دستاوردهاي يك مذاكره
يوسف مولايي٭
1- در ساعات پاياني مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5 قرار داريم كه به حق مي‌توان برايش از توصيفاتي نظير ماراتن حساس، نفسگير، پيچيده و پر پيچ و خم استفاده كرد. شرايط نيز آنقدر حساس و خطير است كه گويي مذاكرات هسته‌اي وارد مرحله تغييرات لحظه به لحظه شده است. افكارعمومي هرچند كه در بطن مذاكرات هسته‌اي نيست و نمي‌تواند مانند مذاكره‌كنندگان هيات‌ها، هيجانات، احساسات و التهابات رايزني‌ها را دريابد و لمس كند اما به ضرس قاطع مي‌توان گفت كه اين ساعت‌ها را مي‌توان ساعت‌هاي انتظار دانست؛ به ديگر سخن، همگان (چه موافقان مذاكرات هسته‌اي و چه منتقدان آن) چشم به انتظار نشسته‌اند تا از نتيجه مذاكرات هسته‌اي آگاه شده و با دستيابي به توافق هسته‌اي به ابراز شادماني و بيان عواطف خويش بپردازند.
2- مذاكراتي كه تا لحظه نگارش اين متن همچنان ادامه دارد و از نزديك به دو سال پيش، وارد فاز جدي‌تر و عملياتي‌تر شده است. مذاكرات كنوني هسته‌اي ايران و گروه 1+5 از زوايا و ابعاد گوناگون شايد در تاريخ ديپلماسي دنيا بي‌سابقه است. حجم رفت و آمدها، ديدارها، رايزني‌ها و چانه‌زني‌ها چه از نظر كمي و چه از نظر كيفي از موارد كم‌نظير است. تاريخ ديپلماسي در ذهن و سابقه خويش به ياد ندارد كه در يك مذاكره، يك‌سوي ماجرا، يك كشور باشد اما در آن سوي داستان، شش قدرت برتر جهاني حضور داشته باشند و طرفين بتوانند در شرايطي برابر و يكسان و همراه با درك و تعامل و احترام متقابل به رايزني بپردازند. خوشبختانه برخلاف سال‌هاي گذشته عملكرد كشورمان در مذاكرات به گونه‌اي بوده است كه حتي موجب شده طرف مقابل ما در رايزني‌ها، تا حدود بسيار به خواست‌مان احترام بگذارد و به نظرمان تن در دهد. البته در اين حين، پارازيت‌ها و سنگ‌اندازي‌هاي بسياري از سوي مخالفان دستيابي به توافق هسته‌اي صورت گرفته كه با درايت و مديريت طرفين، اين تيرها به سنگ خوردند.
3- يكي از مهم‌ترين عواملي كه موجب هموار‌شدن راه و تسهيل در نزديك شدن به حصول توافق هسته‌اي شده، انعطاف‌پذيري‌شان بوده است. هيات‌هاي مذاكره‌كننده دريافته‌اند كه بدترين نتيجه‌اي كه از اين مذاكرات مي‌تواند بيرون بيايد، عدم دستيابي به توافق هسته‌اي است و مي‌دانند كه عدم توافق از هر نتيجه‌اي بدتر است و در همين چارچوب تلاش شده تا اختلافات كاسته شود.
4- شايد دو مساله در مذاكرات هسته‌اي بيش از هر مساله ديگري وقت مذاكره‌كنندگان را مصروف خويش ساخته است. نخستين مساله، برداشتن تحريم‌هاست كه هيات مذاكره‌كننده كشورمان بر اين مساله اصرار دارد و تاكيد كرده كه با دستيابي به توافق هسته‌اي، بايد بخش عمده‌اي از آنها برداشته شده و لغو شوند با اين حال، برداشتن آنها از نظر فني و حقوقي به نظر مي‌رسد حالتي گام به گام دارد كه فرمول پيچيده‌اي دارد. مساله ديگر، مساله نظارت‌هاست كه كشورمان دغدغه‌هايي در اين باره دارد و نگران است امنيت ملي دچار خدشه شود اما به نظر مي‌رسد كه مذاكره‌كنندگان توانسته‌اند به راهكار سومي دست يابند كه ضمن انجام مساله نظارت، دغدغه‌هاي كشورمان را نيز رفع كند و امنيت ملي كشورمان مصون بماند.
5- يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي مذاكرات هسته‌اي را بايد شكستن تابوي گفت‌وگو با قدرت‌هاي بزرگ دانست كه عده‌اي گمان مي‌كرده و مي‌كنند اين مساله همواره به ضرر ما است. اين مذاكرات نشان داد كه مي‌توان با قدرت‌هاي بزرگ جهاني به گفت‌وگو نشست و با حفظ اصول، خواست خويش را پيش برد. با اين حال، بايد يادآور شد كه راهبرد امريكا در اين مذاكرات، اين بوده است تا اين رايزني‌ها به نتيجه برسد. كشورمان نيز همان‌طور كه در ابتداي اين يادداشت بيان شد انعطاف‌پذيري‌هاي خوبي داشته كه براساس راهبرد تعامل سازنده در چارچوب مذاكرات برد - برد است. البته براي دستيابي به توافق، مولفه‌هاي بسياري نظير حمايت‌هاي مردمي، هدايت‌ها و حمايت‌هاي مسوولان ارشد نظام، سياست‌هاي مذاكراتي و عملكرد تيم مذاكره‌كننده بسيار موثر است كه خوشبختانه تمامي اين مولفه‌ها در كشور ما وجود داشته است.
٭ استاد حقوق بين‌الملل دانشگاه تهران