جنگ بزرگ براي خرسون
چرا خرسون براي روسيه و اوكراين اهميت استراتژيك دارد؟
محمدحسين لطف‌الهي
نيروهاي اوكرايني در حال اعمال فشار بر نظاميان روسيه در خرسون هستند تا اين منطقه را كه مسكو در اوايل حمله سراسري خود در ماه فوريه اشغال كرد، آزاد كنند. مسكو در اواخر ماه سپتامبر با برگزاري يك همه‌پرسي كه سازمان ملل متحد آن را غيرقانوني مي‌داند الحاق خرسون به خاك روسيه را رسما اعلام كرد. در شرايطي كه تحليلگران نظامي از آغاز قريب‌الوقوع «جنگ بزرگ» براي بازپس‌گيري خرسون از سوي نيروهاي اوكرايني سخن مي‌گويند، از دست دادن اين منطقه مي‌تواند از نظر استراتژيك براي كرملين دردسرساز باشد. در نشانه‌اي آشكار از نزديك بودن شروع اين جنگ حياتي، ولاديمير پوتين روز شنبه 5 نوامبر رسما تخليه غيرنظاميان از بخش‌هايي از شهر خرسون در جنوب اوكراين را تاييد كرد. پوتين در مراسم گراميداشت روز وحدت ملي روسيه گفت: «البته اكنون كساني كه در خرسون زندگي مي‌كنند بايد از منطقه اقدامات خطرناك خارج شوند، زيرا مردم غيرنظامي نبايد آسيب ببينند.» مقامات امريكايي جمعه شب به نشريه پوليتيكو گفته بودند كه دستاوردهاي نظاميان اوكراين در هفته‌هاي اخير در خرسون «شگفت‌انگيز» است و روسيه در «مرحله پيشرفته آماده شدن براي عقب‌نشيني از خرسون است.» اما چرا منطقه خرسون تا اين اندازه براي هر دو طرف اهميت دارد؟
دروازه‌اي براي ورود به كريمه
منطقه خرسون با شبه جزيره كريمه هم‌مرز است و دراختيار داشتن اين منطقه به روسيه امكان مي‌دهد تا از طريق زميني به كريمه -شبه جزيره‌اي در درياي سياه كه در سال 2014 از سوي روسيه اشغال شد- دسترسي داشته باشد. تسخير اين منطقه از سوي نيروهاي اوكرايني مي‌تواند دسترسي زميني مسكو به كريمه را قطع كرده و موقعيت نظامي اوكراين براي بازپس‌گيري شبه جزيره كريمه را تقويت كند. كارشناسان نظامي مي‌گويند با بازپس‌گيري خرسون از سوي اوكراين، نيروهاي نظامي اين كشور فرصت مي‌يابند كه توپخانه دوربرد خود را در مرزهاي كريمه مستقر كنند و با توجه به تجهيزات مدرني مثل راكت‌انداز هيمارس كه از سوي ايالات‌متحده دراختيار اوكراين قرار گرفته، آنها مي‌توانند شانس بيشتري براي بازپس‌گيري كريمه داشته باشند.
رويترز در اين باره مي‌نويسد: «از نگاه ولاديمير پوتين، الحاق كريمه به خاك روسيه مهم‌ترين دستاورد او طي دو دهه زمامداري است. مسكو بخش بزرگي از تجهيزات و نيروهاي نظامي خود را در اين شبه جزيره مستقر كرده و با توجه به موقعيتي كه كريمه براي روسيه در راستاي تسلط روي درياي سياه فراهم كرده، مسكو از اين موقعيت براي افزايش نفوذ خود در مديترانه و خاورميانه بهره مي‌گيرد.»
تامين آب شيرين
اگر اوكراين بتواند منطقه خرسون را پس بگيرد، تامين آب شيرين براي شبه جزيره كريمه براي روسيه سخت خواهد شد. در سال 2014، زماني كه مسكو اقدام به ارسال نيروهاي نظامي خود به منطقه كريمه و الحاق اين منطقه به خاك خود كرد، مقام‌هاي اوكرايني در اولين اقدام، مسير انتقال آب رودخانه دنيپر به كريمه را مسدود كردند تا روسيه نتواند نياز جمعيت اين منطقه به آب آشاميدني را تامين كند. پس از آغاز حمله همه‌جانبه روسيه به اوكراين در فوريه 2022، نظاميان روس پس از آنكه توانستند منطقه زاپروژيا و بخش‌هاي بزرگي از منطقه خرسون را اشغال كنند، مسير انتقال آب رودخانه دنيپر به كريمه را بازگشايي كردند. روسيه از اين آب، براي تامين نيازهاي جمعيت ساكن در منطقه و پايگاه‌هاي نظامي مستقر در آنجا استفاده مي‌كند.
