دروازه‌های کی‌یف برای نیروهای پوتین باز نشد
عقب‌نشینی روس‌ها از اطراف پایتخت اوکراین همزمان
با آغاز دور جدید گفت‌وگوهای پایان جنگ غربی‌ها بدبینند
محمدحسین لطف‌الهی
همزمان با تقابل غرب و روسیه بر سر تحریم‌ها و مساله نحوه پرداخت پول گاز خریداری شده از مسکو و افزایش میزان کمک‌های مالی و نظامی به کی‌یف از سوی ایالات متحده و کشورهای عضو ناتو، کارشناسان نظامی و مقام‌های دولت اوکراین می‌گویند که نیروهای نظامی روسیه استراتژی خود را تغییر داده و ضمن عقب‌نشینی از مناطق شمالی کی‌یف و افزایش حملات علیه مناطق شرقی و جنوب شرقی اوکراین تلاش دارند تا تسلط خود را بر منطقه دونباس تثبیت کنند.
مقام‌های غربی و تحلیلگران نظامی معتقدند گزارش اوکراینی‌ها درباره عقب‌نشینی نیروهای نظامی روسیه از مناطق شمالی و شمال شرقی شهر کی‌یف واقعی است و عدم دستیابی به اهداف تعیین شده در برنامه‌ریزی‌های اولیه، مشکلات لجستیکی جدی و مقاومت موثر نیروهای اوکراینی از جمله دلایل اصلی اتخاذ این تصمیم از سوی روس‌ها عنوان شده است. با این وجود به گفته این مقام‌ها و تحلیلگران، هنوز مشخص نیست هدف بعدی نیروهای روسیه در میدان جنگ دقیقا چه خواهد بود و آنها قصد دارند در ادامه چه تصمیمی بگیرند.
این اظهار نظر کارشناسان درباره واقعی بودن عقب‌نشینی نیروهای روس از اطراف پایتخت اوکراین در حالی صورت می‌گیرد که هفته گذشته مقام‌های وزارت دفاع ایالات متحده و ناتو در یک تحلیل تردیدهایی را درباره عقب‌نشینی نیروهای روسیه از اطراف شهر کی‌یف مطرح کرده بودند و استدلال می‌کردند که این اقدام می‌تواند یک تاکتیک نظامی برای خریدن زمان و فرصتی مناسب برای تجهیز مجدد نیروها و آماده شدن برای یک حمله جدید باشد. فردریک کیگان یک تحلیلگر مسائل نظامی در اندیشکده آمریکن اینترپرایز معتقد است به احتمال بسیار ضد حمله‌های نیروهای اوکراینی که از اول هفته گذشته برای جلوگیری از پیشروی روس‌ها به داخل پایتخت صورت می‌گرفت یکی از دلایلی بوده که فرماندهان روسیه را قانع کرده چنین تصمیمی بگیرند. او در این باره به روزنامه نیویورک‌تایمز می‌گوید: «ضد حمله‌های اوکراین نشان داد که نیروهای روس نتوانسته‌اند تسلط خود را بر مناطق اشغال شده اطراف کی‌یف تثبیت کنند و به همین دلیل تصمیم گرفتند به جای ادامه دادن به روش تعقیب و گریز که تلفات زیادی نصیب آنها می‌کرد، موقتا از آن منطقه خارج شوند.» موسسه بررسی‌های دفاعی غیر دولتی جینز نیز در گزارشی نوشته است که شدت گرفتن بمباران شهرهای کی‌یف و چرنی‌یف در شمال و شمال شرق اوکراین نشانه‌ای از ایجاد آتش پشتیبانی برای عقب‌نشینی نیروهای روس در این مناطق است. این موسسه همچنین ضمن اشاره به اینکه بخشی از نیروهای روس که پیشتر در این مناطق مستقر بودند به بلاروس منتقل شده‌اند ادعا کرده است که در ضد حملات روز شنبه نیروهای اوکراینی، جاده منتهی به شهر «سومی» در نزدیکی کی‌یف آزاد شده است.
یکی از دیپلمات‌های اروپایی که به شرط ناشناس ماندن در مورد ارزیابی‌های اطلاعاتی صحبت می‌کرد، به روزنامه واشنگتن‌پست گفته كه «اگرچه نمی‌توان گفت که استراتژی جدید روسیه دقیقا چه خواهد بود، اما نشانه‌های اولیه حاکی از این است که اهداف جدید و البته محدودتر روسیه شامل گسترش قلمرو تحت کنترل خود در شرق اوکراین، تثبیت کنترل بر سواحل جنوب شرقی اوکراین که بین دونتسک و کریمه قرار دارند و تسلط پیدا کردن بر شهر محاصره شده ماریوپل خواهد بود.» یک تحلیل جدید که از سوی موسسه مطالعات جنگ در واشنگتن منتشر شده اهداف روسیه را «تثبیت تسلط بر دونتسک و لوهانسک و تسخیر شهر ماریوپول عنوان کرده است.»
