آيا اردوغان برنده جنگ روسيه و اوكراين است؟
«رجب طيب اردوغان»، رييس‌جمهور تركيه به يك هفته ديپلماسي اضطراري براي نجات توافق صادرات غلات اوكراين با مضاعف كردن سنگ‌اندازي در مسير توسعه ناتو پايان داد. در حالي كه جنگ روسيه و اوكراين وارد نهمين ماه خود مي‌شود، تركيه موضع‌گيري چند جانبه‌اي را در قبال آن اتخاذ كرده است. «ولوديمير زلنسكي»، رييس‌جمهوري اوكراين و «آنتوني بلينكن»، وزير خارجه ايالات متحده امريكا اوايل هفته جاري براي بازگرداندن روسيه به يك توافق چندجانبه براي ادامه صادرات غلات اوكراين از اردوغان قدرداني كردند. تغيير موضع روسيه پس از تماس تلفني روز سه‌شنبه «اردوغان» و «ولاديمير پوتين» رييس‌جمهور روسيه صورت گرفت. اردوغان توانست پوتين را براي ورود مجدد به توافقي كه در ماه جولاي با ميانجيگري آنكارا و سازمان ملل متحد صورت گرفت، متعهد سازد. روسيه در ازاي پذيرش تضمين‌هايي از سوي طرف مقابل با اين توافق موافقت كرده است. احياي قرارداد غلات توسط آنكارا از سوي اردوغان مبتني بر پذيرش پيشنهاد پيشين پوتين براي تبديل شدن تركيه به «هاب گاز طبيعي» صورت گرفت. اردوغان در آخرين ديدارش با پوتين بر سر اين موضوع به توافق دست يافته است. او اعلام كرد: «ما با گاز تركيه كه از روسي مي‌آيد يك هاب انرژي ايجاد خواهيم كرد.» جزييات فني پيرامون اين پيشنهاد توسط طرف روس فاش نشده است. پوتين در كنفرانس خبري هفته گذشته در پاسخ به پرسشي درباره اين پروژه از اردوغان به عنوان يك شريك قابل اعتماد تمجيد به عمل آورد. او گفته بود: «كار با تركيه براي ما راحت‌تر است. پرزيدنت اردوغان مردي است كه حرفش را مي‌زند و سر حرفش باقي مي‌ماند. اين همكاري كنترل درياي سياه را براي ما راحت‌تر مي‌سازد.» اردوغان تا حد زيادي خود را به عنوان يك ميانجي پيشرو در جنگ اوكراين نشان داده است. اگرچه آنكارا بار‌ها مسكو را به دليل آغاز تهاجم محكوم كرده و پيش‌تر از اوكراين با ارسال محموله پهپاد‌هاي باراكتار تي بي۲ حمايت كرده، اما خود را به عنوان حامي حل و فصل منازعه از طريق مذاكره مطرح كرده؛ در زماني كه كي‌يف و برخي كشور‌هاي غربي اين درخواست را محكوم مي‌كردند و آن را توهين‌آميز و غيراخلاقي مي‌دانستند. «مولود چاووش اوغلو»، وزير امور خارجه تركيه در ماه آگوست اشاره كرد كه برخي كشور‌هاي ناتو «خواهان ادامه جنگ هستند» و بر تفاوت فاحش رويكرد بين آنكارا و برخي كشور‌هاي غربي در مورد اين پرسش كليدي كه درگيري اوكراين چگونه بايد پايان يابد، تاكيد داشت. تركيه اعتبار خود را به عنوان يك ميانجي از طريق پيوستن به عربستان در توافق بزرگ مبادله زندانيان بين روسيه و اوكراين تقويت كرد. در حالي كه اردوغان تلاش مي‌كند تا خود را به عنوان ميانجي قدرت اصلي جنگ تثبيت كند، موضع خود را در برابر پيشنهاد عضويت سوئد و فنلاند در ناتو تشديد كرده است. آنكارا تقريبا به تنهايي روند الحاقي فنلاند و سوئد در ناتو را به نوعي گروگان گرفته و متوقف كرده است. فهرست خواسته‌هاي اردوغان، لغو تحريم فروش تسليحات به آنكارا و استرداد آن دسته از اتباع سوئدي و فنلاندي را شامل مي‌شود كه مقام‌هاي تركيه