تزار شرق
در قلب تهران
هفت رييس‌جمهور به ايران آمده‌اند
كه در ميان آنها، حضور ولاديمير پوتين
تمام نگاه‌ها را متوجه خود كرده است
گفتوگو با مهدي سنايي سفير عالي‌رتبه ايران در مسكو
سند راهبردی رابطه ايران و روسيه در حال تدوين است
سارا معصومي/ پرواز مسكو- تهران پس از هشت سال ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه را به پايتخت جمهوري اسلامي ايران آورده است. مرد فولادين روس‌ها در نخستين سفر به ايران پس از سال 2007 ميلادي تنها 24 ساعت در تهران مي‌ماند و البته كه بهانه حضور وي هم نه صرفا ديدارهاي دوجانبه با مقام‌هاي كشور ميزبان كه حضور در سومين نشست سران «مجمع كشورهاي صادركننده گاز» خواهد بود. آخرين باري كه رييس‌جمهور روسيه به ايران سفر كرد به مهرماه سال 1386 بازمي‌گردد و روزهايي كه تهران ميزبان دومين نشست سران كشورهاي ساحلي درياي خزر بود. مرد شماره يك روسيه در روزهاي بحران‌هاي رنگارنگ منطقه‌اي و سرايت ناآرامي‌ها از مرزهاي خاورميانه به قاره سبز به سرزميني مي‌آيد كه در نگاه جهاني رابطه راهبردي گسترده‌اي با مسكو دارد. تهران در روزهاي از بعد داخلي پسابرجام و از بعد منطقه‌اي سر و كله زدن با پرونده‌هاي سوريه، يمن و عراق ميزبان مردي مي‌شود كه اين روزها ديگر به واسطه ماجراي اوكراين رهبري منفور نيست بلكه به واسطه جنگ با تروريست‌هايي كه اروپا را ناامن كرده‌اند مرجعي معقول به حساب مي‌آيد. هرچند گفته مي‌شود پوتين براي شركت در اين مجمع گازي به تهران مي‌آيد اما كمتر رسانه‌اي است كه سفر رييس دولت روسيه به ايران را صرفا براي رايزني در خصوص حوزه انرژي بداند. پوتين در روزهاي تلاش جامعه جهاني براي گره‌گشايي از پرونده سوريه، در روزهاي گسترش دامنه فعاليت تروريست‌هاي بي‌مرز و در روزهاي بعد از پذيرش برجام آمده است. كرملين پيش از حضور پوتين در تهران در بيانيه‌اي اعلام مي‌كند كه روابط مسكو و تهران به مشاركت راهبردي ارتقا يافته است؛ بيانيه‌اي كه چندان بوي سفر براي تعامل‌هاي صرفا بسته‌بندي‌شده در خصوص انرژي را نمي‌دهد و چاشني سياسي آن بيشتر رخ مي‌نمايد. در بيانيه كرملين كه نسبت به بيانيه‌هاي مشابه طولاني‌تر و شامل جزييات بيشتري هم هست به آنچه در 24 ساعت جاري در انتظار تيم سياسي روسيه در ايران است اشارات مبسوطي شده است. كرملين با سفر كاري خواندن اين حضور اعلام كرده است كه پوتين در تهران با آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب اسلامي و حسن روحاني رييس‌جمهوري اسلامي ايران ديدار و گفتوگو مي‌كند. در اين بيانيه آمده است: ولاديمير پوتين كه يك بار سال 2007 با رهبر انقلاب اسلامي در حاشيه دومين اجلاس سران خزر در تهران ديدار كرد امسال براي سومين بار با همتاي ايراني خود ديدار و مذاكره خواهد كرد. تمام مسائل همكاري‌هاي دوجانبه ازجمله اقتصادي و بازرگاني، سرمايه‌گذاري، انرژي هسته‌اي، استخراج و بهره‌برداري از ميادين نفت و گاز و همكاري‌هاي فني- نظامي و نيز مسائل مهم بين‌المللي و نخست حل و فصل سياسي بحران سوريه، اجراي برجام و مبارزه با تروريسم به ويژه داعش محورهاي اعلام‌شده از سوي كرملين براي رايزني‌هاي پوتين در تهران است.
