سه ماه بعد از سقوط حكومت كابل مشكلات اقتصادي گريبان شهروندان افغان را مي‌فشارد
زمستان افغانستان آبستن فاجعه بشري
شهاب شهسواري
110 روز از به قدرت رسيدن طالبان در افغانستان مي‌گذرد و نهادهاي بين‌المللي دورنماي بسيار تاريكي از زمستان پيش‌رو در افغانستان ارايه مي‌دهند. بر اساس برآورد برنامه جهاني غذا، تا پايان سال جاري ميلادي ممكن است 23 ميليون نفر از جمعيت افغانستان غذاي كافي براي سير كردن خودشان نداشته باشند. 3 ميليون كودك زير 5 سال در آستانه سوءتغذيه مزمن هستند و ميليون‌ها نفر از كارمندان بخش عمومي ماه‌هاست كه حقوق نگرفته‌اند. افغانستان در شرايطي وارد فصل زمستان مي‌شود كه كشاورزان اين كشور با يكي از سخت‌ترين قحطي‌ها در چند دهه اخير مواجه هستند. نشريه فارن افرز در گزارشي مي‌نويسد كه برخلاف سلطه طالبان بر حكومت افغانستان، فاجعه بشري در اين كشور با واكنش چنداني از سوي رسانه‌ها مواجه نشده است. به نوشته اين نشريه امريكايي دليل اين موضوع اين است كه «هنوز شاهد عبور ميليون‌ها پناهجو از مرزهاي بين‌المللي نيستيم، جنگ داخلي جريان ندارد و در ظاهر به نظر مي‌رسد نسبتا در صلح باشد.» اين نشريه مي‌نويسد كه حتي در دوران حكومت پيشين نيز وضعيت اقتصادي افغانستان چندان سر و ساماني نداشت و كمك‌هاي خارجي مجموعا نزديك به 40 درصد از كل توليد ناخالص داخلي و 75 درصد از هزينه‌هاي عمومي كشور را تامين مي‌كردند. از زمان سلطه گروه شبه‌نظامي طالبان بر افغانستان، دولت امريكا ميلياردها دلار از دارايي‌هاي ارزي بانك مركزي افغانستان را مسدود كرده است. بسياري از كشورهاي ديگر نيز براي جلوگيري از رسيدن منابع مالي بيشتر به اين گروه شبه‌نظامي كمك‌هاي ارزي خود را به افغانستان لغو كرده‌اند. با اين حال دولت‌هايي مانند هلند و آلمان و بانك جهاني برنامه‌هايي را تدارك ديده‌اند تا براي برخي هزينه‌هاي خاص، مانند پرداخت حقوق كاركنان بخش بهداشت و درمان در افغانستان، استثنائاتي قائل شوند.
كمك‌هاي بانك جهاني به افغانستان مي‌رسد
سه ماه بعد از سلطه كامل طالبان بر افغانستان و توقف كامل كمك‌هاي بين‌المللي به اين كشور، بانك جهاني تصميم گرفته است دسترسي دو نهاد بشردوست بين‌المللي به كمك‌هاي اين بانك به افغانستان را تسهيل كند. بر اساس گزارش‌ها بانك جهاني تصميم دارد280 ميليون دلار از خط كمك‌هاي ويژه افغانستان را كه از سوي اعانه‌دهندگان بين‌المللي در اختيار صندوق بازسازي افغانستان قرار گرفته است در اختيار برنامه جهاني غذا و يونيسف قرار دهد تا كمك‌هاي خود را به افغانستان افزايش دهند.
بانك جهاني تاكنون در راستاي اجراي تحريم‌هاي امريكا عليه افغانستان، برنامه كمك‌هاي 600 ميليون دلاري كه براي كمك به بخش بهداشت و درمان افغانستان در نظر گرفته شده بود، قطع كرد. اما بر اساس تازه‌ترين تصميم 31 عضو هيات امناي صندوق بازسازي افغانستان، بخشي از دارايي يك ميليارد و 500 ميليون دلاري اين صندوق براي رسيدگي به شرايط وخيم بشري در افغانستان در اختيار يونيسف و برنامه‌هاي جهاني غذا قرار مي‌گيرد. رويترز در گزارشي مي‌نويسد: هر چند دولت امريكا در نامه‌هايي به بانك‌ها اعلام كرده است كه تحريم‌هايش را بر كمك‌هاي بشردوستانه تحميل نمي‌كند، اما كارشناسان افغانستان نگران اين موضوع هستند كه تلاش براي ورود اين منابع مالي به افغانستان سبب‌ساز تحريم نهادهاي مذكور از سوي امريكا شود.
