نمايش 237 فيلم مستند ايراني و خارجي
در جشنواره سينما حقيقت
فرناز ميري / هشت سال از برگزاري نخستين جشنواره سينمايي حقيقت مي‌گذرد، جشنواره‌اي كه با شعار «حقيقت بهترين راهنماست» كار خود را آغاز كرد و امسال به پله نهم خود رسيده است. آذر ماه هر سال زمان برگزاري جشنواره در هشت سال طي شده است. دبير جشنواره امسال سيدمحمد مهدي طباطبايي‌نژاد است كه مانند دو سال گذشته بر صندلي دبيري اين جشنواره نشسته است. او در نشست مطبوعاتي كه صبح ديروز برگزار شد گفته كه امسال از مستندسازان استاني تقدير نخواهد شد. امسال بيش از هزار و 150 نفر در سايت جشنواره ثبت‌نام كرده‌اند كه از اين تعداد 800 عنوان فيلم مستند در زمان شروع انتخاب به جشنواره رسيده و در اختيار هيات انتخاب قرار گرفته است. هيات انتخاب اين جشنواره نيز در سه بخش كوتاه، نيمه بلند و بلند مجموعه اين فيلمها را داوري كرده‌اند و 74 فيلم به بخش مسابقه ملي راه يافته است. از نكات جالب توجه جشنواره امسال توجه خاص برگزاركنندگان به مساله بحران آب است كه سبب شده است تا بخشي با همين عنوان در اين دوره در نظر گرفته شود. در بخش مسابقه ملي 74 فيلم و در بخش جايزه شهيد آويني 27 فيلم در بخش ملي و چهار فيلم در بخش بين‌المللي از كشورهاي سوئد، لهستان، فرانسه و عراق حضور دارند و هفت فيلم از اين بخش به طور مشترك در بخش مسابقه ملي نيز به نمايش درمي‌آيد. در بخش خارج از مسابقه، كه به طور عمده به پرتره اهل فرهنگ و سينما اختصاص دارد، 16 عنوان فيلم نمايش داده مي‌شود.
مستندهايي براي «بحران آب»
بخش «بحران آب» به دليل اهميت
زيست محيطي اين موضوع در سطح ملي و بين‌المللي در جشنواره امسال سينما حقيقت گنجانده شده است كه در مجموع هفت فيلم در اين بخش به نمايش در مي‌آيد و از اين ميان دو فيلم در بخش مسابقه ملي نمايش داده مي‌شود. در بخش «كيهان ما» با نگاه ويژه به بحران آب نيز هشت فيلم خارجي و هفت فيلم داخلي به نمايش درمي‌آيد.
بزرگداشت دو مستندساز فقيد ايراني
بخش آيين بزرگداشت جشنواره امسال به بزرگداشت محمد مقدسيان، پژوهشگر و مستندسازي كه خرداد امسال درگذشت و مرتضي ندايي، مستندساز و تهيه‌كننده سينماي مستند اختصاص دارد. همچنين بزرگداشت پنه بيكر، پدر سينما حقيقت و از فيلمسازان پيشكسوت امريكايي در بخش بين‌الملل برگزار مي‌شود و شش فيلم از گزيده آثار اين فيلمساز به نمايش درمي‌آيد. در بخش مسابقه بين‌الملل نيز 27 فيلم شامل، 12 فيلم كوتاه، هشت فيلم نيمه بلند و هفت فيلم بلند از آثار سينماي مستند جهان به نمايش درمي‌آيد. بخش «روزگار ما» كه به سينماي مستند سياسي و اجتماعي اختصاص دارد از ديگر بخش‌هاي اين جشنواره است و 16 فيلم را شامل مي‌شود. بخش «مستند تجربي» نيز نمايش 11 فيلم را در برمي‌گيرد.
امريكا، واقعيت يا رويا
از ديگر بخش‌هاي جالب جشنواره امسال بخشي به نام «امريكا، واقعيت يا رويا» است كه نگاهي منتقدانه به جامعه معاصر امريكا دارد و در اين بخش هفت فيلم به نمايش در مي‌آيد. از اين فيلمها پنج فيلم ساخته مستندسازان امريكايي و دو فيلم هم از مستندسازان ديگر كشورها در رابطه با حضور سربازان امريكايي در جنگ عراق است. همچنين در بخش «پرتره» كه هر سال از بخش‌هاي جذاب جشنواره محسوب مي‌شود نيز هفت فيلم به نمايش در مي‌آيد. فيلم‌هاي بخش مستند پرتره به نمايش مستندهايي درباره سرگئي ايزنشتاين، لوئيس بونوئل، آلفرد هيچكاك، فرانسوا تروفو، گابريل گارسياماركز، مارلون براندو، سالوادور آلنده، والري بروسوف و ايگور استراوينسكي اختصاص دارد. مرور جشنواره لايپزيگ كه از معتبرترين جشنواره‌هاي مستند- انيميشن دنياست و از سال 1955 به عنوان جشنواره مستقل سينماي مستند شناخته مي‌شود بخش آينه جشنواره را به خود اختصاص مي‌دهد و شش فيلم مطرح اين جشنواره را در جشنواره امسال سينما حقيقت مي‌بينيم. در جمع‌بندي كلي بايد گفت 113 فيلم در بخش خارجي و 124 فيلم در بخش ملي و در مجموع 237 فيلم در جشنواره امسال به نمايش درمي‌آيد.