نام آنان را در فهرست تروريستي خود قرار داده و طبقه‌بندي كرده‌اند. دولت‌هاي سوئد و فنلاند تمايل خود را براي پاسخگويي به برخي درخواست‌هاي آنكارا اعلام كرده‌اند. سوئد متعهد به لغو تحريم‌هاي فروش تسليحات شده، اما در مورد پذيرش برخي خواسته‌ها تحت فشار قرار دارد. مقام‌هاي فنلاند در ماه سپتامبر اعلام كردند كه درخواست‌هاي استرداد قبلي رد شده از سوي تركيه را لغو نخواهند كرد. «چاووش اوغلو» در اوايل هفته جاري در كنفرانسي مطبوعاتي با حضور استولتنبرگ گفت كه سوئد و فنلاند هنوز به تعهدات خود در توافق قبلي عمل نكرده‌اند و دلايل اعتراض آنكارا نسبت به پيشنهاد عضويت آن دو كشور در ناتو را رفع نكرده‌اند. اردوغان موافقت كرد كه با «اولف كريسترسون»، نخست وزير جديد سوئد براي گفت‌وگو بيشتر در اين مورد ملاقات كند، اما تاكيد كرد كه تركيه در خواسته‌هاي خود تجديدنظر نخواهد كرد.اردوغان در اين باره گفته است: «موضع ما تغيير نكرده است. هيچ سازشي در مبارزه با تروريسم وجود ندارد و ما قصد نداريم هيچ امتيازي بدهيم.» شبكه خبري «بلومبرگ» گزارش داد كه بعيد است تركيه تا پايان سال به پيشنهاد سوئد براي عضويت در ناتو چراغ سبز نشان دهد و در حالي كه فنلاند شانس بيشتري براي جلب نظر مساعد تركيه براي عضويت در ناتو دارد، آنكارا قصد دارد همزمان در مورد درخواست هر دو كشور فنلاند و سوئد براي عضويت در ناتو نظر خود را بيان كند و راي دهد. كارشناسان مي‌گويند: اردوغان تا پس از انتخابات سراسري ژوئن ۲۰۲۳ تركيه دليل چنداني براي كنار گذاشتن اهرم‌هاي فشار خود بر سوئد و فنلاند نمي‌بيند و اشاره مي‌كنند كه درخواست‌هاي رسمي آنكارا از آن دو كشور درباره فروش جنگنده‌هاي اف -۱۶، در واقع، نوعي درخواست از واشنگتن خواهد بود. «ايلهان اوزگل»، تحليلگر مسائل تركيه در اين باره مي‌گويد: «اردوغان تلاش مي‌كند در مورد پيشنهاد عضويت فنلاند و سوئد در ناتو از اين دو پرونده به عنوان ابزار چانه‌زني به منظور گرفتن امتيازي از غرب استفاده كند.» ديپلماسي غلات ماهرانه اردوغان و پيام‌هاي سخت در قبال ناتو براي تقويت موقعيت داخلي مخاطره‌آميز اوست، اما محاسبات عميق‌تري نيز در كار است. موضع آنكارا بين روسيه و غرب بيانگر تصور اردوغان از تركيه به عنوان يك بازيگر اجتناب‌ناپذير قدرت (اگر نه يك قدرت بزرگ) در گذار به دنياي چند قطبي است. جاه‌طلبي‌هاي اردوغان كه پيشينه آن به سال‌ها پيش بازمي‌گردد با تركيبي التقاطي از ايدئولوژي‌ها همراه بوده و با حمله روسيه به اوكراين در تاريخ ۲۴ فوريه ايجاد نشد. در عوض جنگ روسيه و اوكراين فضاي ژئوپليتيك مساعدي را براي آنكارا فراهم ساخت تا سياست خارجي موثر چند جانبه‌اي را دنبال كند. پيروزي سريع و قاطع روسيه نياز به يك ميانجي بي‌طرف مانند تركيه و مذاكره مستقيم سياستگذاران غربي با مسكو را از بين مي‌برد. ماهيت طولاني منازعه در بستر سياسي چند لايه آن است و پيامد‌هاي اقتصادي گسترده باعث ايجاد فرصت‌هاي منحصربه‌فردي در عرصه ديپلماسي براي تركيه شده است و اردوغان نشان داده كه قصد دارد از اين شرايط تا حداكثر ممكن استفاده كند.
نشنال اينترست / ترجمه: فرارو