اعتماد| يكي از خبرسازترين اتفاقات نيمه اول سال 94 شايد خبري بود كه دو هفته قبل منتشر شد و جبه حمايت از حقوق انسان‌هاي آسيب‌ديده بر تن داشت اما امروز و با گذشت زمان، پشت پرده‌هاي خبر حكايت از اخبار تاييد نشده‌اي درباره انگيزه‌هاي مالي دارد. « شكنجه معلولان ذهني با زنجير، سگ و طناب در يك مركز نگهداري» كه بازتاب‌هاي فراوان داشت و راه رسيدن پرونده به مراجع قضايي و الزام به حضور مسوولان سازمان بهزيستي كشور براي پاسخ درباره واقعيت ماجرا را هموار كرد. در حالي كه دادستان كرج در بررسي فيلم دوربين‌هاي مدار بسته نصب شده در مركز و مطالعه پرونده و گوش سپردن به اظهارات شاكيان و متشاكيان به اين نتيجه رسيد و اعلام كرد كه «شكنجه‌اي در كار نبوده و سگي حاضر نبوده و راحت‌طلبي گره خورده با انگيزه‌هاي مالي منتج به سهل‌انگاري در مراقبت‌هاي استاندارد از مددجويان مركز توانبخشي آفرينش شده» سازمان بهزيستي كشور هم سكوت را شكست تا نقطه آخري بر جملات شكل گرفته با شايعات و شائبه‌ها گذاشته باشد. رامين رضايي، مدير كل دفتر توانبخشي سازمان بهزيستي كشور در گفتوگو با «اعتماد» از جزييات پيگيري و شكل‌گيري اين پرونده مي‌گويد و ضمن تاكيد بر اينكه «شكنجه‌اي در كار نبوده و عمدي بر آزار نبوده» تاييد مي‌كند كه پرونده، همچنان مفتوح است و احتمالات – تعداد ناكافي مراقب، سهل‌انگاري، بي‌توجهي در اجراي درست وظايف - به جاي خود باقي.
بحث‌هاي مطرح شده طي دو هفته گذشته اين‌طور بود كه تعدادي از خانواده‌هايي كه فرزندان‌شان در مركز معلولان ذهني آفرينش نگهداري مي‌شدند متوجه آثار آزار و اذيت بر بدن فرزندان‌شان شدند و حتي برخي مددجويان در صحبتي با خبرگزاري مهر مواردي از شكنجه با زنجير و طناب و سگ را مطرح كرده‌اند. البته دو روز قبل دادستان كرج وقوع سهل انگاري در مراقبت از مددجويان مركز را تاييد كرد اما تاكيد داشت كه موردي از شكنجه مددجويان با سگ محرز نشده است. اصل داستان چه بود؟
مي‌دانيد كه بر اساس اصل 44 قانون اساسي سازمان بهزيستي مكلف به برون‌سپاري خدمات به بخش خصوصي شده است. طبق همين تكليف، مركز نگهداري معلولان ذهني آفرينش از سال 1380 و با شراكت دو نفر، خانم م و آقاي ف، فعاليت خود را آغاز كرد كه به هر دليلي بعد از گذشت چند سال با هم دچار مشكل مي‌شوند و شراكت خود را متوقف مي‌كنند كه مستندات اين اختلافات هم موجود است. مركز، 139 نفر مددجوي معلول ذهني داشته كه از اين تعداد 112 نفرشان يارانه مي‌گرفتند و در زمره افراد داراي معلوليت شديد و بسيار شديد، ناتوان از پرداخت هزينه نگهداري، مجهول‌الهويه يا فاقد سرپرست موثر بودند. مركز آفرينش تا پيش از اين اتفاقات به طور دايم در رديف مراكز درجه يك سازمان بهزيستي بود. ما ضمن آنكه تمام مراكز را بازوهاي اجرايي سازمان مي‌دانيم، پذيرفته ايم كه براي تاسيس يك مركز نگهداري سالمندان، بيماران رواني مزمن، معلولان ذهني