بي‌ملاحظگي منطقه‌اي آنكارا
سيدعلي قائم‌مقامي
تركيه و اسراييل در ماه‌هاي اخير اقداماتي جدي در راستاي تقويت روابط دوجانبه و همچنين بالا بردن سطح روابط انجام داده‌اند. مولود چاوش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه عازم اسراييل شد و يايير لاپيد وزير امور خارجه رژيم اسراييل نيز متقابلا سفري به آنكارا داشت. در طول اين سفرها مجموعه‌اي از قراردادها به امضاي طرفين رسيد كه بر اساس آنها همكاري‌هاي تركيه و اسراييل در برخي حوزه‌ها نظير انتقال فناوري، انرژي، تجارت و موضوعات آكادميك افزايش خواهد يافت. دو طرف همچنين توافق كرده‌اند كه همكاري‌هاي امنيتي ميان «ميت» و «موساد» افزايش پيدا كند. اين شرايط باعث شده هم آنكارا و هم تل‌آويو آماده ارتقاي روابط ديپلماتيك به سطح سفير باشند.
واقعيت اين است كه در سال‌هاي اخير نيز به رغم شعارهايي كه تركيه در خصوص حمايت از فلسطين مطرح مي‌كرد، روابط تركيه و اسراييل در سطح خوبي قرار داشت. بر اساس آخرين آمارهايي كه منتشر شده، تركيه بيش از 11 ميليارد دلار تجارت دوجانبه با اسراييل دارد و هرچند در اين تجارت دوجانبه وزنه به سمت تركيه سنگيني مي‌كند، اما نبايد از سودي كه نصيب اسراييل مي‌شود، غافل شد. در حال حاضر دست‌كم 900 شركت اسراييلي در تركيه فعاليت مي‌كنند. فعاليت اين شركت‌ها به صورت پوششي يا شراكت 50 - 50 است و به واسطه اين شركت‌ها كالاهاي اسراييلي از طريق تركيه به ساير كشورهاي اسلامي صادر مي‌شود. اسراييل با ايالات متحده و اروپايي‌ها تجارت آزاد دارد و تركيه از فرصت همكاري با تل‌آويو استفاده مي‌كند تا بتواند وارد بازار امريكا شود. اين موضوع نشان مي‌دهد كه روابط تركيه و اسراييل به امروز و ديروز مربوط نيست و كارهاي زيادي براي تقويت روابط ميان دو طرف انجام شده است.
آنچه باعث شده اين روابط زير ذره‌بين قرار گيرد و حساسيت‌هايي جدي نسبت به آن ايجاد شود، تبديل شدن رابطه تركيه و اسراييل به رابطه‌اي عليه ايران است. در هفته‌هاي اخير اسراييلي‌ها مدعي شدند ايران مي‌خواهد يك‌سري عمليات عليه گردشگران اسراييلي در تركيه انجام دهد. يك روزنامه اسراييلي ادعا كرد كه 10 نفر از نيروهاي اطلاعاتي ايران تصميم داشتند سفير سابق اسراييل را در تركيه به همراه همسرش بربايند. مولود چاوش‌اوغلو، وزير امور خارجه تركيه نيز در نشست خبري مشترك با يايير لاپيد اعلام كرد كه آنكارا اجازه نمي‌دهد تركيه محل تسويه‌حساب كشورهاي ثالث شود. او در حالي آشكارا به ايران اشاره مي‌كرد كه لاپيد تاكيد كرد همكاري ميت و پليس تركيه با موساد باعث شد برخي «توطئه‌هاي ايران» خنثي شود.
از نظر عرف ديپلماتيك به هيچ‌وجه پذيرفته نيست كه وقتي شما ميزبان هستيد وزير خارجه يك رژيم عليه يك كشور ديگر صحبت كند و اتهاماتي بزند كه قابل اثبات نيستند. اينجا لازم است اشاره شود كه وزارت امور خارجه ايران وظيفه داشت با دقت و جديت اين موضوع را پيگيري مي‌كرد و حتي سفير تركيه را براي ارايه توضيحات فرا مي‌خواند اما در حقيقت صرفا به يك واكنش نرم از سوي سخنگوي وزارت امور خارجه بسنده شد. تصور كنيد وزير خارجه يك كشور ثالث به ايران مي‌آمد و در كنار وزير خارجه ايران از نقش تركيه در گسترش تروريسم منطقه‌اي مي‌گفت. در اين شرايط واكنش تركيه و وزارت خارجه اين كشور چه مي‌بود؟
اينكه روابط تركيه 85 ميليون نفري و ايران 85 ميليون نفري تحت‌تاثير رابطه با يك رژيم 6 ميليون نفري باشد، نشان‌دهنده عمق ماجرا است. اردوغان آشكارا اعلام كرده است كه هم تركيه و هم اسراييل به يكديگر نياز دارند و از همين رو است كه روند عادي‌سازي روابط بين اين دو طرف در حال طي شدن است. تركيه و اسراييل همكاري‌هايي هم در حوزه انرژي دارند. اردوغان به نوعي درصدد است تا شريك دزد يعني اسراييل باشد و گاز مديترانه را كه متعلق به مردمان منطقه ساحلي مديترانه شرقي (سوريه، لبنان و فلسطين) است از طريق اسراييل غارت كند كه يك مقدار از گاز كه به اصطلاح گاز اسراييل ناميده مي‌شود در تركيه مورد بهره‌برداري قرار خواهد گرفت و بخش ديگر به كشورهاي اروپايي صادر خواهد شد. طبق قرارداد تركيه تا سال 2026 موظف به خريد گاز ايران است اما به نظر مي‌رسد آنكارا به دنبال غارت حق مردم منطقه و تلاشي براي جايگزين كردن گاز اسراييل است.
از طرفي بايد توجه داشت اختلافات ايران و تركيه صرفا به مساله اسراييل محدود نمي‌شود. روسيه پس از درگير شدن در جنگ اوكراين، حضور خود را در سوريه كمرنگ‌تر كرده و در اين شرايط تركيه معتقد است اگر فضا را خالي بگذارد نفوذ ايران بيشتر شده و اين مساله را بر خلاف منافع خود مي‌بيند.
تركيه به دنبال اين است كه كريدور امنيتي به عمق 30 كيلومتر از دجله تا ادلب سوريه را ايجاد كرده و نيروهاي دموكراتيك سوريه، يگان‌هاي مدافع خلق و حزب اتحاد دموكراتيك را عقب براند. هدف تركيه تمامي مناطق مرزي شمال سوريه تا حدفاصل بزرگراه ام۴ است و مي‌خواهد عملياتش را از تل رفعت و منبج آغاز كند. اين موضوع نشان مي‌دهد تركيه قصد دارد شرايط را به سمت و سويي پيش ببرد كه در صورت لزوم حلب را نيز تسخير كرده و به سوي براندازي دولت بشار اسد گام بردارد. اين موضوع در رسانه‌هاي رسمي تركيه بارها مطرح شده است كه 40 هزار نيروي ارتش آزاد سوريه را كه از نگاه دولت سوريه و كساني كه در كنار دولت سوريه مبارزه مي‌كردند، تروريست هستند، مسلح كرده و آموزش داده است. طبيعي است كه اين تمايلات و تلاش‌ها از سوي دولت بشار اسد و متحدان او از جمله ايران قابل پذيرش نباشد و اقدامات تركيه در اين راستا به تشديد تنش‌ها و تضعيف روابط دوجانبه بينجامد.