گرسنگي فاجعه‌بار در انتظار افغانستان
الكساندر متيو، مدير منطقه‌اي آسيا و اقيانوس آرام فدراسيون بين‌المللي جمعيت‌هاي هلال‌احمر و صليب سرخ، در گفت‌وگويي با خبرگزاري آسوشيتدپرس، به شدت نسبت به وضعيت معيشتي و اقتصادي در افغانستان اظهار نگراني كرده است. اين مقام بين‌المللي معتقد است كه مجموعه‌اي از بلاياي همزمان باعث شده كه وضعيت مردم افغانستان به صورت مستمر بدتر شود. خشكسالي در كنار سقوط اقتصادي و آوارگي درون مرزها همگي در كنار هم باعث مي‌شود تا مردم افغانستان به سمت گرسنگي فاجعه‌بار ميل كند. متيو به آسوشيتدپرس گفته است: «اين روزها گرم ماندن و غذا سر سفر آوردن از گذشته سخت‌تر شده است. اگر كسي دچار بيماري شود، از هر زمان ديگري دسترسي به خدمات بهداشتي و درماني برايش مشكل‌تر است.» اين مقام فدراسيون جمعيت‌هاي هلال‌احمر و صليب سرخ مي‌گويد: «افرادي كه آسيب‌پذير هستند، آسيب‌پذيرتر مي‌شوند. براي كساني كه وضعيت بحراني است، شرايط مرگبار مي‌شود.» بر اساس آمار سازمان ملل متحد در آبان ماه سال جاري، نزديك به 24 ميليون نفر از جمعيت افغانستان، معادل 60 درصد جمعيت اين كشور، با گرسنگي دست و پنجه نرم مي‌كنند. سازمان ملل در گزارش خود از زندگي 8 ميليون و 700هزار شهروند افغانستان در شرايط «نزديك به قحطي» خبر داده است. از سال گذشته، افغانستان با يكي از سخت‌ترين خشكسالي‌هاي دهه گذشته مواجه شده كه 80 درصد از خاك اين كشور را در برگرفته است. در طول يك‌سال گذشته نزديك به 700 هزار نفر از جمعيت افغانستان به دليل خشكسالي يا جنگ آواره شده‌اند كه به جمعيت 3 ميليون و 500 هزار نفري آوارگان درون مرزي در افغانستان اضافه شده‌اند.
الكساندر متيو با اشاره به مشكلات جاري افغانستان مي‌گويد: «همزماني كليه اين عوامل با يكديگر در حال ايجاد يك بحران بشري عمده در افغانستان است كه به صورت مستمر بدتر مي‌شود.» فدراسيون بين‌المللي جمعيت‌هاي هلال‌احمر و صليب سرخ، تاكنون 3000 تن مواد خوراكي به افغانستان ارسال كرده است كه مي‌تواند خوراك لازم براي 210 هزار نفر در دوماه را تامين كند. اين نهاد بين‌المللي همچنين امكاناتي همچون پتو و ابزار گرم كردن براي افغانستان ارسال كرده است و هزينه‌هاي 140 مركز بهداشتي در سراسر افغانستان را بر عهده دارد. رييس منطقه‌اي فدراسيون در آسيا و اقيانوسيه مي‌گويد: «بحران بانكي افغانستان بايد حل و فصل شود و مهم‌تر از همه تحريم‌ها بايد براي اقدامات بشردوستانه استثنا قائل شوند و به شهروندان آسيب‌پذير صدمه نزنند.»
