جنگ روايت‌ها در مذاكرات
صديقه ببران
افلاطون معتقد است: «جرياني كه روايت مي‌كند، حكومت نيز مي‌كند.» عباراتي كه نشان‌دهنده اهميت فعاليت‌هاي رسانه‌اي و ارتباطي در شوون مختلف حاكميت و مناسبات ارتباطي يك ساختار سياسي با فضاي پيراموني است. براساس اين الگوي فكري و اجرايي، ابتكار عمل و هژموني نهايتا در اختيار گروه‌هايي قرار مي‌گيرد كه بتوانند جريان سيال رسانه‌اي را تحت كنترل درآورند. نمونه‌هاي واضح اين واقعيت‌ها را امروز در جهان پسامدرن به عينه مي‌توان مشاهده كرد. كشورهاي غربي با استفاده از ابزارهاي ارتباطي و جريانات رسانه‌اي، توانسته‌اند هژموني خود را در پهنه خاكي مسلط كنند. با آغاز دور جديد مذاكرات هسته‌اي ايران با كشورهاي 1+4 و امريكا، تحليلگران حوزه‌هاي مختلف تلاش كردند موضوعات مرتبط با مذاكرات را از جنبه‌هاي مختلف ديپلماسي، امنيتي، اقتصادي و... بررسي كنند اما در اين ميان يكي از حلقه‌هاي مفقوده اين زنجيره تحليلي، در حوزه عملكرد رسانه‌اي تيم مذاكره‌كننده ايراني پيداست. به‌طور كلي انتظار اين بود كه ايران در دور جديد (و احتمالا دور نهايي) مذاكرات هسته‌اي با تمام قوا وارد شود. يعني نه تنها بحث ديپلماسي كلاسيك و سياسي را به خوبي پيگيري كند، بلكه از ديپلماسي رسانه‌اي به عنوان بخش حمايت‌كننده و تكميلي مذاكرات نيز بهره‌مند شود تا حداكثر منافع را از اين دور مذاكرات ببرد. اما به‌رغم اينكه در بطن دستگاه ديپلماسي كشور نيز يك دپارتمان يا ساختار اداري (با ارتباطات مفصل داخلي و خارجي) براي اين منظور گنجانده شده، اما در دور جديد مذاكرات، ابتكار عمل در حوزه اطلاع‌رساني مرتبط با مذاكرات در اختيار ايران نيست و ايران به جاي كنشگري، بيشتر به دنبال واكنشگري بوده است. اين در حالي است كه تيم مذاكراتي كشورمان از مشاوران رسانه‌اي همراه برخوردار است و به‌طور طبيعي مي‌بايست با استفاده از ترفندهاي ديپلماسي رسانه‌اي، روند مذاكرات در حوزه رسانه‌اي و اطلاع‌رساني به نفع ايران باشد، اما يك چنين پيشرفت ارتباطي و رسانه‌اي در عمل شكل نگرفته است. در واقع به جاي اينكه تيم رسانه‌اي و مذاكره‌كنندگان ايراني ابتكار عمل را در اطلاع‌رساني به دست بگيرند و در شمايل منبع اصلي اخبار و اطلاعات قرار بگيرند، يكي از مذاكره‌كنندگان روسي است كه مدام رودرروي رسانه‌هاي بين‌المللي و شبكه‌هاي اجتماعي قرار مي‌گيرد روايت مورد نظر خود از مذاكرات را ارايه مي‌كند. روايتي كه مشخص است فاصله بعيدي با روايت مورد نظر ايران دارد در راستاي منافع روس‌ها بازتاب پيدا مي‌كند. نه تنها ابتكار عمل رسانه‌اي مناسبي از سوي تيم مذاكره‌كنندگان ايراني در سطح بين‌المللي مشاهده نمي‌شود، بلكه اخبار مذاكرات نيز قبل از رسانه‌هاي داخلي در اختيار خبرگزاري‌هاي خارجي مانند رويترز و... قرار مي‌گيرد. تبعات اين چرخش رسانه‌اي باعث مي‌شود تا رسانه‌هاي بين‌المللي براساس منافع و خواست خود، اخبار را منتشر كرده و توجهي به مطالبات تيم ايراني نداشته باشند. كمتر شاهد هستيم كه خبرگزاري‌هاي خارجي به نقل از تيم مذاكره‌كننده ايراني، موضوعات مرتبط با مذاكرات را تشريح كنند، در حالي كه پيش از اين در دوران محمدجواد ظريف، دامنه وسيعي از اخبار مذاكراتي به نقل از ايشان و در جريان گفت‌وگو با وزير امور خارجه كشورمان (و ساير مذاكره‌كنندگان ايراني) به جهان مخابره مي‌شد. متاسفانه اين حفره اطلاع‌رساني در سطح داخل نيز مشاهده مي‌شود، اغلب گزارش‌هاي تحليلي رسانه‌هاي ايراني با استناد به منابع غربي منتشر مي‌شوند، در حالي كه دپارتمان رسانه‌اي وزارت امور خارجه ايران با بهره‌مندي از منابعي كه در اختيار دارد به راحتي مي‌تواند جريان سيال رسانه‌اي را به دست بگيرد و به ترمينال خبري اطلاع‌رساني در خصوص مذاكرات بدل شود. بر اين اساس با توجه به نقش رسانه‌هاي جمعي در حوزه ديپلماسي و سياست خارجي، معتقدم دستگاه سياست خارجي نتوانسته به نحو احسن و با ابتكار عمل لازم از ظرفيت‌هاي رسانه‌هاي داخلي، خارجي و هوشمند استفاده كند. مجموعه اين واقعيت‌ها به ما مي‌گويد كه سياست‌گذاران بخش ديپلماسي، مي‌بايست روندهاي پوياتري را در حوزه رسانه‌اي به كار بگيرند تا منافع ملي كشور در جريان مذاكرات تامين شود. در عصر نوين كه به عنوان عصر ارتباطات و اطلاعات شناخته مي‌شود، سرعت رسانه‌ها در جهت‌دهي به حوزه سياست خارجي بالا رفته است. براي اين منظور دستگاه سياست خارجي كشور نيز نيازمند تربيت خبرنگاران خاصي است كه نيازهاي كشور را در حوزه اطلاع‌رساني بين‌المللي تامين كنند. دپارتماني كه در وزارت خارجه مشغول فعاليت است، بايد ساختارهاي آموزشي ويژه‌اي را تدارك ببينند تا خبرنگاران و گزارشگران بين‌المللي از دل اين ساختارها تربيت شوند تا ابتكار عمل را در بزنگاه‌هاي بين‌المللي به دست بگيرند. در بسياري از بزنگاه‌ها اين روايت رسانه‌اي است كه مي‌تواند نتيجه نهايي رويارويي‌هاي ديپلماتيك را تعيين كند. همان‌گونه كه افلاطون سال‌ها پيش اعلام كرده، جرياني حكومت مي‌كند و بليت برنده را به دست مي‌گيرد كه زودتر، بهتر و تاثيرگذار‌تر روايت مي‌كند.