ارزش لجستيكي
رودخانه دنيپر كه اوكراين را به دو نيمه شرقي و غربي تقسيم مي‌كند در استان خرسون قرار دارد. مركز اين استان، شهر خرسون است كه در كرانه غربي رود دنيپر واقع شده و تنها بخشي از كرانه غربي رود دنيپر كه در اختيار روس‌ها قرار دارد همين شهر خرسون است. روسيه در ماه‌هاي اخير به شدت مواضع نظامي خود را در اين منطقه تقويت كرده و تلاش دارد تا به هر نحو ممكن اين شهر را حفظ كند، چراكه با استفاده از موقعيت استراتژيك اين منطقه، نيروهاي روسيه قادرند تا تجهيزات را از مبدا كريمه به سرعت به مناطق ديگر نظير زاپروژيا منتقل كنند. همين مساله باعث شده تا روس‌ها ضعف‌هايي را كه در زمينه لجستيك در ابتداي جنگ داشتند تاحدودي پوشش دهند.
اوله ژادانوف، تحليلگر مسائل نظامي در اين باره معتقد است: «كرانه غربي رود دنيپر براي هر دو طرف جنگ ارزش حياتي دارد. اين منطقه براي روسيه مهم است، چراكه مي‌تواند موضع دفاعي اين كشور براي حفظ مناطق اشغال شده در جنوب به ويژه زاپروژيا و كريمه را تقويت و خطوط تداركاتي سريع‌تر و مطمئن‌تري براي نيروهاي نظامي خود فراهم كند. براي اوكراين هم مهم است چون سه آورده اساسي براي آنها دارد؛ زمين، از بين رفتن خطوط لجستيكي دشمن و به وجود آمدن موقعيت مناسب براي بازپس‌گيري نيروگاه هسته‌اي و كريمه.»
موقعيت نمادين
خرسون براي روس‌ها از دو جنبه ديگر نيز بسيار پراهميت است. شهر خرسون اولين و تنها مركز استاني است كه روسيه از زمان آغاز جنگ اوكراين در 24 فوريه، موفق به تسخير آن شده است. اين يك پيروزي نظامي بزرگ براي روس‌ها بود كه در شمال شرق در تصرف شهر خاركيف و در شمال در تصرف شهر كي‌يف شكست خورد. الكساندر موسي‌ينكو، تحليلگر نظامي مي‌گويد: «از دست دادن خرسون ضربه‌اي جبران‌ناپذير به مسكو و ولاديمير پوتين مي‌زند. از يك‌سو نشان مي‌دهد كه روسيه يكي از مهم‌ترين آورده‌هاي نظامي خود را از دست داده و از سوي ديگر مسير دستيابي به اهداف نظامي احتمالي روس‌ها در آينده را -شهرهاي ميكلايف و اودسا- سد مي‌كند.» به گفته او، اين مساله در درون روسيه نيز تبعاتي خواهد داشت و مي‌تواند فشارهاي سياسي داخلي روي پوتين را به حد قابل ملاحظه‌اي افزايش دهد.
پيش‌تر روزنامه واشنگتن پست گزارش داده بود، برخي تحولات در ميدان جنگ از جمله عدم دستيابي روس‌ها به اهداف تعيين شده باعث شده تعدادي از افراد حلقه اول نزديكان پوتين نيز زبان به انتقاد از او بگشاند.
