آيا زمين‌لرزه‌هاي تركيه پيش‌بيني شده بود؟
مهدي زارع
زمين‌لرزه شديد و مخرب با بزرگاي ۷.۸ بامداد دوشنبه جنوب تركيه و شمال سوريه را لرزاند و ساختمان‌ها را واژگون كرد و جست‌وجو براي بازماندگان زير آوار در شهرها و روستاهاي سراسر منطقه آغاز شده است. حداقل 245 كشته و صدها زخمي تا ظهر گزارش شد و انتظار مي‌رود كه تلفات افزايش يابد. مركز اين زمين‌لرزه كه تا قاهره احساس شد، در شمال شهر غازيانتپ و در حدود 90 كيلومتري مرز سوريه رخ داد. يك روزنامه تركيه نوشت، زلزله‌اي عظيم در دسامبر 2022 توسط كارشناسان زلزله پيش‌بيني شده بود. از سوي ديگر فرانك هوگربيتس، محقق هلندي ديگري كه براي سازمان بررسي هندسه سيستم خورشيدي (SSGS) كه مستقر در هلند كار مي‌كند، ظاهرا زمين‌لرزه ششم فوريه را ۳ فوريه ۲۰۲۳ پيش‌بيني كرده بود. او در توييتر نوشت «دير يا زود يك زلزله ~7.5 متري در اين منطقه (جنوب مركزي تركيه، اردن، سوريه، لبنان) رخ خواهد داد. SSGS خود به عنوان يك موسسه تحقيقاتي براي نظارت بر هندسه بين اجرام آسماني مرتبط با فعاليت‌هاي لرزه‌اي در توييتر توصيف شده است. پس از اينكه پيش‌بيني فرانك هوگربيتس در فضاي مجازي منتشر شد، او واكنش نشان داد و گفت: «همان‌طور كه قبلا گفتم، دير يا زود اين اتفاق در اين منطقه رخ مي‌دهد.» در پيش‌بيني ديگري، سركان ايچلي، كارشناس زمين‌شناسي معدن، علوم زمين و زلزله در دسامبر 2022 به رسانه‌ها گفت كه انتظار مي‌رود يك «زلزله بزرگ» يا يك زلزله بزرگ در مرمره تركيه - منطقه‌اي كه پرجمعيت‌ترين كلانشهر كشور، استانبول، در آن قرار دارد - و احتمالا به زودي در منطقه درياي اژه زلزله خواهد كرد. ايچلي پيش‌بيني كرده بود كه زلزله شديد استانبول را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد و منطقه درياي اژه شاهد يك زلزله فاجعه‌بار خواهد بود. با اين حال، او اعلام كرده بود كه شدت زمين‌لرزه از 7.0 تجاوز نمي‌كند، زيرا «زلزله‌هاي Gölcük در سال 1963 و 1999 به‌طور قابل توجهي ميزان تنش در مرمره را كاهش داد.» اين گفته نشان مي‌دهد كه روي گفته‌هاي اين فرد به صورت جدي نمي‌توان حساب كرد! او به اين روزنامه گفته بود: «منطقه درياي اژه براي ما مكان بسيار پيچيده‌اي است. متاسفانه، ما آن منطقه را به خوبي دنبال نمي‌كنيم. به خصوص منطقه زير جزيره كرت به نام كمان هلنيك به‌طور خطرناكي زلزله‌خيز است. اين منطقه قبلا زلزله‌هايي به بزرگي 8 ريشتر ايجاد كرده و اكنون بزرگ‌ترين زلزله‌ها را ايجاد مي‌كند. از نظر كشور ما ممكن است سونامي در بخش‌هايي از موگلا رخ دهد.» او گفته بود: «در ابتدا بايد ميزان لغزش سالانه آن شكستگي، دوره تكرار زلزله و بزرگ‌ترين زلزله‌اي كه ايجاد كرده است را بدانيد و بر اساس آن با فرمول‌هاي مختلف آن را تحليل كنيد.»
روش فرانك هوگربيتس، محقق هلندي نيز مشخص نيست. از آنجا كه او موسسه خود را «در بررسي هندسه منظومه شمسي مستقر در هلند (SSGEOS)» معرفي مي‌كند، به نظر مي‌آيد كه او از روش‌هاي اخترشناسي براي پيش‌بيني استفاده كند، ولي همان روش نيز تشريح و منتشر نشده و هيچ بعيد نيست كه اين مورد پيش‌بيني زلزله‌هاي تركيه از شانس خوب او به صورت پيش‌بيني موفق درآمده و اتفاقا به جاي يك رخداد، دو زمين‌لرزه در همان محل با بزرگاي بيش از 7.5 رخ داده است!
به گفته رييس سازمان سوانح طبيعي اين كشور، دست‌كم 1000 نفر در تركيه كه كانون اين فاجعه است، كشته شدند. به نظر مي‌رسد كه تلفات اين دو زمين‌لرزه به هزاران نفر برسد، چرا كه چندين ساختمان و مجتمع مسكوني در جنوب شرقي تركيه و سوريه ويران شده‌اند. تنها در سوريه، حداقل 230 كشته و بيش از 600 زخمي شدند. اين زمين‌لرزه در قبرس و لبنان نيز احساس شد. در ساعت 13:24 بعدازظهر به وقت محلي زمين‌لرزه دوم در شمال كانون زلزله اول با بزرگاي 7.5 رخ داد و رسانه‌هاي دولتي سوريه نيز از وقوع زمين‌لرزه‌اي در دمشق پايتخت سوريه خبر دادند. رسانه‌هاي دولتي در پي وقوع زمين‌لرزه در سوريه اعلام كردند ساكنان استان‌هاي دهوك و موصل عراق و اربيل پايتخت كردستان از احساس لرزه خفيفي خبر دادند.
استاد زلزله‌شناسي مهندسي