنه‌آميز است كه به نظر ميرسد ايران با بر هم زدن وضعيت نظارت آژانس، كار امريكا و ديگران را براي ايجاد توافق در مورد ضرورت برگزاري نشست فوق‌العاده آژانس ساده‌تر كرده باشد و در مجموع بيش از پيش به اعتبار تعهدات خودش لطمه زده باشد.»
گفت‌وگوي اميرعبداللهيان با نماينده عالي سياست خارجي اروپا
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران و جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا طي گفت‌وگويي تلفني درباره مذاكرات وين با يكديگر بحث و تبادل‌نظر كردند. وزير امور خارجه در اين گفت‌وگوي تلفني تاكيد كرد، اگر طرف‌هاي مقابل آماده بازگشت به تعهدات كامل خود و رفع تحريم‌ها باشند، دستيابي به يك توافق خوب و حتي فوري امكان‌پذير است. امير عبداللهيان تاكيد كرد: «به‌رغم عهدشكني امريكا و سه كشور اروپايي در برجام، ما با حسن‌نيت و جديت در مذاكرات وين حضور مي‌يابيم و خواهان توافق خوب و قابل راستي‌آزمايي هستيم.» وي افزود: «بازگشت به برجام در عمل بايد به معني پايبندي به تمام مفاد و محتواي آن باشد.» وزير امور خارجه با تشكر از تلاش‌هاي جوزب بورل به عنوان هماهنگ‌كننده گفت: «روشن است كه نتيجه نهايي در 6 دور مذاكرات وين به دست نيامده، لذا تمام مواردي كه لازم است مورد حل و فصل قرار گيرند از سوي تيم مذاكره‌كننده ايراني مورد توجه قرار دارد.» اميرعبداللهيان تاكيد كرد: «بايد تضمين جدي و كافي وجود داشته باشد كه امريكايي كه به آن اعتمادي وجود ندارد دوباره از برجام خارج نخواهد شد.» وزير امور خارجه با اشاره به رفتار متناقض امريكايي‌ها و عدم تطابق حرف و عمل آنها گفت: «كاخ سفيد همزمان با اعلام آمادگي براي بازگشت به برجام، در هفته‌هاي اخير طي دو مرحله اشخاص و شركت‌هاي ايراني را تحريم كرد، لذا بايد در عمل، همگان شاهد اراده و اقدام جدي براي لغو كامل تحريم‌ها باشند.» امير عبداللهيان اظهار داشت: «غرب بايد با رويكرد جديد و سازنده به وين بيايد.» جوزپ بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در اين گفت‌وگوي تلفني با اشاره به تماس‌هاي خود با تمامي طرف‌ها به عنوان مسوول هماهنگ‌كننده كميسيون مشترك برجام گفت: «در مذاكرات وين بحث‌هاي فشرده و مفصلي به ويژه روي موضوعات معوق و رفع تحريم‌ها بايد انجام بگيرد و احتمال اينكه همه بتوانند به شكل اصلي برجام بازگردند، وجود دارد.» جوزپ بورل با اشاره به تعهدات امريكا گفت: «تنها راه برداشتن تحريم‌ها احياي برجام است كه از اين طريق هم ايران به حقوق خود ميرسد و هم جامعه بين‌الملل از ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران اطمينان پيدا مي‌كنند.» وي در پايان ابراز اميدواري كرد كه همه طرف‌ها با رويكرد مثبت و عمل‌گرايانه و با اراده محكم براي گفت‌وگو درباره مسائل توافق نشده و رفع تحريم‌ها وارد مذاكرات وين شوند. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا پس از اين تماس در توييتي درباره گفت‌وگوي تلفني خود با وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران نوشت: «پيش از مذاكرات وين با اميرعبداللهيان گفت‌وگو كردم. بازگرداندن برجام به مسير اصلي بيش از هميشه ضروري است.» وي درخصوص اين مكالمه افزود: «ما يك امكان واقعي در پيش داريم و بايد به سرعت بحث‌ها را در مورد همه موضوعات مطرح با عمل‌گرايي، واقع‌گرايي و حسن‌نيت به پايان برسانيم. همكاري كامل با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كليدي است.»
