درباره اهل ماتم و سوگواري بوشهري
محسن شريفيان: موسيقي مذهبي در بوشهر دچار انحراف نشده است
سما بابايي/ «محسن شريفيان» چندي قبل «اهل ماتم» را به انتشار درآورد. اين كتاب و لوح صوتي‌اي كه بعدها در قالبي كامل‌تر و مستقل اما با همين نام از سوي انتشارات ماهور راهي بازار شد، به شكلي تخصصي به آوا‌ها و آيين‌هاي سوگواري در بوشهر مي‌پردازد و با نگرش از زواياي مختلف مذهبي، موسيقي بوشهر را واكاوي و بررسي مي‌كند. اين كتاب هم‌اكنون در بازار موسيقي موجود نيست و شايد تنها نسخه شنيداري آن قابل تهيه باشد، اما شريفيان اميدوار است بتواند آن را به چاپ مجدد رساند. محوريت اين اثر غالبا مرتبط با موسيقي و آيين‌هاي بندر بوشهر است كه تنها بخشي از پتانسيل‌هاي كشف نشده «استان بوشهر» را بازتاب مي‌دهد. با او درباره موسيقي مذهبي بوشهر گفت‌وگو كرده‌ايم.
به نظر مي‌رسد كه مراسم عزاداري در جنوب ايران همواره يكي از مهم‌ترين مراسم‌هاي مذهبي است كه با موسيقي همراه است. در اين خصوص توضيح مي‌دهيد؟
مرثيه‌خواني در جنوب ايران نقش بسيار مهمي دارد. عزاداران پيش از آمدن روضه‌خوان و نشستن روي منبر، مقدمه‌اي را همخواني مي‌كنند كه به آن «زمينه» مي‌گويند. همچنين، خواندن «رجز» و «جنگ‌نامه» در روضه‌خواني واقعه كربلا از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. در بوشهر محله‌هاي مختلف، مراسم مذهبي خود را جدا از يكديگر برگزار مي‌كنند. هر كدام از آنها داراي يك گروه سنج و دمام مستقل هستند. اين دسته‌ها در گذشته اهميت زيادي داشته و با رقابت شديد محله‌ها روبه‌رو مي‌شده و هر گروه ساز و نوازنده مخصوص به خود داشته است. در قطعه سنج و دمام سازهاي بوق، دمام و سنج نواخته مي‌شوند. سازهاي نامبرده در موسيقي محلي آفريقا ريشه دارند. بنابراين پيدايش اين سازها در بوشهر مصادف بوده است با مسافرت‌هاي دريايي مردم اين منطقه به آفريقا و به ويژه مهاجرت اقوام آفريقايي كه بيشتر به عنوان برده به بوشهر آورده مي‌شدند.
ريتم در موسيقي جنوب ايران چه جايگاهي دارد؟
ريتم در اين‌گونه الحان توسط ضربات سنج، طبل، دهل، سينه زدن، زنجير زدن يا با كوبيدن اشيايي همچون سنگ و كارب (نوعي چوب تراش‌خورده) به يكديگر حفظ مي‌شود. در روضه‌خواني نيز ريتمي آزاد وجود دارد اما نوحه‌ها را مي‌توان بيشتر به «تصنيف» شبيه دانست و روضه را به «آواز». در اين ميان «شورخواني» نيز بخش ديگري از موسيقي عاشورايي در ايران است كه تمپوي بالاتري دارد و عزاداران با سرعت بيشتري سينه مي‌زنند؛ شايد آسيب‌پذيري موسيقي عاشورا بيشتر به اين بخش برمي‌گردد و نوحه‌خوانان براي ايجاد شور بيشتر از موسيقي پاپ و ريتم‌هاي موسيقي قوالي استفاده مي‌كنند.
اين عزاداري‌ها در بستر زمان با چه تغييراتي همراه شده است؟
در موسيقي جنوب ايران تغييراتي بر مبناي سنت‌هاي هر منطقه و محدوده جغرافيايي به وجود آمده است و منافاتي با اين چارچوب‌ها و اصالت‌ها ندارد. ما در بوشهر تحت تاثير سِبقه تاريخي‌اي كه در اين زمينه داريم و پايبندي به بنيان‌ها و بنيه‌هاي اين آيين‌هاي كهن، كمتر دچار تغيير در ارايه و برگزاري مراسم و آيين‌هاي مذهبي و تزريق ناهمخوان و ناهمخون برخي تكنيك‌هاي موسيقايي به اين مقوله شده‌ايم. بعضا به نظر مي‌رسد كه پاره‌اي از اين تكنيك‌ها خواسته يا ناخواسته بر بدنه آيين‌هاي ذكرشده خدشه وارد مي‌آورند و در اين حوزه نياز به آسيب‌شناسي‌هاي مبرم است.