عربستان، از «مطرود» به «شريك» در روابط با امريكا
محمود فاضلي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در كمپين انتخاباتي‌اش وعده داده بود به دنبال قتل جمال خاشقجي نويسنده منتقد در كنسولگري عربستان در استانبول در سال 2018 با عربستان مانند يك كشور منزوي برخورد كند. رييس‌جمهور امريكا كه مدت‌ها بود به متحد خود بي‌توجهي كرده بود، به دليل جنگ در اوكراين و افزايش شديد قيمت نفت، اكنون «سياست واقعي» را بر اصول و حقوق‌بشر ارجحيت داده است. يكي از مهم‌ترين اهداف سياست خارجي امريكا منزوي كردن روسيه از نظر سياسي و قطع بودجه ماشين جنگي آن با ممنوعيت صادرات نفت روسيه است، دو هدفي كه اگر عربستان در كنار امريكا نباشد، به ويژه هنگامي كه صحبت از افزايش توليد نفت براي ايجاد ثبات در بازارهاي جهاني نفت مي‌شود، تقريبا غيرممكن خواهد بود.
امريكا همچنين به‌دنبال راه‌هايي براي كاهش قيمت نفت و گاز است. با توجه به نزديك بودن انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره اين دو موضوع فشار بر دولت بايدن را افزايش داده است. روندهاي نگران‌كننده اقتصادي به‌ويژه افزايش تورم و قيمت سوخت و انرژي نيز باعث مي‌شود اولويت‌هاي امريكا جابه‌جا شود. بايدن كه تحت فشار شديد براي مقابله با بحران افزايش قيمت سوخت و انرژي و تورم فزاينده است، خشم اخلاقي خود را كنار گذاشته و مي‌خواهد با بن‌سلمان ملاقات كند.
امريكا كه مدت‌ها رياض را كشوري «مطرود» خوانده بود اما امروز عربستان را «شريك» مي‌خواند! عربستان كه شريك نزديك اقتصادي و نظامي امريكا است به‌طور سنتي اولين مقصد سفرهاي خارجي روساي جمهوري امريكا به خاورميانه است. امريكا آماده تنظيم مجدد روابط است و عملا از قتل خاشقجي، به‌منظور ترميم روابط با متحد كليدي خاورميانه عبور مي‌كند. بايدن اخيرا در پاسخ به انتقادهاي داخلي مدعي شده «نمي‌خواهم ديدگاهم را درباره حقوق‌بشر تغيير دهم، اما وظيفه من اين است كه اگر بتوانم صلح را به ارمغان بياورم و اين كاري است كه سعي خواهم كرد، انجام دهم.»
دولت امريكا برنامه مهمي براي عربستان، اسراييل و ساير كشورهاي خاورميانه دارد. اين دستور كار بر ارايه نتايج براي مردم امريكا و همچنين پايان دادن به جنگ‌ها در خاورميانه و هدايت از طريق ديپلماسي براي ايجاد ثبات متمركز است. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا تاكيد دارد دولت بايدن هرگز به‌دنبال قطع روابط با عربستان نبوده و تنها به اين اميد كه آنها را تغيير دهد، توجه رياض را به اهميت احترام به حقوق‌بشر جلب كرد. درباره رياض، آنچه ما از ابتداي دولت گفته‌ايم، اين است كه به‌دنبال تنظيم مجدد و نه گسست روابط خود با عربستان هستيم. بايد مطمئن شويم علاوه بر منافع و ارزش‌هاي خود به چيزي بيشتر از گذشته در اين روابط دست پيدا كرده‌ايم كه بخشي از اين خواسته‌ها، حفظ حقوق‌بشر و آزادي بيان است.