شرط موفقيت مذاكرات از زبان
مذاكره‌كننده ارشد ايران
علي باقري كني، معاون سياسي وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در مصاحبه با روزنامه «اينديپندنت» گفت: «لغو تمام تحريم‌هاي مربوط به برجام از جمله تحريم‌هاي اعمال شده ذيل چارچوب كمپين «فشار حداكثري»، شرط لازم براي موفقيت مذاكرات است.» اين ديپلمات ارشد كشورمان افزود: «درخواست براي تضمين از طرف ديگر براي عدم خروج از توافق، عدم اعمال تحريم‌هاي جديد و عدم بازگرداندن يا اعمال مجدد تحريم‌هاي قبلي با اين هدف دنبال مي‌شود كه اين احتمال خنثي شود كه هرج و مرج سياسي در ايالات متحده بر رفتارهاي بين‌المللي اين كشور تاثير بگذارد.» باقري همچنين تاكيد كرد: «متاسفانه، سياست شكست‌خورده دنبال كردن كمپين فشار حداكثري كه در دولت ترامپ شروع شد، همچنان در دستوركار دولت بايدن است.» او در ادامه گفت: «رييس‌جمهور بايدن بايد به منظور خلاص كردن خود از آنچه ما به عنوان سردرگمي سياسي و دنبال كردن سياست‌هاي شكست‌خورده و غيرانساني دولت ترامپ مي‌بينيم، تحريم‌ها را لغو كند.» او با اشاره به لزوم آزادسازي پول‌هاي بلوكه شده ايران از سوي انگليس گفت: «اروپايي‌ها بايد عدم پيروي از تعهدات برجامي خود را از طريق گام‌هايي عملي براي رفع تحريم‌ها، جبران كنند.» باقري تصريح كرد: «ما موضع‌گيري در قبال ديگر كشورها را براساس منافع خود تعيين مي‌كنيم و روابط و تعامل آنها با ايالات متحده براي ما اهميت ندارد. كشوري كه در ميز مذاكرات كرسي دارد بايد قادر باشد سياست‌هاي مستقلي را دنبال كند وگرنه چه لزومي دارد بر سر اين ميز حاضر شود؟»
توصيه‌هاي اسراييل به مذاكره‌كنندگان در وين
همزمان با لحظه‌شماري براي آغاز مذاكرات ايران و امريكا با 1+4 درخصوص بازگشت امريكا به برجام، رژيم اسراييل تلاش مي‌كند تا زمينه‌ها براي موفقيت اين مذاكرات را تضعيف كند. اسراييل كه از ابتدا مخالفت خود را با برجام در سال ۲۰۱۵ علني كرده بود، بار ديگر تلاش مي‌كند تا در مذاكرات وين براي بازگشت امريكا به برجام خلل ايجاد كند. به نوشته رسانه‌هاي اسراييلي، يايير لاپيد، وزير خارجه اين رژيم قرار است طي هفته جاري در سفرهايي كه دستور كار اصلي آن گفت‌وگو در مورد مذاكرات با ايران است به پاريس و لندن سفر كند. به نوشته جروزالم پست اين مقام اسراييلي در اين سفرها با بوريس جانسون، نخست‌وزير بريتانيا و امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه گفت‌وگو مي‌كند تا علاوه بر مسائل دوجانبه در مورد گفت‌وگوهاي هسته‌اي با ايران هم آنها را تحت فشار قرار دهد. همزمان وزير جنگ رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين، تنها دارنده سلاح‌هاي هسته‌اي در منطقه غرب آسيا مدعي شده است كه رژيم متبوعش براي تضمين عدم دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي با ديگر كشورهاي جهان همكاري مي‌كند. گانتز كه روز پنجشنبه براي سفري به مراكش رفته بود، گفت: «اين مسووليت ما درخصوص ايران است تا بر شركاي‌مان تاثير بگذاريم و به گفت‌وگو با آنها ادامه دهيم. دومين مسووليت ما اين است كه توانمندي نظامي خود را گسترش دهيم در نتيجه من به ارتش اسراييل دستور داده‌ام كه توانايي نيروهاي خود را تقويت كند.» گانتز همچنين با مذاكره‌كنندگان امريكايي و 1+4 در وين توصيه كرد: «بر آنچه مي‌خواهند به آن برسند تمركز كنند و زياد نرمش نشان ندهند.» او مدعي شد: «يك توافق خوب باعث مي‌شود سوراخ‌هاي توافق كنوني در مسائلي همچون توسعه توان هسته‌اي، سامانه‌هاي پرتاب، زمانبندي و عملكرد ايران در منطقه مسدود شود.» بني گانتز همچنين از اظهارنظر در اين مورد كه آيا ميان تل‌آويو و واشنگتن درخصوص اين مساله اختلاف‌نظر وجود دارد، خودداري كرد و گفت كه مذاكرات محرمانه ميان دو طرف ادامه دارد. او همچنين با اشاره تلويحي به اختلاف‌نظر بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير پيشين رژيم متبوعش با دولت دموكرات باراك اوباما در امريكا گفت: «بايد مطمئن شويم كه با هر دو جناح سياسي در امريكا گفت‌وگو كنيم و دو حزبي باقي بمانيم و مانند گذشته وارد مسائل سياست داخلي امريكا نشويم.»
هنري رم، پژوهشگر گروه اوراسيا با اشاره به اختلاف‌نظرها ميان امريكا و اسراييل درخصوص برنامه هسته‌اي ايران مي‌نويسد: «هفته‌هاي گذشته اختلاف‌نظر علني ميان ايالات متحده و اسراييل در مورد ايران در حد اختلافات سال ۲۰۱۵ (در آستانه توافق برجام) نبود. اما به نظر ميرسد كه به سرعت از موضع‌گيري دولت بنت درخصوص محرمانه نگه داشتن اختلاف‌نظرها، دور مي‌شويم.» اين اظهارنظر در پي انتشار گزارشي در وال‌استريت ژورنال مطرح مي‌شود كه در آن يك مقام ارشد اسراييلي نسبت به تلاش امريكا براي رسيدن به يك توافق «كمتر در مقابل كمتر» اظهار نگراني مي‌كند. اين مقام اسراييلي توافق «كمتر در مقابل كمتر» را «يك هديه به دولت جديد» در ايران توصيف كرده است.