ارتش اوکراین روز شنبه اعلام کرد که نیروهای روسیه از نیروگاه چرنوبیل و اطراف آن خارج شده‌اند و شبکه خبری سی‌ان‌ان نیز گزارش داده است که نظامیان روس فرودگاه هوستومل که پایگاه اصلی آنها برای سازماندهی حملات علیه شهر کی‌یف بوده را ترک کرده‌اند.
بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد، جنگ در اوکراین تاکنون باعث خروج 4.1 میلیون نفر پناهنده از اوکراین شده است. از این میزان، 351 هزار نفر به روسیه، 11 هزار نفر به بلاروس و باقی به کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند.
تلاش غرب برای تقویت نظامی اوکراین
ایالات متحده و کشورهای عضو پیمان ناتو دو ایده کوتاه مدت برای تقویت فوری ارتش اوکراین دارند. پنتاگون اعلام کرده است طرح اولیه کمک نظامی 300 میلیون دلاری به اوکراین را که شامل راکت‌های هدایت شونده لیزری و پهپادها می‌شود، آماده کرده و به کنگره ارائه داده است. موشک‌های دوش پرتاب امریکایی و بریتانیایی تاکنون نقش موثری در وارد آوردن خسارت‌های گسترده به نیروهای زرهی روسیه ایفا کرده است.
بر اساس یک طرح دیگر، دولت بایدن با کشورهای اروپایی و کشورهای عضو ناتو همکاری خواهد کرد تا تعدادی از تانک‌های ساخت شوروی سابق که در اختیار ارتش‌های کشورهای شرق اروپا وجود دارد به اوکراین منتقل شوند تا نیروهای اوکراینی که با این جنگ‌افزارها آشنا هستند در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتوانند از آنها علیه روسیه استفاده کنند.
همزمان با این اقدامات، امریکایی‌ها تلاش می‌کنند از تنش نظامی مستقیم با روسیه جلوگیری کرده و اقداماتی را که ممکن است مقابله به مثل در پی داشته باشد یا به افزایش قابل توجه تنش‌ها منجر شود متوقف می‌کنند. بر اساس گزارش آسوشیتدپرس، نیروی هوایی ایالات متحده آزمایش یک موشک بالستیک قاره‌پیما را که قرار بود در ابتدای ماه آوریل انجام گیرد، به زمانی نامعلوم در آینده منتقل کرده‌اند تا این اقدام به افزایش تنش منجر نشود.
دیپلماسی؛ پیشرفت‌ها و موانع
در دو هفته اخیر پیشرفت‌های جالب توجهی در گفت‌وگوهای روسیه و اوکراین اتفاق افتاده است. روز سه‌شنبه هفته گذشته مذاکراتی بین هیات روسیه و اوکراین به میزبانی ترکیه در استانبول برگزار شد. در مذاکرات استانبول، اوکراین پیشنهاد وضعیت بی طرفی را به روسیه ارائه کرد. مذاکره‌کنندگان اوکراینی گفتند که بر اساس پیشنهادات آنها، کی‌یف با عدم پیوستن به ائتلاف‌ها یا میزبانی پایگاه‌های نظامیان خارجی موافقت می‌کند اما در عوض امنیت خود را با شرایطی مشابه «ماده ۵»، پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو می‌خواهد تضمین کند. مذاکره کنندگان اوکراینی، از اسرايیل و چند عضو ناتو- کانادا، لهستان و ترکیه- به عنوان کشورهایی که ممکن است چنین ضمانتی را ارائه کنند، نام بردند. روسیه، ایالات متحده، بریتانیا، آلمان و ایتالیا نیز می توانند در این امر حاضر باشند. پیشنهادها همچنین شامل یک دوره مشورتی ۱۵ ساله در مورد وضعیت کریمه خواهد بود که روسیه آن را از اوکراین به زور گرفت و به خود الحاق کرد. اما این دوره مشورتی تنها در صورت آتش بس کامل به اجرا گذاشته می‌شود. به نوشته رویترز، مذاکره‌کنندگان گفتند که سرنوشت منطقه دونباس در جنوب شرق اوکراین، که روسیه از اوکراین خواسته است به جدایی‌طلبان حامی روسیه واگذار کند، توسط رهبران اوکراین و روسیه مورد بحث قرار خواهد گرفت. هرگونه توافق صلح مستلزم به برگزاری همه‌پرسی در اوکراین خواهد بود. هیات روسی گفته است که این پیشنهادها را بررسی و به ولادیمیر پوتین، ريیس