كمتر از ۴۰ يوزپلنگ در ايران باقي مانده است

گروه اجتماعي| روز ۹ شهريور ماه، روز ملي حفاظت از يوزپلنگ آسيايي است. طبق گزارشي كه خبرگزاري ايسنا نوشته، يوزپلنگ آسيايي گونه‌اي در معرض انقراض است كه اكنون فقط 40 فرد از اين‌گونه در معرض انقراض در ايران باقي مانده با وجود آنكه در سال‌هاي اخير با استفاده از روش‌هاي مختلفي از جمله حفاظت از زيستگاه‌ها و تكثير در اسارت سعي در جلوگيري از انقراض اين‌گونه با ارزش شده است، اما همچنان مهم‌ترين بلاي جان يوزپلنگ آسيايي، خطرات و حوادثي همچون تصادفات جاده‌اي است . يوزپلنگ آسيايي كه زماني در گستره وسيعي از غرب اين قاره از سوريه و عربستان تا هندوستان و تركمنستان پراكنده بود، از ۲۰ سال پيش جز در ايران منقرض شده و به همين دليل امروز به يوز آسيايي، يوز ايراني نيز گفته مي‌شود. ‌يوزپلنگ، يكي از واژه‌هاي اصيل ايراني است كه از تركيب دو كلمه يوز و پلنگ تشكيل شده است. يوز از يوزيدن به معناي جستن، جهيدن و طلب كردن مي‌آيد و از اين‌رو يوزپلنگ به معناي پلنگي است كه به دنبال شكار خود گشته و آن را با جستن و دنبال كردن مي‌گيرد. يوزپلنگ در زبان انگليسي «چيتا» گفته مي‌شود كه ريشه سانسكريت داشته و از هندوستان آمده است. امروزه در سراسر دنيا اين جانور را با نام انگليسي آن مي‌شناسند. يوزپلنگ از خانواده گربه‌سانان به شمار مي‌آيد و به دليل داشتن دست و پاي بلند، بدني باريك و كشيده و سينه‌اي فراخ تا حدودي شبيه سگ‌ تازي است، ولي برخلاف سگ‌سانان سر كوچك، گردن و پوزه‌ كوتاه و گوش‌هايي كوچك و گرد دارد، بسياري از مردم يوز را با پلنگ اشتباه مي‌گيرند، اما تفاوت بارز اين دو حيوان در شكل خال‌هاي‌شان است. در يوز، خال‌ها توپر و گرد است، در حالي كه خال‌هاي پلنگ درشت و توخالي است. يوزپلنگ‌ها سريع‌ترين جانوران دونده روي خشكي و تيزروترين شكارچي جهان هستند كه قادرند با سرعتي معادل 110 كيلومتر در ساعت بدوند.  به گفته مرتضي پورميرزاي؛ مديرعامل انجمن يوزپلنگ ايراني، براساس آخرين آمار مربوط به يوزهاي بالغ و جدا از مادر، در سه سال اخير تعداد اين يوزها به 13 فرد مي‌رسد و امكان دارد يوزهاي بيشتري خارج از مناطق حفاظت شده و ديد دوربين‌ها وجود داشته باشند.  پورميرزاي مي‌گويد: «براساس سرشماري سال ۱۴۰۰، جمعيت فعلي يوزها كمتر از ۳۰ فرد و طبق آخرين مقاله علمي منتشر شده اين عدد كمتر از ۴۰ فرد اعلام شده است.» در شرايطي كه جمعيت يوز ايراني در وضعيت مناسبي قرار ندارد، تكثير در اسارت براي حفاظت از اين‌گونه در معرض خطر انقراض در دستوركار قرار گرفت. كوشكي و دلبر، دو يوزپلنگ نر (كوشكي) و ماده (دلبر) خواهر و برادر بودند و براي تكثير در اسارت در پارك ملي پرديسان نگهداري مي‌شدند. در سال ۹۶ علاوه بر «كوشكي» و «دلبر»، يك توله يوزپلنگ ماده كه از دست قاچاقچيان نجات پيدا كرده بود، براي نگهداري به پارك پرديسان تحويل داده شد. اين ماده يوز «ايران» نام گرفت و در سايت نگهداري تحقيقات يوزپلنگ آسيايي در پارك پرديسان كنار كوشكي و دلبر نگهداري مي‌شود.ابتداي فروردين ماه ۱۴۰۰ «فيروز» - يوز نر ۱۱ ساله منطقه توران - زنده‌گيري و براي جفت‌گيري با «ايران» - يوزپلنگ ماده - به محيط اسارت واقع در سايت توران منتقل شد. در شرايطي كه يوزپلنگ ايراني با خطر انقراض دست و پنجه نرم مي‌كند و سازمان حفاظت محيط زيست با صرف هزينه‌هاي ميلياردي در تلاش براي تكثير اين‌گونه در اسارت است، جان يوزپلنگ‌ها در زيستگاه‌هاي‌شان با خطراتي مانند تصادف با خودروها در خطر است. آخرين نمونه اين چالش، تصادف و تلف شدن توله يوز ماده در ۱۴ مردادماه امسال در فاصله ۱۵ كيلومتري خارج از منطقه حفاظت شده توران بود. اين توله يوز در حالي بر اثر تصادف تلف شد كه محور عباس‌آباد- ميامي از سال‌ها پيش قتلگاه يوز ايراني بوده و چندين تصادف را در چندين نقطه داغ اين جاده شاهد بوده‌ايم. اين موضوع لزوم ايمن‌سازي جاده‌ها را به تمامي دستگاه‌هاي متولي يادآور مي‌شود. علاوه بر سازمان حفاظت محيط زيست ديگر دستگاه‌ها مانند وزارت راه و شهرسازي بايد به اين موضوع توجه ويژه‌اي داشته باشند. براي احداث جاده‌ها بايد به مسائلي مانند زيستگاه‌هاي حيات وحش توجه و براي گذر آنان از جاده‌ها روگذر يا زيرگذرهاي امني را تعبيه كنند. فنس‌كشي و نورپردازي نيز از ديگر اقداماتي است كه وزارت راه و شهرسازي لازم است هر چه سريع‌تر در دستور كار قرار دهد. براي حفظ يوز ايراني به عنوان يك گونه در معرض خطر انقراض، نيازمند عزم ملي هستيم، چراكه انقراض يك گونه باعث از بين رفتن و محدود شدن تنوع زيستي در كشور مي‌شود و مي‌تواند بر چرخه‌ حيات گونه‌هاي ديگر نيز تاثير منفي بگذارد.