بلينكن تهديد كرد، لاوروف از احتمال بازگشت «كابوس رويارويي نظامي» به اروپا گفت
نشست بي‌نتيجه درباره بحران اوكراين
محمدحسين لطف‌الهي
در شرايطي كه انتظار مي‌رفت ديپلماسي در سطوح عالي ميان ايالات متحده و روسيه دريچه‌اي از خوش‌بيني به سوي يافتن راه‌حل سياسي براي مساله اوكراين باز كند، موضع‌گيري‌هاي مقام‌هاي واشنگتن و مسكو نشان مي‌دهد دست‌كم در كوتاه‌مدت دورنمايي از كاهش تنش‌ها ميان روسيه و غرب وجود ندارد. آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده از روسيه مي‌خواهد برنامه‌هاي خود به منظور اشغال احتمالي اوكراين را كنار بگذارد و آنها را تهديد مي‌كند كه «عواقب سختي» در انتظار مسكو خواهد بود، در حالي كه سرگئي لاوروف، همتاي روسي او از تهديد ناتو و اوكراين عليه امنيت روسيه سخن مي‌گويد و از احتمال بازگشت «كابوس رويارويي نظامي» به اروپا خبر مي‌دهد.
وزراي امور خارجه امريكا و روسيه روز پنجشنبه در حاشيه نشست امنيت و همكاري در اروپا كه در استكهلم برگزار مي‌شد با يكديگر ديدار و گفت‌وگو كردند. انتظار مي‌رفت اين ديدار آغازي باشد بر كاهش تنش‌ها ميان غرب و روسيه بر سر مساله اوكراين اما هشدارهاي بلينكن به روس‌ها و همچنين واكنش لاوروف مبني بر اينكه هر اقدام تنبيهي از سوي غرب با واكنش قاطع مسكو روبه‌رو خواهد شد، ثابت كرد موانعي جدي بر سر راه فرو نشاندن آتش تنش در شرق اروپا وجود دارد.
ديدار لاوروف و آنتوني بلينكن در سوئد، دومين ديدار دوجانبه دو وزير از زمان آغاز به كار هفتاد و يكمين وزير خارجه ايالات متحده بود كه به نظر مي‌رسد «بي‌نتيجه» باقي ماند. كارشناسان معتقدند بي‌نتيجه بودن اين نشست ممكن است «بن‌بست» در يافتن راه‌حل سياسي براي مساله اوكراين را نشان دهد اما از نظر كاخ سفيد، فرصتي را پيش روي دولت بايدن قرار مي‌دهد تا با مانور روي بي‌نتيجه ماندن تلاش‌هاي سياسي، قوي‌تر از قبل سياست‌هاي خود در راستاي مهار روسيه را اجرايي كند.
روزنامه واشنگتن پست در اين باره مي‌نويسد: «اين ديدار فضايي را براي دولت بايدن فراهم كرد كه حالا امريكا با استفاده از آن مي‌تواند ديگر كشورها را به طراحي يك مجموعه تنبيه اقتصادي راضي كند تا در صورتي كه روسيه به اوكراين حمله كرد، عليه مسكو اعمال شود.»
تاكنون كشورهاي اروپايي به‌رغم اتخاذ مواضع سرسختانه عليه مسكو در بيانيه‌ها و سخنراني‌هاي مختلف، از همراهي با ايالات متحده براي وضع و اعمال تحريم‌هاي اقتصادي جدي عليه روسيه سر باز زده بودند. اروپايي‌ها نگرانند تقابل با روسيه در فصل زمستان براي آنها به معناي كمبود شديد در حوزه انرژي و يخ زدن خانه‌هاي شهروندان‌شان باشد.
دولت بايدن مي‌گويد تهاجم احتمالي روسيه به اوكراين، در فاصله 8 سال بعد از اشغال شبه جزيره كريمه و آغاز حمايت از جدايي‌طلبان شرق اوكراين، مي‌تواند يكي از بزرگ‌ترين چالش‌ها براي امنيت اروپا باشد.