دسترسي به درياي سياه
اشغال منطقه خرسون از سوي روسيه باعث شده تا اوكراين دسترسي خود را به درياي سياه تا حد زيادي محدود شده ببيند. بازپس‌گيري اين منطقه مي‌تواند به اوكراين كمك كند تا صادرات غله از طريق درياي سياه را افزايش دهد و از توان روسيه براي محاصره دريايي كامل اوكراين بكاهد. اين منطقه پيش از شروع جنگ، جمعيتي در حدود يك ميليون نفر داشت و اگر اوكراين پس از بازپس‌گيري منطقه بتواند وضعيت خود را تثبيت كند، امكان بازگرداندن بخشي از پناهجويان اوكرايني كه به ساير كشورها رفته‌اند نيز وجود خواهد داشت.
ادعاي زلنسكي درباره نقش ايران در جنگ اوكراين
در ادامه بگو مگوها ميان ايران و اوكراين و در شرايطي كه غرب تلاش دارد به بهانه ادعاهاي اثبات نشده درباره نقش ايران در جنگ اوكراين، فشارها عليه جمهوري اسلامي ايران را افزايش دهد، رييس‌جمهور اوكراين مدعي شد كه «همدستي ايران در اقدام تروريستي روسيه بايد با مجازات روبه‌رو شود.» او در ادامه ادعاهاي خود افزود: «ما اين موضوع را نه تنها در سطح شركاي سنتي خود خواهيم رساند، كل جهان خواهد دانست كه رژيم ايران به روسيه در طولاني كردن جنگ كمك مي‌كند.» به گزارش جروزالم پست، وي در سخنراني يكشنبه (ششم نوامبر) گفت كه درباره افزايش فشار بر ايران با «اورسولا فون در لين» گفت‌وگو كرده است. زلنسكي ادعا كرد: «همدستي آن (ايران) در اقدام تروريستي روسيه بايد مجازات شود. ما اين موضوع را نه تنها در سطح شركاي سنتي خود خواهيم رساند، كل جهان خواهد دانست كه رژيم ايران به روسيه در طولاني كردن جنگ كمك مي‌كند و در نتيجه، تاثير تهديدهايي را كه دقيقا جنگ روسيه عليه جهان ايجاد كرده، طولاني‌تر مي‌كند.» وي افزود: «هر كسي كه به روسيه در تهاجمش عليه اوكراين كمك كرده، مسووليت پيامدهاي آن را برعهده دارد.» زلنسكي در ادامه ادعاهايش افزود: «امروز اشغالگران بار ديگر از پهپادهاي تهاجمي ايران استفاده كردند. برخي ساقط شده‌اند، اما متاسفانه، اصابت‌هايي نيز وجود دارد.» زلنسكي همچنين مدعي شد: «روسيه براي ادامه استراتژي حملات گسترده خود به زيرساخت‌هاي ما به موشك‌هاي ايران نياز دارد.» اين مواضع از سوي رييس‌جمهور اوكراين در شرايطي مطرح مي‌شود كه وزير امور خارجه ايران در ابتداي هفته جاري هرگونه همكاري با روسيه در جنگ اوكراين را رد و اعلام كرده است كه اوكراين از ارايه دلايل و مستندات خودداري مي‌كند. حسين اميرعبداللهيان روز شنبه گفت: «اين هياهويي كه برخي كشورهاي غربي به راه انداختند كه ايران براي كمك به جنگ اوكراين موشك و پهپاد دراختيار روسيه قرار داده، بخش موشكش كاملا غلط است؛ بخش پهپادش درست است و ما مقدار معدودي پهپاد، ماه‌ها قبل از جنگ اوكراين دراختيار روسيه قرار داديم.» او افزود: «با وزير خارجه اوكراين توافق كرديم هرگونه مستندي كه دراختيار دارند كه روسيه از پهپاد ايراني در اوكراين استفاده كرده، آن را دراختيار ما قرار دهند. چنين قراري را دو هفته پيش در يك كشور اروپايي داشتيم، هيات دفاعي و سياسي ما به آن كشور اروپايي رفت، اما متاسفانه در دقيقه ۹۰ هيات اوكرايني حضور پيدا نكرد. اگر طرف اوكرايني بر عهد خود پايبند بماند، قرار است طي روزهاي آينده اين موضوع را بررسي كنيم و مستندات آنها مورد توجه ماست. اگر براي ما ثابت شود روسيه از پهپاد ايراني در جنگ عليه اوكراين استفاده كرده، ما بي‌تفاوت نخواهيم بود.»