زيست خوب كم‌توانان
علي ربيعي
سوم دسامبر مصادف با ۱۲ آذر سال ۱۹۹۲ از سوي مجمع عمومي سازمان ملل متحد به عنوان روز جهاني معلولين اعلام شده است. افراد داراي معلوليت چه جسمي و چه ذهني بخشي از واقعيت انساني هر جامعه‌اي هستند. با ايده گرفتن از تعبير گونار ميردالكه معتقد است: «شاخص انساني بودن يك جامعه از ميزان توجه آن جامعه به گروه‌هاي خاص مانند سالمندان، كودكان و كم‌توانان مشخص مي‌شود.» من نيز بر اين عقيده‌ام كه فرهنگ و شاخص اخلاقي و انساني بودن يك جامعه را مي‌توان با توجه به شيوه رفتار با گروه‌هايي كه از فرصت‌هاي برابر برخوردار نيستند، سنجيد. سازمان ملل متحد در پايان دهه 90 ميلادي شعار «امكان دسترسي براي همه در هزاره جديد» را انتخاب كرد. فصل مشترك تمام افراد ناتوان و كم‌توان عدم امكان دسترسي به فرصت‌هاي برابر اجتماعي است. اين افراد يا به طور طبيعي و به اصطلاح مادرزادي يا بر اثر سياست‌هاي نادرست دولت‌ها مثل سياست‌هاي جاده‌اي، محيط‌زيستي، بهداشتي، محيط كار يا جنگ دچار اين كم‌تواني شده‌اند. بنابراين روز جهاني معلولان فرصتي مغتنم در جهت افزايش آگاهي جامعه و سياستگذاران براي ترسيم نقشه راه زيستن خوب در تمامي جنبه‌هاي سياسي، اقتصادي اجتماعي و فرهنگي به عنوان حق مسلم شهروندي اين افراد است.
با نگاهي به وضعيت كنوني اين گروه از شهروندان به نظر مي‌رسد هنوز مسيري طولاني براي تحقق جامعه مطلوب براي آنان داريم. مشاهده مي‌كنيم كه هنوز اين مساله نه از سوي جامعه و نه از سوي سياستگذاران به خوبي مورد توجه قرار نمي‌گيرد. در سال‌هاي اخير شاهد واقعيت پديده رشد سالمندي بدون تامين اجتماعي مناسب نيز هستيم كه هم داراي ناتواني جسمي و ذهني خواهند بود و بدين‌سان بدترين نوع زيست معلوليت را تجربه خواهند كرد. اين شيوه رشد پديده سالمندي كه با عدم حمايت نظام تامين اجتماعي و ناشي از بيكاري در دوران جواني و ميانسالي همراه است در كنار پديده رشد زنان تنها كه امروز كار و حمايت اجتماعي مشخصي ندارند، مي‌تواند منجر به افزايش زنان سالمند تنها و ناتوان و مردان سالمند داراي ناتواني و معلوليت شود. بنابراين براي عبور از اين چالش‌ها نيازمند سياست‌هاي معطوف به كم‌توانان در ابعاد مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي هستيم.
اقدامات اصولي حمايتي، پيشگيرانه و توانمندسازي به طور توامان لازمه يك سياستگذاري درست مي‌باشد. به عنوان مثال عدم حق افراد نابينا براي حضور در مجلس فاقد هرگونه توجيهي است. فرهنگ مواجهه با افراد داراي معلوليت نيز نيازمند يك تحول جدي است.
رعايت حقوق افراد داراي معلوليت از مناسب‌سازي ساختمان‌ها، رستوران‌ها، مراكز فرهنگي و آموزشي تا ضرورت راه‌اندازي آموزش و پرورش تركيبي براي زندگي افراد با توانمندي‌هاي مختلف، رعايت حقوق اين‌گونه شهروندان در سهولت زندگي شهري و مجموعه‌اي از اين موارد از مهم‌ترين ضروريات تغيير و تحول اجتماعي و مردمي در مواجهه با افراد داراي معلوليت است.
روز جهاني معلولين هم فرصتي است براي فرياد زدن صداي خاموش افراد داراي معلوليتي كه بايد هميشه بلندتر از ساير صداها فرياد زده و شنيده شوند و هم فرصتي است تا گفت‌وگوي اجتماعي در اين زمينه را گسترش دهيم تا هم ساخت قدرت، سياست معطوف به افراد داراي معلوليت را در نظر گيرد و هم شاهد تغييرات ذهني جامعه به گونه افراد باشيم.