اين سفر پس از ميانجيگري امريكا و رسيدن به توافق بر سر واگذاري دو جزيره مصري به عربستان صورت خواهد گرفت، روندي كه اسراييل نيز از نزديك در آن دخيل بود. انتظار مي‌رود بايدن در سفر به خاورميانه كه شامل توقف در اسراييل نيز مي‌شود، اين توافق را اعلام كند. امريكا همچنين ميانجيگري مذاكرات بين عربستان، مصر و اسراييل با هدف نهايي كردن توافق براي انتقال حاكميت جزاير «تيران و صنافير» درياي سرخ از قاهره به رياض را برعهده خواهد داشت. اين جزاير در توافقنامه صلح اسراييل و مصر در سال 1979 درج شده و اين اقدام مستلزم تاييد اسراييل است، واشنگتن، تل‌آويو و رياض را تحت فشار قرار مي‌دهد تا مجموعه‌اي از گام‌هاي كوچك را در جهت عادي‌سازي كامل بردارند. مقامات اسراييلي نيز اخيرا به پايتخت عربستان رفتند تا درباره انتقال دو جزيره مصري گفت‌وگو كنند. اين دو جزيره كه از لحاظ استراتژيك در درياي سرخ واقع شده‌اند، زماني متعلق به عربستان بودند. اين كشور تصميم گرفت آنها را در دهه 1950 به مصر بدهد. اسراييل سپس آنها را در سال 1967 تصاحب كرد و 15 سال بعد پس از توافق صلح با مصر آنها را بازگرداند. قاهره چند سال پيش تصميم گرفت اين جزاير را به سعودي‌ها واگذار كند. اسراييل قبل از موافقت با توافق، ضمانت‌هاي امنيتي را خواستار شد كه اكنون پس از ميانجيگري امريكا داده خواهند شد. در ازاي آن، هواپيماهاي اسراييلي اكنون اجازه استفاده از حريم هوايي عربستان را دارند كه به اين معني است كه زمان پرواز به بسياري از كشورهاي آسيايي تا حد زيادي كاهش مي‌يابد.
كميسيون امنيت ملي امريكا پيش از سفر رييس‌جمهور اين كشور به عربستان، درخواست‌هايي در حوزه انرژي، جنگ يمن، حقوق‌بشر، خاشقجي، هسته‌اي و رابطه با چين به بايدن ارايه داد و تاكيد دارد عربستان هميشه شريك مهمي براي امريكا بوده است و ما به‌دنبال افزايش همكاري با آن در زمينه‌هاي منطقه‌اي، مقابله با تروريسم، انرژي و اولويت‌هاي ديگر هستيم. عربستان حاضر به تحقق ثبات در بازارهاي جهاني انرژي نيست و اين موضوع آسيب اقتصادي به امريكايي‌ها وارد مي‌كند. طولاني شدن جنگ يمن به رهبري رياض يك فاجعه انساني بي‌سابقه ايجاد كرده است كه باعث بي‌ثباتي منطقه‌اي مي‌شود. اعدام‌هاي دسته جمعي و فشار بر تركيه براي توقف روند محاكمه در پرونده قتل وحشيانه خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد سعودي، از ديگر اقدامات است.
چند كميسيون در كنگره امريكا شش محور اصلي را در رابطه با روابط با عربستان و پيش از سفر رييس‌جمهوري امريكا به اين كشور تعيين كرده و از بايدن مي‌خواهند در روابط با رياض «تعهدات بيشتر عربستان براي تثبيت بازارهاي جهاني انرژي، تداوم تعليق كمك‌هاي نظامي امريكا به عربستان در جنگ يمن و فشار براي آغاز گفت‌وگوهاي صلح ميان طرف‌هاي درگير، پايان دادن به بازداشت خودسرانه مدافعان حقوق‌بشر، ازسرگيري روند محاكمه در پرونده قتل خاشقجي مطابق با استانداردهاي حقوقي بين‌المللي، دريافت ضمانت‌هاي سخت‌گيرانه براي هرگونه همكاري هسته‌اي غيرنظامي و تاكيد بر خطرات افزايش همكاري‌هاي استراتژيك عربستان با چين» مورد توجه قرار گيرد.