بازارگاه‌هاي اينترنتي خدمات بازرگاني، نيازمند توسعه همگام با تحولات جهاني
الناز مياندوابچي - زهرا آقاجاني| بازارگاه‌هاي اينترنتي يكي از مولفه‌هاي مهم تجارت الكترونيك كسب‌وكار به كسب‌وكار (B2B) محسوب مي‌شوند. اين بازارگاه‌ها به عنوان نوعي از كسب‌وكارهاي پلتفرمي، نقش حلقه واسط را بين عرضه‌كنندگان و متقاضيان كالا و خدمات ايفا مي‌كنند. تا پيش از شيوع كرونا، برآورد مي‌شد كه سهم اين بازارگاه‌ها از كل تجارت الكترونيك B2B جهان تا سال 2024 به 30درصد برسد، اما همه‌گيري ويروس كرونا طي دو سال اخير موجب شده كه اقبال كسب‌وكارها به استفاده از آنها در سطح جهاني به طور قابل توجهي افزايش يابد. براساس ادبيات جهاني، بازارگاه‌هاي B2B را مي‌توان از دو ديدگاه مختلف طبقه‌بندي كرد كه در جدول پيوست مشخص شده است. خدمات بازرگاني به عنوان پشتيبان فعاليت‌هاي توليدي و تجاري، نقش محوري را در زنجيره‌هاي تامين، به‌خصوص براي برقراري جريان‌هاي كالايي، اطلاعاتي و مالي ايفا مي‌كنند. اين خدمات دربرگيرنده طيف متنوعي از خدمات لجستيك، اطلاعات و ارتباطات، بيمه، مالي، خدمات حرفه‌اي، فني و علمي خدمات اداري و پشتيبان است. بازارگاه‌هاي B2B خدمات بازرگاني را مي‌توان نوعي از بازارگاه‌هاي مبتني بر خدمات دانست كه معمولا به صورت تخصصي يا عمومي يا هيبريدي در يك يا چند زمينه از حوزه مزبور فعاليت مي‌كنند. كاركرد اين بازارگاه‌ها، كاهش هزينه‌هاي دسترسي كسب‌وكارها به خدمات مورد نياز است كه درنهايت مي‌تواند به ايجاد رقابت در بازار خدمات بازرگاني و ارتقاي سطح و كيفيت اين خدمات بينجامد.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه بخش عمده‌اي از بازارگاه‌هاي كشور از نوع B2C هستند. در واقع بازارگاه‌هاي B2B چه در زمينه كالا و چه در زمينه خدمات هنوز در مراحل ابتدايي توسعه قرار دارند. بازارگاه‌هاي مرتبط با خدمات بازرگاني كه در كشور فعال هستند، عمدتا در چهار دسته ذيل قرار مي‌گيرند:
الف- بازارگاه‌هاي خدمات B2B برخي زمينه‌هاي لجستيك: مانند بازارگاه‌هاي الكترونيكي حمل‌ونقل جاده‌اي كه رانندگان، شركت‌هاي باربري و صاحبان كالا را به‌هم متصل مي‌كنند. ب- بازارگاه‌هاي هيبريدي خدمات B2C و B2B در حوزه‌هاي تخصصي: مانند بازارگاه‌هاي فعال در زمينه خدمات بيمه، حقوقي، مستغلات و... ج- بازارگاه‌هاي B2B مجموعه‌اي از خدمات بازرگاني (جز لجستيك): تعداد آنها بسيار اندك بوده و فعاليت محدودي دارند. د- بازارگاه‌هاي هيبريدي B2B كالا و خدمات بازرگاني: تعداد اين بازارگاه‌ها نيز بسيار اندك است و فعاليت قابل توجهي در زمينه خدمات ندارند. چنانكه مشاهده مي‌شود، فعاليت بازارگاه‌هاي B2B با تمركز بر انواع خدمات بازرگاني بسيار محدود بوده و در عمل مي‌توان گفت اين حوزه هنوز در ايران شكل نگرفته است. لذا توجه به گسترش اين مدل‌هاي كسب‌وكار همگام با روندهاي جهاني، مي‌تواند در ارتقاي رقابت بازار خدمات بازرگاني و بهبود دسترسي كسب‌وكارها به اين نوع خدمات راهگشا باشد. در راستاي گسترش بازارگاه‌هاي B2B خدمات بازرگاني در كشور، راهكارهاي ذيل قابل ارايه است. لازم به ذكر است كه پيشنهادات زير براي بازارگاه‌هاي B2B در حوزه كالا نيز صدق مي‌كند. تهيه بانك اطلاعاتي از بازارگاه‌هاي فعال در حوزه B2B خدمات بازرگاني: برنامه‌ريزي و حمايت از بازيگران اين عرصه يا ترغيب فعالان جهت ورود به اين بازار نوين، بدون داشتن اطلاعات كافي از وضعيت بازيگران اين عرصه و كيفيت خدمات آنها ميسر نيست. با توجه به اينكه در حال حاضر اطلاعات منسجمي در مورد تعداد و زمينه‌هاي فعاليت اين بازارگاه‌ها در كشور وجود ندارد، ايجاد يك بانك اطلاعاتي براي اين منظور از پيش‌نيازهاي اساسي گسترش اين مدل‌هاي كسب‌وكار است. كمك به شكل‌گيري بازارگاه‌هاي B2B: با عنايت به نوپا بودن اين مدل كسب‌وكار در كشور و با در نظر گرفتن روندهاي جهاني در مسير افزايش برخورداري كسب‌وكارها از خدمات اين بازارگاه‌ها، پيشنهاد مي‌شود موارد زير براي كمك به توسعه اين بازارگاه‌ها مدنظر قرار گيرد: الف) حمايت مالي: با توجه به تعريف شدن اين نوع بازارگاه‌ها به عنوان پلتفرم‌هاي كسب‌وكاري دانش‌بنيان، يكي از كانال‌هاي اين حمايت‌ها مي‌تواند صندوق نوآوري و شكوفايي رياست‌جمهوري باشد. ب) تسهيل فضاي كسب‌وكار: پيشنهاد مي‌شود چالش‌هاي تشكيل و فعاليت اين بازارگاه‌ها و الزامات و پيش‌نيازهاي توسعه آنها مورد مطالعه قرار بگيرد و سپس راهكارهاي مقتضي براساس چارچوب به دست آمده طراحي و اجرا شوند. با توجه به تولي‌گري وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه كسب‌وكارهاي آنلاين، اجرايي شدن پيشنهادات فوق نيازمند انجام مطالعات پشتيبان و برگزاري نشست‌هاي كارشناسي از سوي اين وزارتخانه با تشكل‌هاي صنفي مربوطه (از جمله اتحاديه كشوري كسب‌وكارهاي مجازي) و ديگر دستگاه‌هاي اجرايي ذي‌ربط است.
اعضاي هيات علمي موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني