يون فوسه به روايت گوران

  پيام رضايي / «شب آوازهايش را مي‌خواند» به كارگرداني رضا گوران به صحنه مي‌رود. اين نمايش اثري از يون فوسه است كه از 23 آذرماه در تماشاخانه ايرانشهر اجرا خواهد شد.
يون فوسه به عنوان بزرگ‌ترين نمايشنامه‌نويس معاصر نروژي و يكي از مهم‌ترين نمايشنامه‌نويسان زنده دنيا شناخته شده است. او زبان تئاتري را در اواخر قرن بيستم متحول كرد و نگاه نو به آن بخشيد.
رضا گوران كه اين نمايش نهمين تجربه كارگرداني او محسوب مي‌شود در گفت‌وگو با «اعتماد» گفت اين نمايش نخستين تجربه كارگرداني او هم بوده است: «يادم هست وقتي يك هفته از ترجمه اين اثر گذشته بود در سال 83 و در جشنواره دانشجويي آن را اجرا كرديم. اولين كار من بود و بعدها دوباره تصميم گرفتم آن را كار كنم. البته طرح اجرايي هيچ ربطي به اجراي آن سال‌ها ندارد.»
گوران مي‌گويد آنچه درباره اين نمايش برايش جذاب بوده فراگير بودن دغدغه‌هاي اين اثر نمايشي است: «قصه‌اي كه در متن هست در هر دوره‌اي مي‌تواند اتفاق بيفتد. آدم‌ها با هر طبقه و جهت فكري و شخصيتي به نوعي درگير موضوع اين نمايشنامه هستندو براي من اين خيلي جذاب بود.» شب آوازهايش را مي‌خواند نمايشي است كه روابط انساني را دغدغه خود قرار داده است. شايد هم به گفته كارگردان آن فقدان روابط انساني. «در آن زمان براي من چالش جالبي بود و ضمن اينكه فكر مي‌كنم جزو كارهايي است كه تاثيرگذار است، هم موضوعي كه دارد اتفاق مي‌افتد و هم ارتباط آدم‌ها كه موضوع نمايش است. آدم‌ها در ارتباط خودشان، با آدم روبه‌روي‌شان و اين براي من خيلي دغدغه مهمي بوده است. ارتباطي كه سعي كرديم تعريف و خوانش خودمان را از آن داشته باشيم. شايد بهتر باشد بگويم فقدان ارتباط براي من خيلي مهم بود.»آثار بزرگ نمايشي همواره يك چالش جدي براي كارگردان‌ها هستند. زيرا ممكن است متن خودش را به كارگردان تحميل كرده و اثر را با فقر كارگرداني مواجه كند. اما گوران تاكيد مي‌كند: «اين اتفاق نيفتاده است. براي اينكه من معمولا شيوه اجرايي را انتخاب مي‌كنم و براي آن دنبال متن مي‌گردم و البته برعكسش هم هست. تلاش‌هاي ما در اين سال‌ها براي شيوه‌هاي جديد و البته حفظ امضاي شخصي گروه بوده و ما كل متن را اجرا كنيم. البته بازنويسي نشده بلكه جرح و تعديل‌هايي رخ داده و در نهايت سعي كرديم مفهوم فكري خودمان را برجسته كنيم. در آثار خود فوسه اين متن مي‌تواند با مخاطب ارتباط بهتري برقرار كند. شكل اين متن و محتواي آن مي‌تواند با مخاطب ارتباط بهتري برقرار كند. از اين نظر اين كار را انجام داديم و اگر ببينيد متوجه مي‌شويد در كارگرداني هم شيوه‌اي نخواهيد ديد كه حس كنيد متن ما را كارگرداني كرده است.»او معتقد است كه هر هنرمندي بايد خوانش خودش را داشته باشد. « عموما كارهاي من چون اقتباسي بوده آماده اين نقد هستيم كه اين شيوه اجرايي آيا در خدمت متن هست يا نه و اين هميشه باب گفت‌وگو و نقد بوده است. فكر مي‌كنم هر هنرمندي بايد خوانش خودش را از متن داشته باشد. ما به متن اجرا معتقديم نه به متن ادبيات. بعد از موسيقي، ادبيات را بالاترين شق هنر مي‌دانم اما درتئاتر به اين كاري نداريم و سعي مي‌كنيم نگاه را با تماشاگر تقسيم كنيم. اين براي من تجربه تازه‌اي است. چون سعي كردم فرم مورد علاقه خودم را در قالب چنين هنري پياده كنم. براي خود من چالش‌ها و كشف‌هاي تازه‌اي داشت و اميدوارم اينها براي مخاطب هم جذاب باشد.»اين نمايش گروه بازيگران برجسته‌اي را در اختيار دارد. نويد محمدزاده، بهناز جعفري، باران كوثري و نيلوفر زواره بازيگران اين نمايش هستند. بازيگراني كه مي‌توانند بخشي از اقبال مخاطب نسبت اين نمايش را تضمين كنند. با اين‌همه گوران مي‌گويد بازيگران را به نسبت نمايش انتخاب مي‌كند «اين جمله هيچ خودنمايي نيست و من بر حسب نيازم بازيگر را انتخاب مي‌كنم. پيش آمده كه بخواهم با بازيگري كار كنم اما فرصت نشده چون در كار نقش مناسب آن بازيگر را نمي‌ديدم. من اصلا كارگرداني نيستم كه به سود زمانه حركت كنم، يعني جذب مخاطب به هر شكل. درست است كه هميشه اين شانس را داشتم كه مخاطب از كارهايم استقبال كرده اما شايد از نگاهم بوده. هرگز به سمتي نرفتيم كه خودمان را به نفع مخاطب ساده كنيم.» اين كارگردان اجرا نشدن نمايش مده‌آ را به دليل اينكه بازيگران مناسب آن اثر درگير بودند نشانه‌اي از اين رويكرد مي‌داند. «مي خواستيم مده‌آ را به صحنه ببريم. اما براي اينكه بازيگري كه براي مده‌آ مي‌خواستم درگير بود، من حاضر نشدم اثر را خراب كنم و با بازيگر نامناسب كار كنم.» البته او در مورد اقبال نسبت به تئاترها مي‌گويد مخاطب تئاتر تنبل نيست: « اعتقاد ندارم مخاطب تئاتر ما تنبل است بخشي از مخاطب‌مان با تئاتر قهر كرده است. بايد سر موضع خودمان بايستيم و كاري را كه فكر مي‌كنيم درست است انجام دهيم» البته تاكيد مي‌كند: «هر چند راستش را بخواهيد اين اثر فقط براي يك جنس مخاطب طراحي نشده است و شايد خيلي مردمي‌تر است. يعني مخاطبي كه تخصصي هم به تئاتر نگاه نمي‌كند از اين نمايش لذت مي‌برد، شايد چون قصه دارد.»«تن ندادن به آنچه زمانه مي‌خواهد» نكته‌اي است كه در حرف‌هاي رضا گوران بسامد بالايي دارد. لابه‌لاي حرف‌هايش مدام اين جمله را تكرار مي‌كند و مي‌گويد او شيوه اجرايي خودش را دارد و حالا براي خوشايند برخي ناگهان شيوه اجرايي‌اش را تغيير نخواهد داد: «من دارم اين را مي‌گويم چون كارگرداني هستم كه كار نهم من است. سبك خودم را دارم و نمي‌توانيم هر آنچه در اين سال‌ها دنبالش بوديم را ناگهان كنار بگذاريم و تبديل شويم به آدم‌هايي كه به رفتار زمانه تن مي‌دهند. نمي‌خواهم بگويم ما مي‌دانيم، بازيگران نمي‌دانند، اما، اگر به هر چيزي دست بزنيم كه تاييد شويم چه ارزشي دارد؟ در چه محفلي داريم تاييد مي‌شويم؟ يا تعريف مي‌شويم؟با چه آثاري؟ مهم است.»با وجود اين حرف‌ها، كارگردان «شب آوازهايش را مي‌خواند» معتقد است بحث درباره حضور بازيگران سينما و تلويزيون در تئاتر بحث تمام شده است: «وقتي بهنوش طباطبايي براي اولين بار در كار من به صحنه رفت و كانديدا شد همين هجمه‌ها بود و وقتي سال بعد كانديدا شد اين هجمه‌ها از بين رفت. اما اين را بدانيم كه اين بحث اينقدر از مد افتاده كه تمام شده است و الان تمام بازيگران در همه‌جا هستند. كارشان اجرا كردن است و بستگي به متن و كارگردان دارد كه چه بازي‌اي از چه بازيگري بگيريم. اين بحث كمي خصمانه است. چون عيار يك بازيگر در صحنه مشخص مي‌شود. لازم نيست ما تعيين كنيم.»اما علاوه بر حضور بازيگران سينما و تلويزيون كه خيلي وقت‌ها براي رونق گيشه بوده است نوعي از نمايش‌هاي شبه طنز هم در اين سال‌ها باب شده است كه خيلي وقت‌ها هيچ نشاني از كمدي با خود ندارد. «من با كمدي‌هاي نازل و سخيف كه هيچ بار فكري ندارد مخالفم- نه اينكه اصلا نبايد باشد- اما مخاطب آنها نيستم. ما در ايران كساني را داريم كه دقيقا كمدي كار مي‌كنند ولي به هيچ‌وجه وارد اين فضا نمي‌شوند.»بيش از دو ماه است كه تمرين‌هاي نمايش«شب آوازهايش را مي‌خواند» شروع شده است و ظاهرا فقط حادثه تصادفي كه براي باران كوثري رخ داد، 15 روز تمرين‌ها را متوقف كرد. رضا گوران مي‌گويد كه اين نمايش اثري متفاوت از گروه ما خواهد بود: «كار متفاوتي را از گروه ما مي‌بينيد. اولين بار است كه داريم به شكل سه‌سويه اجرا مي‌كنيم.»«شب آوازهايش را مي‌خواند» به تهيه‌كنندگي مهرداد بهاءالديني و محمد قدس از ۲۳ آذر هر شب ساعت ۲۰ روي صحنه سالن استاد سمندريان تماشاخانه ايرانشهر خواهد رفت. رضا گوران همچنين اعلام كرده است: براي نخستين‌بار تماشاگري كه اولين بليت نمايش «شب آوازهايش را مي‌خواند» را خريداري كند به همراه يكي از هنرمندان عرصه سينما و تئاتر، زنگ افتتاح اين نمايش را به صدا در مي‌آورد. علاوه بر اين گروه اين نمايش، از خريداران بليت‌هاي شماره 20، 50، 100، 150 و 200 در مراسم افتتاحيه به عنوان مهمان افتخاري دعوت به عمل مي‌آورد تا در كنار اهالي فرهنگ و هنر به تماشاي اين نمايش بنشينند.