يا جسمي حركتي بايد مبالغ هنگفتي براي تامين مكان و وسايل مورد نياز نگهداري مددجويان و تامين نيروي انساني هزينه شود كه مطمئن هستم بانيان مراكز با سرمايه‌گذاري در فعاليت‌هاي اقتصادي به جاي ايجاد اين مراكز، از سود بيشتري بهره‌مند مي‌شوند. درعين حال ما مكلف به دفاع از حقوق مددجويان هستيم و در صورت اثبات هرنوع قصور، در مقابل هيچ بهانه‌اي گذشت نمي‌كنيم. از چندي قبل كه زمزمه‌هايي با گزارشات مكتوب درباره مركز آفرينش مطرح شد و هجمه‌هايي با كمك شريك قبلي مركز اتفاق افتاد، بر هر اساس گزارشي كه به دست‌مان رسيد بازديدي از اين مركز داشتيم كه در بسياري موارد، گزارشات شكايات و اعتراضات با آن چه در بازديدهاي سرزده شاهد بوديم هماهنگي نداشت. در آخرين قصه، ادعاهايي درباره شكنجه مددجويان به شيوه زنجير بستن و حمله توسط سگ مطرح شد. اولين اقدام سازمان بهزيستي با احتمال صحت اين گزارش‌ها و بنا بر تصميم مديريت استان البرز، تعطيلي مركز و انتقال مددجويان به مركز ديگري بود و بررسي‌هاي كارشناسي براي صحت گزارش‌ها آغاز شد. ما در بررسي فيلم دوربين‌هاي مدار بسته مركز، هيچ تصويري درباره اين ادعاها نديديم. گزارشات دادستان و رييس دادگاه استان البرز هم مبني بر برائت بوده اما در گزارشات دادگاه اين مساله مطرح بود كه در برخي موارد، خراش يا آسيب بر بدن مددجويان مشاهده شده است. بايد بپذيريم مددجويان ذهني در مراقبت از خود دچار مشكل هستند با وجود آنكه به ازاي 8 الي 10 مددجو، يك مراقب در مركز داريم كه اين فرد علاوه بر مراقبت از مددجويان، وظيفه نظافت محيط داخل، ملحفه‌ها، تامين غذا و حتي غذا دادن به مددجو را هم دارد. موارد بسياري وجود داشته كه معلولان ذهني كه در خانه نگهداري مي‌شوند، اقدام به خودزني كرده، پرت شده يا دچار خراش و آسيب جسمي به خود شده‌اند. آيا انتظار داريم براي مددجويان ما در يك مركز آن هم در حالي كه 10 الي 12 مددجو تحت مراقبت يك مراقب هستند، هيچ اتفاقي نيفتد و حتي يك خراش هم بر بدن‌شان نباشد؟ البته منظور ما تبرئه مركز نيست و تا آخرين دقايق و به نتيجه رسيدن تحقيقات، موضوع را پيگيري مي‌كنيم. بعد از تعطيلي مركز، پرونده مركز آفرينش به كميسيون ماده 26 كشوري ارجاع شد كه پس از استماع سخنان مسوول مركز و با نظر كارشناسان بازديد كننده از مركز و ساير اعضاي كميسيون به اين نتيجه رسيدند كه هيچ تعمدي بر آزار مددجويان نبوده اما سهل‌انگاري اتفاق افتاده كه مي‌توانست با دقت نظر مسوول فني قابل پيشگيري باشد. تصميم نهايي كميسيون، اخراج مسوول فني مركز، بازگشايي مجدد و موقت مركز و مفتوح بودن پرونده رسيدگي به اين گزارش‌ها بود. ظرفيت مراكز ما محدود است و اگر ظرفيت اسمي يك مركز 80 نفر است، نمي‌توانيم 120 مددجو از يك مركز ديگر به آن منتقل كنيم. از طرفي تعداد قابل توجهي از خانواده‌ها با نوشتن نامه حاكي از رضايت، خواستار بازگشايي مركز شده‌اند.