هر چند سفر تزار سياسي روس‌ها به تهران نخستين سفر پس از 8 سال است اما رابطه ميان دو كشور در سطوح كمتر از رييس‌جمهور در دو سال گذشته شدت بيشتري گرفته است. حسن روحاني و ولاديمير پوتين در دو سال گذشته شش بار در حاشيه مراسم‌هاي متفاوت با هم رايزني‌هاي جدي سياسي داشته‌اند كه به تعبير مهدي سنايي، سفير جمهوري اسلامي ايران در روسيه مي‌توان از آن با عنوان اشراف دو رييس‌جمهور بر روابط دوجانبه نام برد. ديدارهاي منظم و در سطح عالي ايران و روسيه هر روز به نسبت گذشته سير صعودي‌تري را به خود گرفته و كمتر هفته‌اي به خصوص در روزهاي پسابرجام بوده كه پرواز سياسي از تهران به مسكو يا برعكس صورت نگرفته باشد. تا پيش از شكل‌گيري توافق هسته‌اي در ماه جولاي، رايزني‌هاي ايران و روسيه عمدتا بر جزييات برجام متمركز بود و اين در حالي است كه پس از توافق تاريخي در 14 جولاي هم رايزني‌هاي دوجانبه در خصوص مسائل منطقه‌اي جاي گفت‌وگوهاي هسته‌اي را گرفته است. در بيانيه كرملين به اين ديدارها هم اشاره شده و آمده است كه از ماه ژوئن سال جاري تاكنون وزيران خارجه دو كشور سه بار با يكديگر ديدار كرده‌اند و ماه آوريل نيز برنامه همكاري‌هاي دو وزارت تا سال 2018 امضا شد. ايران پسابرجام به بازاري ناب براي سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي بدل شده است و به نظر مي‌رسد كه هجوم كمپاني‌هاي اروپايي به تهران حسد روس‌هايي را برانگيخته است كه اعتقاد دارند در سايه برجام ديگر از عامل سومي كه مي‌توانست رابطه تهران و مسكو را تحت تاثير منفي خود قرار دهد خبري نيست. كرملين در بيانيه خود به دورنماي همكاري‌هاي اقتصادي با ايران هم اشاره كرده و مي‌نويسد: افزايش حجم مبادلات بازرگاني ميان ايران و روسيه در اولويت قرار دارد و اين شاخص در سال گذشته با 5/1 درصد افزايش به يك ميليارد و 680 ميليون دلار رسيد و دو كشور براي توسعه اين همكاري‌ها برنامه‌ريزي كرده‌اند. به پيشنهاد روسيه اتحاديه اقتصادي اوراسيا امكان ايجاد محدوده آزاد تجاري با ايران را بررسي مي‌كند و اين موضوع در دستور كار سران اين اتحاديه قرار دارد. رييس‌جمهور روسيه در حالي به ايران سفر مي‌كند كه سند پروژه مدرن‌سازي رآكتور اراك امضا شده است و ايران و 1+5 در حال انجام اقدام‌هاي خود مطابق با تعهدات داده‌شده در برجام براي رسيدن به روز اجرا هستند. روسيه در دو سال مذاكره فشرده 1+5 با ايران گاه نقش تسهيل‌كننده را ايفا كرده است و گاه با در نظر گرفتن منافع شخصي خود سنگ‌اندازي‌هايي صورت داده است. در بيانيه اعلام سفر پوتين به تهران هم به برجام اشاراتي شده و نوشته شده است: مسكو فعالانه در كسب اين توافق در جريان مذاكرات ايران و گروه 1+5 شركت كرد و براي تحقق بندهاي آن هم تلاش مي‌كند. قطعنامه 2231 شوراي امنيت كه براي تاييد برجام صادر شده است طرح شفافي را براي لغو تحريم‌هاي ايران در شوراي امنيت پيش‌بيني كرده و اقدامات آن براي حل كامل مساله هسته‌اي هدف‌گيري شده است.
