گروه سياسي| امر به معروف و نهي از منكر به تازگي داراي قانوني شده كه تنها منتظر تاييد شوراي نگهبان است تا براي اجرا آماده شود. در اين ميان اما سوالات در مورد نحوه اجرايي‌كردن اين فريضه در جامعه بسيار است. حجت‌السلام والمسلمين فلاح‌زاده عضو دفتر استفتائـات حضرت آيت‌الله خامنه‌‌اي، (مقام معظم رهبري) مطابق با فتاواي ايشان پاسخ داده كه مي‌توان گفت كمي متفاوت‌تر از طرحي است كه در اين روزها به تصويب رسيده است. نحوه امر به معروف كردن و تكليف بعدي پس از تذكردادن شايد مهم‌ترين مساله‌يي باشد كه در اين استفتائات به آنها اشاره شده است. اما آن‌گونه كه در پاسخ به اين استفتائات آمده است امر به معروف كردن مقدمات و شروطي دارد كه شايد تا به‌حال از آنها صحبت نشده باشد. علاوه بر اين شروط به نحوه امر به معروف كردن اشاره شده و وظيفه اقدام عملي در اين حوزه بر عهده نيروهاي امنيتي گذاشته شده است. امر به معروف و نهي از منكر كه در اين چند ماه اخير به‌شدت بحث‌برانگيز شده بود، حالا در حال واردشدن به مرحله جديدي است. مرحله‌يي كه شايد با پاسخ‌هايي كه به استفتائات صورت گرفته از دفتر مقام معظم رهبري داده شده است، كمي در مسير متفاوت‌تري حركت كند. در ادامه نگاهي خواهيم داشت به استفتائات صورت گرفته و متن پاسخ‌هاي ارايه شده به آنها:
معناي امر به معروف و نهي از منكر چيست؟ شرايط و مراحل آن كدام است؟ و چه روش‌هايي دارد؟
مرحله نخست، مرحله قلبي است، يعني شخص وقتي ببيند افراد ديگر به معروفي عمل مي‌كنند يا اينكه منكري را ترك كرده‌اند خوشحال شود. همچنين اينكه از ترك‌شدن معروف يا ارتكاب منكر توسط ديگران ناراحت شود؛ اين مرحله قلبي امر به معروف و نهي از منكر است. مرحله بعد، امر به معروف و نهي از منكر عملي است. بخش اول مرحله عملي، ترك مراوده با گناهكار است. گناهكار يعني كسي كه معروف را ترك مي‌كند يا منكر را مرتكب مي‌شود. ترك مراوده يعني با او رفت‌وآمد نداشته باشد، به او احترام نكند. بخش دوم مرحله عملي تذكر لساني است؛ يعني با زبان به او بگويد و امر و نهي كند. بخش سوم مرحله عملي هم توسل به زور و قدرت است؛ يعني اجبار طرف به انجام واجب و ترك حرام كه اين مرحله وظيفه عمومي نيست. (وظيفه نيروهاي امنيتي است.)
آيا يك پسر جوان مي‌تواند يك زن جوان را امر به معروف و نهي از منكر كند؟ به‌ويژه در مورد موضوع حجاب اين مساله چگونه است؟ به‌طور كلي وظيفه ما در قبال امر به معروف و نهي از منكر بدحجابي چيست؟
حجاب يك واجب الهي است و از ضروريات دين است. همه مسلمان‌ها قبول دارند كه حجاب لازم و واجب است و اگر كسي حجاب را مراعات نكرد، يعني ترك واجب كرده است. خب اگر اين كار را ادامه مي‌دهد، يعني بدحجاب است و در خيابان مي‌رود، امر كردن او به حجاب و نهي كردن او از اين بدحجابي واجب است، اما با وجود شرايطي. در اسلام نفرموده‌اند اگر شخص، جوان است يا مخاطبش، زن جوان است، امر و نهي واجب نيست. اين شرط نيست.