چه تعداد خانواده از مركز راضي بودند؟
70 خانواده. 70 خانواده كه هيچ اجباري به نوشتن نامه‌ها نداشتند. وقتي خانواده 70 مددجو از جمع 120 نفري مددجويان ابراز رضايت دارند شما چگونه برداشتي خواهيد داشت؟
اما به هر حال تعدادي خانواده‌ها هم عليه اين مركز و سازمان بهزيستي شكايتي مطرح كرده‌اند. اين شكايات را چگونه تعبير مي‌كنيد؟
من به هيچ‌وجه قصد دفاع از مراكزمان را ندارم. اختلافات افراد به دليل منافع شخصي نمي‌تواند ما را وادار كند كه زحمات همكاران‌مان را زير سوال ببريم. در عين حال، ما مدافع حقوق مددجوياني هستيم كه از حداقل توان در دفاع از منافع و حقوق انساني و قانوني خود محرومند و سازمان بهزيستي كشور، كوچك‌ترين قصور يا كوتاهي يا تعدي به حقوق اين مددجويان را ناديده نمي‌گيرد. در صورت اثبات تعدي و تعرض به حقوق اين مددجويان، اعضاي كميسيون ماده 26 كه هيچ ارتباطي با مسوولان مراكز ندارند و مدافع حقوق مددجويان هستند، به‌شدت با خاطيان برخورد خواهند كرد همچنان كه اگر مسوولان مراكز به دليل بي‌توجهي، خدشه‌اي به جايگاه رفيع حاكميت و نظام يا سازمان بهزيستي وارد كنند، بايد در انتظار مجازات‌هاي سختي باشند.
احتمال شايبه‌هاي سياسي در پشت پرده اين داستان وجود دارد؟
من نمي‌توانم امروز ادعايي داشته باشم چون هر ادعايي نيازمند اثبات است اما هر احتمالي هم در مورد اين ماجرا ممكن است. در ظاهر، احتمال خصومت‌هاي فردي و اشاعه آن پررنگ‌تر است چون مسوول مركز هم فرد سياسي به نظر نمي‌رسد و اتفاقا بعد از صدور حكم كميسيون ماده 26 هم، براي بهسازي و بازسازي محوطه اقدام كرده اما تا زماني كه مسوول فني، كه اين بار حساسيت بيشتري در بررسي صلاحيت او خواهيم داشت، معرفي و تاييد نشود، مركز امكان بازگشايي ندارد.
اگر مركز بازگشايي شود چه تغييري در نظارت‌هاي‌تان اتفاق مي‌افتد؟
پرونده اين مركز كه حتما مفتوح است. باز هم بازديدهايي از مركز خواهيم داشت و فيلم دوربين‌هاي مدار بسته مجددا بررسي مي‌شوند. اما آنچه مسلم است، يك عكس در حالي كه سگي به زنجيرش بسته شده در هر مكاني مي‌تواند ثبت شده باشد. يك عكس از مددجويي كه به تخت بسته شده مي‌تواند با هدف خدشه‌دار كردن اعتبار يك مركز ساخته شده باشد. اما احتمال مي‌دهيم كه اين اتفاقات هم افتاده باشد كه در صورت اثبات، قطعا پرونده مركز را مجددا به مراجع قضايي ارجاع مي‌دهيم و نمي‌گذاريم حقي از كسي ضايع شود.
اوايل دهه 70 فيلمي از مركز نگهداري معلولان ذهني حضرت علي(ع) در شهر تهران ساخته شد كه نشان مي‌داد دست و پاي معلولان با طناب به پايه‌هاي تخت‌ها بسته شده بود. رييس‌جمهوري وقت از آن مركز بازديد كرد و دستور به اصلاح ايرادات داد. شما حكم دادستان كرج درباره مركز آفرينش را ديديد كه گفته تعداد مراقبان در مركز كم بوده و به همين دليل، معلولان ذهني را با طناب به تخت مي‌بستند. چه بخش‌هايي از اين حكم را تاييد و چه بخش‌هايي را به صراحت تكذيب مي‌كنيد؟
ما هيچ جمله‌اي از اظهارات دادسراي استان را نمي‌توانيم تكذيب كنيم و قطعا مستدل بر مواد قانوني است. اما كم بودن مراقب، به معناي كم بودن تعداد مراقب در مركز نيست. تعداد مراقب استاندارد بين‌المللي دارد. وضعيت نگهداري مددجوي ذهني در منزل با مراكز فرق دارد. ما نمي‌توانيم به ازاي هر مددجو يك مراقب داشته باشيم.