جمهوری روسیه ارائه می‌کند. پس از این گفت‌وگوها، روز چهارشنبه روسیه اعلام کرد که از برخی مناطق در نزدیکی شهرهای چرنی‌یف و کی‌یف عقب نشینی می‌کند تا اعتماد متقابل در گفت‌وگوها برای پایان دادن به جنگ بیشتر شود. غربی‌ها با بدبینی به این ادعای روسیه نگاه می‌کنند. بر اساس گزارش بی‌بی‌سی، پیشنهادهای طرف اوکراینی که به پیشرفت‌هایی در گفت‌وگو با روسیه منجر شد بر پنج محور استوار بود: «1. اوکراین یک موقعیت «غیرمتعهد (non-bloc) و غیرهسته‌ای» اتخاذ خواهد کرد به طوری که هیچ پایگاه نظامی خارجی در خاک آن مستقر نخواهد شد 2. این با ضمانت‌های سفت و سخت و الزام‌آور حقوقی از سوی کشورهای ثالث شامل بریتانیا، چین، آمریکا، ترکیه، فرانسه، کانادا، ایتالیا، لهستان و اسرايیل همراه خواهد بود که در صورت حمله، قول حفاظت از یک اوکراین بی طرف را خواهند داد 3.اوکراین وارد هیچ نوع پیمان سیاسی-نظامی نخواهد شد 4. آینده وضعیت کریمه که روسیه در سال ۲۰۱۴ تصرف کرد ظرف ۱۵ سال رایزنی مشخص خواهد شد 5. آینده نواحی شرقی که تحت کنترل جدایی طلبان مورد حمایت روسیه است موضوع بحث روسای جمهور دو کشور خواهد بود.» روز جمعه نیز گفت‌وگوها میان اوکراین و روسیه به صورت ویدیوکنفرانس از سر گرفته شد.
اختلافات گازی - مالی روسیه و اروپا
صادرات گاز روسیه به اروپا در حالی در روز جمعه به بالاترین میزان خود در ۴ ماه گذشته رسید که مهلت اتحادیه اروپا برای پرداخت بهای گاز به واحد روبل تمام شده بود، اما صادرات گاز به این قاره همچنان ادامه داشت. این در حالیست که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه هشدار داده بود که درصورت رعایت نکردن این شرایط، شیر گاز اروپا را بسته و کمبود سراسری انرژی را در این قاره رقم خواهد زد. پوتین از خریداران اروپایی گاز روسیه - که تاکنون بهای گاز را به دلار یا یورو پرداخت می‌کردند - خواسته تا در بانک‌های روسیه حساب روبلی باز کرده و بدین طریق بهای گاز خریداری شده خود را پرداخت کنند. این اقدام پوتین در راستای تقویت ارزش پول کشورش بود که با حمله روسیه به اوکراین، کاهش شدیدی یافت. اما ظاهرا کرملین در دقیقه ۹۰ یک فرصت دیگر به اروپا داده و اعلام کرده که با پایان مهلتی که از قبل اعلام شده بود، همه گاز صادراتی را قطع نخواهد کرد. مسکو دلیل این سازش و مدارا را چنین عنوان کرد که روسیه بهای گازی که از ۱ آوریل به اروپا صادر می‌شود را در ماه مه (ماه آینده) دریافت می‌کند.
تغییر آرای افکار عمومی روسیه به نفع پوتین
همزمان با ششمین هفته جنگ در اوکراین، در حالی که در هفته‌های اولیه به نظر می‌رسید افکار عمومی در روسیه نظر مساعدی نسبت به آغاز جنگ علیه «ملت برادر و همسایه» ندارند، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکنون نه تنها اکثریت مردم روسیه از این جنگ حمایت می‌کنند بلکه غرب و اقدامات کشورهای غربی را عامل اصلی شروع جنگ ارزیابی می‌کنند. نیویورک تایمز نوشته است: «دیگر خبری از نامه‌های نمایندگان پارلمان محلی که به جنگ اعتراض می‌کردند نیست، منتقدان جنگ حالا به حامیان آن تبدیل شده‌اند و کسانی که همچنان علنا با جنگ مخالفت می‌کنند دیوار نوشته‌هایی نظیر «خائن» را روی خانه خود می‌بینند.» بر اساس نظرسنجی لوادا، که یک مرکز افکار سنجی روسی مستقل و مورد اعتماد غربی‌هاست، محبوبیت ولادیمیر پوتین در حال حاضر 81 درصد است که در مقایسه با محبوبیت 69 درصدی پیش از آغاز جنگ یک رشد شگفتی‌آفرین را نشان می‌دهد. مدیر این مرکز افکارسنجی گفته است که «رویارویی با غرب باعث انسجام و اتحاد مردم روسیه شده است.»