اگر در شرايطي امر به معروف زباني جواب ندهد و برخي از نيروهاي انتظامي هم كوتاهي كنند تكليف چيست؟
وقتي كه رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند وظيفه عمومي فقط تذكر زباني است، شما تا حد تذكر زباني اگر مي‌بينيد موثر است و شرايط موجود است اقدام كنيد؛ بالاتر از آن شما وظيفه نداريد؛ الآن در بعضي از كشورها مسلمان‌ها دارند كشته مي‌شوند اما خيلي از مسلمان‌ها هم در كشور ما مشغول كار خودشان هستند، آيا تكليف و وظيفه‌يي ندارند؟ وقتي كه مي‌شنوند واقعا ناراحت مي‌شوند، اما نمي‌توانند بروند آنها را كمك كنند، پس تكليفي ندارند؛ وقتي شرع جلوي‌تان را گرفته به اين معناست كه شما در آن حيطه تكليف و وظيفه نداري و وظيفه ديگران است. مثل اينكه يك كسي حقش خورده شده است و تنها دادگاه مي‌تواند حق او را بگيرد. خب او بايد برود شكايت كند و حكم قاضي حق او را بگيرد، شما كه اقدام نكرديد، گناه نكرده‌ايد، چون طريق آن است. بنابراين توسل به زور و قدرت و قوه قهريه براي جلوگيري از اين منكر نه‌تنها وظيفه آحاد مردم نيست، بلكه جايز نيست و موجب هرج‌ومرج مي‌شود. حضرت آقا فرموده‌اند جايز نيست، فلذا وظيفه هم نيست و در اين موارد تكليف نداريد. ولي يك تكليف ديگر داريد، زيرا امر به معروف و نهي از منكر فقط به گفتن به خود آن فرد يا استفاده از قوه قهريه عليه آن فرد نيست، شما امر به معروف و نهي از منكرتان اين است كه به نيروهاي انتظامي اطلاع دهيد، به كساني كه مسووليت دارند اطلاع دهيد، همين اطلاع دادن وظيفه شماست كه انجام مي‌دهيد. حالا اگر آنها به وظيفه عمل نكردند شما معذوريد و گناهكار نيستيد.
دفعات امر به معروف و نهي از منكر در يك مورد مشخص تا چند مرتبه بايد باشد؟
تا مرتبه‌يي كه انسان بتواند اقدام كند و تاثيرگذار باشد، ممكن است يك‌بار بگوييم و اثر نكند، دوباره بگوييم، يا 10 بار بگوييم، به چند نفر بگوييم كه بگويند، آن‌وقت اثر مي‌كند و اگر ما در توان‌مان هست كه اقدام كنيم واجب است؛ اما اگر آنقدر گفته‌ايم كه ديگر توانايي نداريم يا احتمال نمي‌دهم تاثير داشته باشد، ديگر واجب نيست.
محدوده امر به معروف چيست و آيا مستحبات را نيز دربرمي‌گيرد؟
امر به معروف و نهي از منكر گاهي واجب است و گاهي مستحب، امر به واجبات مثل امر به اصل نماز واجب و نهي از منكرات مثل نهي از دروغ اينها واجب است، اما امر به مستحبات مثل اينكه به كسي بگوييم نماز اول وقت بخوان يا بيا براي نماز جماعت به مسجد برويم اينها مستحب است. همچنين نهي از مكروهات هم ثواب دارد. بنابراين در مستحبات و مكروهات هم امرونهي هست، ولي تكليف واجب نيست و در آنجا مستحب است.
آيا لحن در امر به معروف بايد آمرانه باشد يا مي‌توان از الفاظي مثل لطفا و خواهش مي‌كنم هم استفاده كرد؟
در جواب اين سوال بايد عرض كنيم گرچه تعبير امرونهي است، اما به‌هرحال شخصي كه مي‌خواهد ديگري را امرونهي كند، اين جايگاه را دارد و جايگاهش بالاتر از فرد گناهكار است؛ اين ولايت را اجمالا دارد كه مي‌تواند او را امر يا نهي كند، اما اين به اين معنا نيست كه در همه‌جا بايد آمرانه برخورد كرد. اتفاقا در احكام فقهي آمده است نظر حضرت آقا هم همين است؛ اگر شما خواهش كنيد درخواست كنيد و با سخن لين و نرم بگوييد نه آمرانه، اثر دارد نه‌تنها جايز است بلكه گاهي واجب است از اين طريق وارد شويد. اگر تشخيص داديم كه احترام كنيم و از او درخواست كنيم و تعابير محترمانه به‌كار ببريم و از او تعريف كنيم بعد اين گناهش را تذكر بدهيم اثر مي‌كند، بايد همين شيوه را پيش بگيريم.
اگر بر اثر امر به معروف و نهي از منكر دل كسي بشكند، آيا نهي‌كننده از اين بابت مسوول است و بايد جبران كند؟
دل‌شكستن اگر به اين معناست كه او اذيت مي‌شود، آزار دادن ديگران ولو براي امر به معروف و نهي از منكر جايز نيست، مگر اينكه آن گناه، گناه بسيار بزرگي باشد يا آن معروفي كه ترك مي‌كند خيلي مهم باشد و راه ديگري هم نداشته باشيم. در اين حالت ممكن است بگوييم خب دلش هم بشكند عيبي ندارد، ولي ديگر گناه نكند، اينجا دل‌شكستني است كه چاره‌يي از آن نيست و از سر عطوفت و مهرباني است.