سفر به تهران با پرونده سوريه
اين روزها هرجا سخن از روسيه و ايران به ميان مي‌آيد، نخستين واژه‌اي كه به ذهن متبادر مي‌شود سوريه است و شايد به همين دليل باشد كه در تمامي گمانه‌زني‌ها در خصوص سوژه‌هاي سفر پوتين به تهران، رسيدگي به پرونده سوريه و بررسي آخرين مواضع در صدر ليست قرار دارد. براي غربي‌ها، ايران و روسيه دو متحد جداناشدني در مناقشه سوريه هستند. اين نخستين ديدار روساي جمهور ايران و روسيه پس از حادثه پاريس است و به نظر مي‌رسد كه گسترش دامنه فعاليت‌هاي داعش به اروپا هم در زمره بحث‌هاي ميان دو رييس دولت باشد. حمله نظامي روسيه به مواضع داعش در سوريه رسما پرونده سوريه را وارد فاز جديدي كرده است و روس‌ها نيز هرچند ديرهنگام اما در نهايت به استراتژي مبارزه نظامي با داعش كه ايران در عراق رسما آن را جرقه زده بود، پيوست. هرچند ايران و روسيه در بازه‌هاي زماني متفاوت در حوزه‌هاي ارضي، نفتي و تجاري با هم اختلاف‌هايي داشته‌اند اما وزن اين اختلاف‌ها هيچ‌گاه بر اشتراك‌هاي مصلحتي سنگيني نيافته است. فراز و نشيب در رابطه ايران و روسيه صرفا به سال‌هاي جنجال‌سازي غرب در خصوص برنامه هسته‌اي ايران و تصويب زنجيره‌اي از تحريم‌ها عليه كشورمان در شوراي امنيت با مهر تاييد مسكو محدود نبوده است و از نخستين روزهاي انقلاب اسلامي و سال‌هاي ابتدايي انقلاب هم اين رابطه با افزايش و كاهش تنش‌ها همراه بوده است. اتحاد جماهير شوروي سابق نخستين كشوري بود كه انقلاب اسلامي ايران را به رسميت شناخت اما همزمان در جريان جنگ تحميلي كنار صدام حسين از عراق ايستاد. امتناع روس‌ها در تحويل دادن سامانه دفاع موشكي اس- 300 هم منجر به بي‌اعتمادي‌هايي در رابطه ايران و روسيه شد اما ادعاي مسكو و تهران اين است كه از آن روزها فاصله گرفته‌اند و ايران تا پايان سال جاري ميلادي اين سامانه را دريافت خواهد كرد. ايران و روسيه اخيرا در دو نشست فراگير برگزارشده در وين در مورد سوريه شركت كرده‌اند و در حالي كه در نشست دوم طرفين به چارچوب‌هاي زماني مشخصي براي برگزاري انتخابات و اصلاح قانون اساسي رسيده‌اند اما هنوز از ديد رسانه‌هاي غربي نقطه اختلاف غرب با ايران و روسيه سرنوشت بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه است. ايران اخيرا از حضور نظامي روسيه در سوريه دفاع كرده اما تاكيد داشته است كه اين مردم سوريه هستند كه بايد در خصوص سرنوشت سياسي كشور خود تصميم‌گيري كنند. به نظر مي‌رسد كه منفعت نانوشته ايران و روسيه در منطقه كاسته شدن از قدرت مانور امريكا باشد. هجوم مهاجران به اروپا و حمله تروريست‌هاي داعش به خاك اروپا عملا منجر به تغيير 180 درجه‌اي اروپا در قبال ايران و روسيه در پرونده سوريه شده است. فرانسوا اولاند، رييس‌جمهور فرانسه كه كشورش عضوي از ائتلاف عمومي به رهبري امريكا براي مبارزه با داعش است اخيرا و پس از حملات پاريس ايده همكاري با روسيه براي مبارزه با داعش را داده است. پوتين پس از بازگشت از تهران به مسكو در روز سه‌شنبه ميزبان ملك عبدالله از اردن و همچنين فرانسوا اولاند از فرانسه خواهد بود. به گزارش منابع خبري، پوتين همچنين در اواخر ماه جاري ميلادي براي شركت در كنفرانس تغييرات آب و هوا به پاريس رفته و همان جا با بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي هم ديدار خواهد كرد.