در آغاز نشست 30 دقيقه‌اي وزراي خارجه امريكا و روسيه، ابتدا بلينكن ديپلماسي را «تنها راه عبور از بحران» معرفي كرد و بعد به همتاي روس خود كه دقيقا در كنار او نشسته بود، گفت: «اما به عنوان يك موضع صريح بايد بگويم كه اگر روسيه تصميم بگيرد كه آغازگر تقابل نظامي باشد، عواقبي جدي در كار خواهد بود.» وزير خارجه امريكا از روس‌ها خواست وضعيت آرايش نيروهاي نظامي خود را به شرايط عادي بازگرداند. لاوروف نيز پاسخ داد: «همان‌طور كه رييس‌جمهور پوتين گفته ما خواهان تقابل با هيچ كسي نيستيم، چراكه هيچ‌كس نمي‌تواند امنيت خود را با از بين بردن امنيت ديگران تضمين كند.» وزير خارجه روسيه همچنين تاكيد كرد: «گسترش ناتو به سوي شرق يك تهديد عليه امنيت روسيه است و مسكو اين موضوع را نمي‌پذيرد.»
بلينكن شامگاه پنجشنبه در توصيف اين ديدار و نتايج آن به خبرنگاران گفت اين گفت‌وگو زمينه را براي گفت‌وگويي كه روساي جمهور دو كشور در آينده نزديك با يكديگر خواهند داشت فراهم كرد. وزير خارجه امريكا در پاسخ به سوالات درخصوص جزييات مطالب مطرح شده از سوي او خطاب به همتاي روسي‌اش چيزي نگفت اما تاكيد كرد هدف از اين ديدار انتقال نگراني شديد ايالات متحده از اتفاقاتي است كه در نزديكي اوكراين رخ مي‌دهد. بلينكن ساعاتي پيش از ديدار با لاوروف با وزير خارجه اوكراين ديدار كرده بود.
يك مقام امريكايي كه در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان ديدار بلينكن و لاوروف را «هوشمندانه» توصيف كرده مي‌گويد نتيجه اين ديدار، توافق بر سر ادامه يافتن ديپلماسي و انتقال نگراني‌هاي امريكا بود.
لاوروف در سخنراني خود كه ساعاتي پس از اين ديدار صورت گرفت مواضع خود را روشن‌تر ساخت. او گفت كه از نگاه روسيه نياز است كه يك توافق جديد در راستاي كاهش تنش‌ها با ناتو امضا شود. لاوروف تاكيد كرد: «معماري ثبات استراتژيك به سرعت در حال نابودي است. ناتو از بررسي سازنده پيشنهادهاي ما براي تنش‌زدايي و جلوگيري از حوادث خطرناك خودداري مي‌كند. در عوض زيرساخت‌هاي نظامي ائتلاف ناتو به مرزهاي روسيه نزديك مي‌شود. سناريوي كابوس رويارويي نظامي در حال بازگشت است. مسكو نمي‌تواند تهديدهاي نظامي جديدي را كه در مرزهايش ظاهر مي‌شود، بپذيرد. تبديل كشورهاي همسايه به پل‌هاي رويارويي با روسيه و استقرار نيروهاي ناتو در مجاورت مستقيم مناطق داراي اهميت استراتژيك براي امنيت روسيه، قطعا غيرقابل قبول است. انتقال كشتي‌هاي حامل سلاح به اوكراين، دولت كي‌يف را تشويق مي‌كند تا فكر كند مي‌تواند با زور مشكلات سرزميني را حل و فصل كند. مسكو نگران اين است كه موشك‌هاي ميان برد امريكايي در اروپا مستقر شوند.» وزير خارجه روسيه گفت، مسكو قصد دارد به زودي پيشنهادهايي را براي بسته جديد امنيت اروپا ارايه كند و اميدوار است كه اين موضوع، ناتو را از گسترش فعاليت‌هايش به سمت شرق بازدارد.
اين مطالبه لاوروف، روز جمعه يك بار ديگر از زبان سخنگوي وزارت خارجه روسيه نيز مطرح شد. ماريا زاخارووا در نشست خبري گفت: «از زمان پايان جنگ سرد، روسيه بارها تعهداتي را دريافت كرده است كه حوزه قضايي و نيروهاي ناتو يك اينچ به سمت شرق حركت نخواهند كرد. همه اين وعده‌ها فراموش شد و هيچ‌كدام عملي نشد. نتيجه آن وضعيت اسفناك امنيتي كنوني در اروپا است. ما مطمئن هستيم كه تنها راه‌حل اين وضعيت، توسعه مشترك توافقنامه‌هاي بلندمدت است كه از گسترش بيشتر ناتو به سمت شرق و استقرار سيستم‌هاي تسليحاتي كه ما را در مجاورت مرزهاي روسيه تهديد مي‌كند، جلوگيري مي‌كند.» او همچنين الحاق اوكراين به ناتو را «خط قرمز» روسيه خواند.