استاندارد تعداد مراقب براي اين مددجويان چقدر است؟
يك مراقب به ازاي 8 الي 12 مددجو كه بسته به ميزان شدت معلوليت مددجويان متفاوت است. اگر مي‌توانستيم براي هر مددجو يك مراقب بگذاريم، مركز ايجاد نمي‌كرديم و در منزل نگهداري مي‌شدند. ميانگين هزينه ماهانه نگهداري در مراكز ما، حداقل در شهر تهران يك ميليون و 100 هزار تومان است. ما به ازاي تعدادي از مددجويان، ماهانه 400 هزار تومان يارانه مي‌دهيم و قيمت تمام شده خدمات براي خانواده را 760 هزار تومان اعلام كرديم. قصد ما اين نبود كه نخواهيم يارانه بيشتري به مراكز بدهيم بلكه معذوريت‌هاي اعتباري‌مان محدودمان كرده كه نمي‌توانيم طبق دستورالعمل و استانداردهاي موجود و با قيمت محاسبه‌شده بپردازيم. با همين شرايط، امروز چندين برابر مددجويان در مراكزمان، پشت نوبت خدمات داريم.
براي مراكز خصوصي كه گران هم است.
مركز دولتي هم كه نداريم. از آن سو با هجمه شديدي از متقاضيان مواجهيم كه وقتي مي‌آيند بچه‌هاي‌شان را در مراكز ما بگذارند، مي‌گويند فقط اين را بگيريد كه ما برويم. از مراجع مختلف، از قوه قضاييه و مجلس و بدنه دولت هم مكاتبات فراوان داريم كه مطالبات مردم را به ما انتقال مي‌دهند و بايد شرايط را براي پذيرش فراهم كنيم اما از آن‌طرف بايد بتوانيم فضايي متناسب با داشته‌هاي‌مان ايجاد كنيم.
ممكن است كه مديران مركز در مواجهه با يارانه ناكافي بهزيستي و بالا بودن هزينه‌ها و خودداري از تحميل بار هزينه‌اي به خانواده‌ها، از بعضي هزينه‌ها چشم‌پوشي كنند؟ مثلا در گزارش خبرگزاري مهر آمده بود كه به جاي غذا به اين مددجويان نان خشك آب زده مي‌دادند.
به صراحت بگويم كه اين دروغ محض است. امكان ندارد. براي مراكز درجه يك، رژيم غذايي مشخص با برنامه غذايي تعريف كرديم و بازديدهاي مكرر ما اين ادعاها را به‌شدت دروغ مي‌داند، چون حتي مراكز درجه 3 هم به مددجويان نان خشك آب‌زده نمي‌دادند. اينها بخشي از همان هجمه‌هاست.
دوربين‌هاي مداربسته چه بخش‌هايي از مراكز را رصد مي‌كند؟
تمام اماكن عمومي مراكز ما داراي دوربين است و به جز دستشويي و حمام، در هر نقطه‌اي كه احتمال وقوع حادثه باشد دوربين نصب شده است.
دوربين‌ها وقايع 24 ساعت شبانه‌روز را ضبط مي‌كند؟
تمام اتفاقات ضبط مي‌شود و هيچ چيزي از چشم دوربين‌هاي ما پنهان نيست.
و مسوولان مراكز موظفند فيلم‌ها را به بهزيستي تحويل بدهند؟
هم در مقاطع زماني چند ماهه، فيلم‌ها بدون هيچ علت و اتفاق خاصي بازبيني مي‌شود و در صورت وقوع اتفاق هم موظفند فيلم‌ها را به ما تحويل بدهند كه در صورت پاك شدن كوچك‌ترين بخش از هر فيلم، حتي اگر جرمي هم در مركز اتفاق نيفتاده يا جرم واقع شده، اثبات نشود، مسوول مركز مجرم است.