اقتصاد افغانستان بدون زنان نجات پيدا نمي‌كند
روز گذشته، سخنگوي طالبان حكمي را با عنوان «فرمان خاص عاليقدر اميرالمومنين در مورد حقوق زنان» در شبكه‌هاي اجتماعي به اشتراك گذاشت. در حالي كه انتشار اين حكم از سوي رهبر طالبان در جامعه سنتي افغانستان يك گام به پيش براي رسيدگي به حقوق زنان، از جمله جلوگيري از ازدواج اجباري، حق ارث و مهريه محسوب مي‌شود، اما رسانه‌هاي خارجي همچنان نسبت به فقدان دستورالعمل مشخص از سوي گروه شبه نظامي حاكم بر افغانستان در خصوص مسائل مرتبط با حق كار كردن، حق تحصيل و آزادي‌هاي ديگر صادر نشده و تنها وعده‌هايي مبهم در مورد آزادي تحصيل زنان در مدارس داده شده است كه هنوز در بسياري از نقاط افغانستان اجرايي نشده‌اند.
روزنامه افغانستان تايمز مي‌نويسد: «زنان ۲۰ درصد از نيروي كار كشور را تشكيل مي‌دهند و جلوگيري از كار آنها مي‌تواند نيم ميليارد دلار از مصرف خانگي را به تنهايي كاهش دهد.» به گزارش ايسنا، عبدالله الدرداري، رييس برنامه توسعه‌اي سازمان ملل (UNDP) در مصاحبه‌اي گفت: من مي‌خواهم خيلي واضح بگويم كه بدون مشاركت زنان، اقتصاد افغانستان بهبودي كامل ندارد. همچنين نتايج اوليه ما نشان مي‌دهد كه سهم زنان تحصيلكرده در رشد و بهبود افغانستان بيشتر از مردان با سطح تحصيلات مشابه است. در اين گزارش آمده است كه محدود كردن زنان از زندگي اجتماعي از جمله اشتغال، بلاتكليفي بيشتري را به افغانستان اضافه مي‌كند؛ زيرا اين كشور با توقف ناگهاني كمك‌هاي بين‌المللي كه ۴۰ درصد از توليد ناخالص داخلي و ۸۰ درصد هزينه‌هاي بودجه را شامل مي‌شود، دست و پنجه نرم مي‌كند. توليد ناخالصي داخلي اين كشور در طول يك‌سال ۲۰ درصد كاهش يافته است و احتمال دارد كه اين كاهش در سال‌هاي بعد به ۳۰ درصد هم برسد.
احكام جديد طالبان در خصوص حقوق زنان
گروه طالبان روز جمعه با صدور حكمي جديد، ازدواج اجباري زنان را در افغانستان ممنوع اعلام كرد. روز جمعه ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي امارت اسلامي افغانستان (دولت خودخوانده گروه شبه‌نظامي طالبان) با انتشار متني در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر به نقل از ملاهيبت‌الله آخوندزاده در مورد حقوق زنان، از حكم حكومتي طالبان در مورد ضرورت رضايت زنان در اثناي ازدواج و حق دادگاه‌ها براي رسيدگي به شكايات زنان در خصوص اجبار به ازدواج خبر داد. در اين حكم به نوشته ذبيح‌الله مجاهد از سوي «عاليقدر اميرالمومنين» صادر شده، آمده است: «رضايت دختران بالغ در اثناي نكاح ضروري است، هيچ كسي كدام زن را به جبر و اكراه به نكاح مجبور نمي‌تواند.» در ماده دوم اين حكم آمده است: «زن مال نيست، بلكه انسان آزاد و اصيل است و هيچ‌كس آن را در بدل صلح داده نمي‌تواند.» در ماده سوم اين حكم آمده است: «زن بيوه را نه برادرشوهر به زور به نكاح گرفته مي‌تواند و نه كس ديگري. زن بيوه در مورد نكاح و تعيين سرنوشت خود صاحب اختيار است.»
ملا هيبت‌الله، رهبر طالبان در اين فرمان به وزارت حج و اوقاف حكومت دستور داده است تا «علما و خطبا» در مواعظ و خطبات خود به اين مسائل بپردازند. در بخش ديگري از وزارت اطلاعات و فرهنگ خواسته شده است تا از طريق «تحريري و صوتي به گونه دوام‌دار» اين دستورات را به نشر بسپارد. همچنين از محكمه خواسته شده است تا بر اساس اين قانون به عرايض زنان به ويژه زنان بيوه رسيدگي شود.