مايكل كافمن، مدير مركز مطالعات روسيه در موسسه تحقيقاتي CNA، معتقد است هرچند وقوع يك درگيري نظامي در شرايط كنوني غيرقابل جلوگيري نيست اما واقعيت اين است كه آغاز يك درگيري از هر زمان ديگري در گذشته محتمل‌تر است. به گفته او، اين موضوع كه روسيه خط قرمز خود را پيوستن اوكراين به ناتو عنوان مي‌كند شامل همكاري‌هاي دفاعي گسترده غرب و ناتو نيز مي‌شود و ناديده گرفتن اين موضوع از سوي كشورهاي غربي تبعاتي دارد. او تاكيد دارد ايالات متحده با يك دو راهي سخت مواجه است: «ما قرار نيست بر سر اوكراين با روسيه وارد جنگ شويم اما اگر قرار باشد بدترين اتفاق بيفتد، نشان دادن اراده سياسي بسيار قوي براي حمايت از اوكراين و بعد ناكامي در اين مساله پيامدهاي بسياري براي اعتبار بين‌المللي ايالات متحده دارد.»
يك مقام اروپايي در اين خصوص به واشنگتن پست گفته كه «نگران‌كننده‌ترين جنبه حضور نظامي گسترده نيروهاي روسيه در مرزهاي شرقي اوكراين اين است كه نيروهاي روس براي آغاز عمليات و پيشروي در اين كشور به زمان بسيار كمي نياز دارند.» به گفته او، اين زمان اندك باعث مي‌شود كشورهاي اروپايي و ايالات متحده فرصت بسيار كمي براي جلوگيري از يك جنگ تمام عيار داشته باشند و اين يعني اكنون تنها زمان مناسب براي اقدام است.
همزمان با اين تحولات ديپلماتيك، مارك ميلي رييس ستاد كل ارتش ايالات متحده گفته است كه فعاليت‌هاي نظامي روسيه در نزديكي مرز اوكراين نگران‌كننده است. رييس ستاد مشترك ارتش امريكا از گمانه‌زني درخصوص انواع گزينه‌هايي كه امريكا ممكن است در صورت تهاجم روسيه درنظر بگيرد، خودداري كرد؛ اما بر اهميت حاكميت اوكراين براي واشنگتن و ائتلاف ناتو تاكيد كرد. ميلي حين پروازش از سئول به واشنگتن گفت: اگر يك اقدام تهاجمي آشكار از سوي روس‌ها به صورت نظامي به كشوري كه از سال ۱۹۹۱ مستقل بوده است انجام شود، منافع امنيت ملي مهم امريكا و كشورهاي عضو ناتو به خطر مي‌افتد.
محافظه‌كاران در امريكا معتقدند ايالات متحده بايد به جاي به‌كار‌گيري ديپلماسي براي حل مشكلات با روسيه، روش سرسختانه‌تري را در پيش بگيرد. تام روگان، تحليلگر جمهوري‌خواه در اين خصوص در واشنگتن اگزماينر مي‌نويسد: «امريكا بايد استدلال‌هاي روسيه را بدون شك رد كند. هيچ چشم‌اندازي براي پيوستن كشورهايي مانند گرجستان يا اوكراين به ناتو در آينده‌اي نزديك وجود ندارد. اما اگر روزي شرايط براي اين روند فراهم شود، تصميم‌گيري براي پيوستن به ناتو به عهده آن كشورهاست نه روسيه. درضمن، استدلال روسيه بر اين مبنا نيست كه كشورهايي چون اوكراين و گرجستان اصلا حق ندارند به ناتو محلق شوند. با اينكه يكسري شواهد موجود است كه نشان مي‌دهد روسيه عليه سوئد و فنلاند از تهديد نظامي استفاده كرده، مساله انرژي را براي هدف قرار دادن مولداوي به كار برده و كودتاي نافرجام ۲۰۱۶ در مونته‌نگرو (طراحي شده براي خرابكاري در پيوستن سال آتي ميلادي اين كشور به ناتو) را رقم زده، اما پوتين معتقد است كه هيچ كشور دموكراتيك نزديك به روسيه حق ندارد به ناتو بپيوندد. از طرفي هم بر اين باور است كه مالكيت انحصاري بر قطب شمال را دراختيار دارد.» به نوشته او، اگر بايدن شجاع بود، به پوتين مي‌گفت كه تشديد تنش هرگز به نفع او نخواهد بود.