اگر دوربين مدار بسته در سالن‌هاي غذاخوري هم نصب بوده حتما تغذيه با نان خشك آب زده را هم ضبط كرده است.
مراكز ما يكي، دو تا نيست. ما به شما فهرست تمام مراكزمان را مي‌دهيم. خودتان انتخاب كنيد و سرزده و در وقت غذا از مراكز بازديد كنيد.
اما مركز آراز – كه مددجويان مركز آفرينش به آنجا منتقل شده بودند خبرنگار مهر را براي بازديد راه نداد.
شما مركز را انتخاب كنيد. وقتي به مركز رسيديد فقط به ما بگوييد كجا هستيد كه كارشناس ما به استقبال شما بيايد.
اگر در فيلم دوربين‌هاي مدار بسته نشانه‌اي از آزار و اذيت مددجويان نديديد چرا مركز را تعطيل كرديد؟
هجمه‌اي كه وارد شده بود به نحوي بود كه بايد پاسخگوي رسانه‌ها و ديدگاه‌ها و عواطف مردم مي‌بوديم.
هيچ تصويري براي تاييد اين شايعات وجود ندارد؟
هيچ چيزي نشان داده نشد. اما يك فرض براي من مطرح است كه اين اتفاقات، مي‌توانسته در محل ديگري رخ داده باشد و يك احتمال ديگر هم وجود دارد. با توجه به برخي حوادث گزارش شده، تعدادي از كاركنان مركز، كار را رها كرده بودند و همكاري‌شان را با مركز قطع كرده بودند كه به همين دليل، مركز دچار كمبود نيروي انساني شده بود. البته من در مواجهه با مسوول مركز گفتم اگر واقعا اين اتفاق در مركز شما افتاده باشد نشان مي‌دهد مسوول فني شما كه وظيفه داشته چشم بيناي شما در مركز باشد، در اين مورد بي توجهي كرده است.
يعني در آن دوره به ازاي 8 الي 10 مددجو، يك مراقب هم نبوده؟
تصورم اين است كه مراقب كار را ترك كرده و مسوول مركز در يك مقطع زماني در برخي شيفت‌ها از مراقبان كمتري استفاده كرده است. اين يكي از احتمالاتي بود كه ما را به اينجا رساند به طور موقت اين برخورد را با مركز داشته باشيم.
در مقابل خانواده‌هايي كه مي‌گوييد اين فضا را عليه بهزيستي ايجاد كردند چه اقدامي مي‌كنيد؟
قطعا اگر براي ما اثبات شود كه عده‌اي به قصد تخريب نظام و سازمان بهزيستي كه دايما در تلاش ايجاد آسايش مددجويان و خانواده‌هاي آنهاست اين فضا را ايجاد كرده‌اند، از درخواست براي مجازات آنها كوتاه نمي‌آييم. حدود 104هزار مددجوي رواني مزمن و معلول جسمي و ذهني در مراكز روزانه و شبانه و توانبخشي ما در حال دريافت خدمت هستند. فقط تصور كنيد كه 18 هزار مددجوي مزمن رواني ما در خيابان‌ها رها شوند، چه حادثه‌اي رخ مي‌دهد؟ دفتر حقوقي سازمان بهزيستي كشور مكلف شده در صورت اثبات عمد بر تخريب جايگاه سازماني بهزيستي توسط هر فرد يا افراد، برخورد قضايي داشته باشد.
كميسيون اجتماعي مجلس هم رسيدگي به شايبه آزار مددجويان مركز آفرينش را در دستور كار گذاشته است. براي مجلس چه پاسخي داريد؟
همين پاسخ‌هايي كه به شما گفتم.
