جنگ اوكراين
و نظم جديد جهاني
كوروش احمدي
با گذشت دو ماه از شروع جنگ در اوكراين، به نظر مي‌رسد كه اين بحران وارد مرحله سرنوشت‌سازي شده كه در آن طرفين بايد استراتژي‌هاي درازمدت خود را تعيين كنند. روشن است كه روسيه از تصرف كي‌يف و خاركيف و ديگر شهرهاي بزرگ اوكراين صرف‌نظر كرده و نيروهاي خود را از حوالي اين شهرها به خطوط جديدي در شرق اوكراين و سواحل مشرف بر آن عقب كشيده است. اگرچه خطر از سر دولت اوكراين و شهرهاي بزرگ گذشته، اما با تمركز روسيه بر شرق و جنوب اوكراين، هنوز دورنمايي از خاتمه جنگ در آينده نزديك مشهود نيست. پوتين آشكارا اهداف اوليه مانند سرنگوني دولت كرنسكي و بازگرداندن اوكراين به آغوش مام وطن و «نازي‌زدايي» و... را كنار گذاشته و بر امنيت روس‌تباران در شرق اوكراين متمركز شده است. او هفته گذشته در دو سخنراني جداگانه كوشيد تا آسايش مردم دنباس و عادي شدن زندگي براي آنها را هدف اول و آخر «عمليات نظامي ويژه» معرفي كند. اكنون سوال اين است كه آيا دولت زلنسكي و حاميان غربي‌اش، حاضر به دادن امتيازي به پوتين در اين جبهه كه مي‌تواند مقدمه برقراري آتش‌بس باشد، خواهند بود يا خير؟ دولت اوكراين كه از مقاومت موفق خود دلگرم شده، نشانه‌اي كه حاكي از آمادگي براي نوعي مصالحه باشد، به دست نداده است. اينكه غرب چه سياستي اتخاذ كند، فاكتور مهمي در اين معادله خواهد بود. سوال اين است كه آيا غرب متمايل به نوعي مصالحه و بده بستان در مورد مناطق شرقي اوكراين خواهد بود يا به قصد تضعيف بيشتر مسكو به تقويت دولت زلنسكي در همه حوزه‌ها و تشويق آن به مقاومت ادامه خواهد داد. به عبارت ديگر سوال در محافل سياسي غرب اين است كه آيا بايد اجازه دهند تا پوتين از ماجراجويي‌اش در اوكراين امتيازي براي ارايه به مردم روسيه به دست آورد يا با محروم كردن او از هر گونه امتيازي بايد در جهت تضعيف مباني قدرت او و نهايتا فروپاشي ديگري در روسيه حركت كنند؟ اگر اوكراين مصمم به مقاومت باشد و غرب نيز با هدف تضعيف بيشتر مسكو تصميم به ادامه كمك‌هاي مالي و تسليحاتي به اوكراين و ادامه تحريم‌هاي گسترده عليه روسيه بگيرد، كرملين مشكل خواهد توانست خود را از باتلاق اوكراين خلاص كند.
در اين صورت خطر اينكه خط تماس در جبهه‌هاي شرقي و نوار ساحلي مشرف بر آن براي ماه‌ها و حتي سال‌ها بدون تغيير چنداني باقي بماند و شرايطي مانند جنگ جهاني اول شكل گيرد، دور از ذهن نيست. شكل‌گيري اين سوال را بايد تحول مهمي در نحوه برخورد غرب با بحران اوكراين به شمار آورد. طي دو ماه گذشته غرب درگير نوعي تفكر مقطعي و روزمرّگي در ارتباط با اوكراين بوده است. در اوايل جنگ امريكا كه شانسي براي اوكراين نمي‌ديد، به زلنسكي پيشنهاد كرد كه او را از كي‌يف خارج كند. همزمان متناسب با ادامه جنگ، غرب واكنش‌هاي مقطعي نشان مي‌داد؛ بدون اينكه استراتژي مشخصي داشته باشد. در واقع، تصور غرب و شايد همگان اين بود كه روسيه نسبتا آسان موفق به سرنگوني دولت اوكراين و كنترل بخش عمده كشور خواهد شد و مقاومت اصلي در مرحله بعد به شكل جنگ‌هاي پارتيزاني ممكن است محقق شود. اكنون با توجه به داده‌هاي موجود، غرب خود را در موقعيتي مي‌بيند كه بايد روي يك استراتژي درازمدت كار كند. اكنون سوال اين است كه آيا روسيه و غرب خواهند توانست به يك حد وسط مرضي‌الطرفين در مورد اوكراين برسند يا اولويت غرب تبديل اين بحران به وسيله‌اي براي ايجاد يك نظام بين‌المللي جديد خواهد بود. در اين رابطه، به لحاظ سياسي دست دولت بايدن تاحدي باز است، چراكه مطابق نظرسنجي‌ها بيش از 70درصد مردم امريكا با ادامه انواع كمك‌ها به اوكراين موافقند. برخي اقدامات نيز كه غرب تاكنون انجام داده، مي‌تواند اقدامات دامنه‌دار بعدي عليه مسكو را تسهيل كند. ادامه كمك به دولت زلنسكي در شرايط ميداني جديد آسان‌تر مي‌تواند ادامه يابد. ادامه تحريم روسيه مي‌تواند تحمل هزينه‌هاي كمرشكن جنگ را براي كرملين دشوارتر كند. اخراج 443 ديپلمات روسي از كشورهاي مختلف تا دو هفته قبل بايد لطمه‌اي بزرگ به توان ساختار اطلاعاتي روسيه براي گردآوري و تحليل اطلاعات در مقطع حساس كنوني زده باشد. غرب همچنين بي‌محابا مشغول وارد كردن اتهامات عليه روسيه در حوزه جنايت جنگي و نسل‌كشي و جنايت عليه بشريت بوده و برخي نهادهاي بين‌المللي و اوكرايني را وارد مرحله مستندسازي اقدامات ارتش روسيه در اوكراين كرده است. با توجه به اين تحولات اكنون سوال اين است كه آيا جامعه بين‌المللي در آستانه فاصله گرفتن از نظم بعد از جنگ سرد و ايجاد يك تحول ساختاري ديگر قرار گرفته است. ترديد نيست كه در صورت تلاش براي منزوي كردن روسيه با 22 ميليون كيلومتر مربع وسعت، دارنده بيشترين كلاهك هسته‌اي و يكي از صادركنندگان بيشترين نفت و گاز و گندم، جهان طي سال‌هاي آتي با عدم قطعيت‌هاي زيادي مواجه خواهد بود و اگر چنين شود، سوال بعدي اين است كه آيا ديگران، از جمله كشور ما، در پي اتخاذ تدابيري براي متضرر نشدن از تحولات شگرفي كه احتمالا پيش رو است، هستند يا خير.