كودكان در «مركز نگهداري آفرينش» با زنجير مهار مي‌شدند
افروز بهرامي، مديركل بهزيستي استان البرز پيرامون حادثه شكنجه معلولان در مركز آفرينش استان البرز با اشاره به اينكه آثار جراحت و كبودي‌هاي مختصري را در بدن سه، چهار كودك ديدم، گفت: در همان زمان مادريارها و پرستارها فيلمي را براي من تهيه كردند كه در آن نشان مي‌داد بچه‌ها با زنجير مهار مي‌شوند. اوايل امسال بود كه گزارشي به دستم رسيد كه حكايت از آن داشت مراقبين و پرستارها در شيفت‌هاي مركز آفرينش كافي نيستند و از لحاظ تغذيه و بهداشتي انحرافاتي با استانداردها وجود دارد. بلافاصله به اين مركز اخطار داده شد و پس از 15 روز چون استانداردها رعايت نشده بود اخطار دوم نيز صادر شد و به مسوول مركز ضرب‌الاجل داديم كه اگر استانداردها را رعايت نكنند مركز را تعطيل خواهيم كرد. در همان زمان مادريارها و پرستارها فيلمي را براي من تهيه كردند كه در آن نشان مي‌داد بچه‌ها با زنجير مهار مي‌شوند؛ 10 دقيقه بعد كه فيلم به دستم رسيد به مركز بازگشتم و كودكاني را كه در فيلم بودند، شناسايي كردم و اين موضوع براي خودم محرز شد. مدير بهزيستي استان البرز با اشاره به اينكه طي 48 ساعت 130 فرزند اين مركز را به مركز آراد كه ظرفيت خالي داشت منتقل كردم و مركز در خردادماه پلمب شد، گفت: مدير اين مركز همان‌طور كه اظهاراتي وجود دارد شهريه مازاد دريافت كرده است البته در كميسيون عالي نظارت قرار شد موضوع دقيق‌تر بررسي شود زيرا دوربين‌هاي مداربسته هيچ شكنجه‌اي را نشان نمي‌دادند و تنها در اين فيلم بسته شدن با زنجير مشخص بود. وي افزود: البته هنوز دادستاني حكمي را در اين خصوص به ما ابلاغ نكرده است. ايلنا
شكنجه سازماندهي شده معلولان در «مركز نگهداري آفرينش» اثبات نشد
حسين نحوي‌نژاد، معاون امور توانبخشي سازمان بهزيستي كشور با اشاره به پرونده شكنجه و آزار معلولان در «مركز نگهداري آفرينش استان البرز» گفت: شكنجه در مركز آفرينش به صورت سازماندهي شده به اثبات نرسيده است و فعلا مركز را بازگشايي نمي‌كنيم و به احترام افكار عمومي و رسانه‌ها تعطيل موقت خواهد بود. وي با بيان اينكه مركز آفرينش نيز بارها مورد بازرسي قرار گرفته است، گفت: همه مراكز ما مجهز به دوربين مدار بسته هستند تا فعاليت‌ها به صورت قانوني ثبت و ضبط شوند. ما در اين 14 سال از فعاليت مركز آفرينش هيچ گزارشي از سوي خانواده‌ها و كارشناسان مبني بر شكنجه معلولان نداشته‌ايم. همچنين بالغ بر 80 تا 90 درصد بيماران نگهداري شده در اين مركز ساليان طولاني در اينجا بوده‌اند و بيماران جديدي نبوده‌اند. وي با بيان اينكه چند ماه پيش گزارشي مبني بر مهار فيزيكي با زنجير به بهزيستي استان رسيد و آنها بررسي اين مركز را در دستور كار قرار دادند، گفت: معمولا اگر بهزيستي به اين نتيجه برسد كه وضعيت يك مركز حاد است مي‌تواند آن را به صورت موقت تعطيل كند تا بعد كميسيون عالي نظارت به پرونده راي دهد اما بهزيستي البرز چون گزارشاتي به دستش مبني بر شكنجه رسيده بود مركز آفرينش را به صورت موقت تعطيل كرد و افرادي كه در آنجا نگهداري مي‌شدند به مراكز ديگر سپرده شدند و پرونده به كميسيون عالي نظارت احاله شد. ايسنا