جايزه شهيد آويني
از سال گذشته جايزه فيلم‌هاي انقلاب‌اسلامي، مقاومت و دفاع‌مقدس با نام جايزه شهيد آويني در كنار بخش مسابقه ملي سينما حقيقت داوري مي‌شود. گروه داوري اين بخش مجزا از داوري بخش مسابقه ملي است و جايزه بهترين فيلم كوتاه، نيمه‌بلند و بلند به فيلم‌هاي اين بخش اختصاص مي‌يابد. همچنين امسال جايزه بهترين فيلم جايزه شهيد آويني را شبكه مستند سيما متقبل شده است.
شبكه مستند اروپا در جشنواره
كارگاه‌هاي آموزشي همواره از بخش‌هاي پرمخاطب همه جشنواره‌ها محسوب مي‌شود. در همين راستا بخش كارگاه‌هاي پژوهشي جشنواره به عنوان يكي از بخش‌هاي جنبي در كنار ساير بخش‌هاي جشنواره قرار دارد و دو بخش كارگاهي را شامل مي‌شود كه طي روزهاي 23 تا 28 آذر برگزار خواهد شد. يكي بخش كارگاهي EDN و ديگري بخش كارگاه‌هاي پژوهشي است. EDN، شبكه مستند اروپا از سال 1996 در اروپا براي ارايه مشاوره و جذب حاميان مالي بين‌المللي براي توليد حرفه‌اي فيلم مستند و پخش تخصصي آثار در بازارهاي بين‌المللي براي فيلمسازان، تهيه‌كنندگان و پخش‌كنندگان شروع به كار كرده است. از سال گذشته جشنواره سينما حقيقت با اين شبكه همكاري‌هايي را آغاز كرده و امسال از مستندسازان دعوت شد تا براي دريافت مشاور و جذب حاميان مالي بين‌المللي براي توليد حرفه‌اي فيلم مستند، طرح‌هاي خود را ارايه كنند. از مجموع طرح‌هاي رسيده به مركز در روز 28 آذر، 20 طرح به شبكه مستند اروپا EDN ارايه مي‌شود و در نهايت هشت تا 10طرح از سوي كارشناسان و مشاوران اين شبكه براي توليد مشترك حمايت مالي توسط EDN انتخاب مي‌شوند. همچنين در بخش پژوهشي نيز چهار كارگاه با عنوان‌هاي «از انتخاب دوربين تا تصحيح رنگ در فيلم مستند»، «صدا، سكوت، موسيقي»، «سينماي مستند تجربي/ مستند بدون فيلمنامه» و «فيلمنامه در فيلم مستند» به ترتيب توسط رضا تيموري، فرشاد فداييان، سيف‌الله صمديان و سورين ورمرش از فرانسه برگزار مي‌شود.
رونمايي از چهار عنوان كتاب مستند
رونمايي از چهار كتاب از ديگر بخش‌هاي اين جشنواره است. اين آثار طي روزهاي 23 تا 26 آذر با حضور پديدآورندگان و صاحب‌نظران در سينما فلسطين رونمايي مي‌شود. همچنين شبي براي نشست با مديران جشنواره‌هاي بين‌المللي در نظر گرفته شده است. در كنار نمايش فيلمها نيز بازار فيلم مستند طي روزهاي 24 تا 26 آذر از ساعت 10 تا 19 در گالري لُرزاده موسسه فرهنگي هنري صبا، برگزار مي‌شود.
توقع اكران سينمايي براي آثار مستند
در بخش پاياني نشست خبري طباطبايي‌نژاد به پرسش‌هاي برخي از خبرنگاران رسانه‌ها پاسخ داد. حضور آثار اجتماعي با نگاه منتقدانه به‌ويژه به مسائل سياسي مانند توافق هسته‌اي و همچنين فضاي اكران فيلم‌هاي مستند از جمله پرسش‌هاي مطرح شده بودند. دبير نهمين جشنواره بين‌المللي سينما حقيقت معتقد است آنچه در انتخاب فيلم‌هاي جشنواره اهميت داشت «انتخاب فيلم‌هاي خوب» بود «اما اگر در حوزه اجتماعي يا سياسي فيلم‌هايي به طور مشخص درباره توافق هسته‌اي يا مواردي از اين دست نيست به دليل نبود چنين فيلم‌هايي با كيفيت مدنظر در ميان آثار ارايه شده بوده است. اگرچه در حوزه نقد اجتماعي آثار با موضوعات طلاق، اعتياد و خانواده ديده مي‌شود.» او با تاكيد بر جدي بودن سينماي مستند گفت: «سينماي مستند، سينمايي جدي است و بايد وجهه منتقدانه خودش را داشته باشد. آنچه دست‌اندركاران جشنواره همواره در نظر داشته‌اند پرهيز از جشنواره‌اي خنثي و بي‌خاصيت بوده است. در زمينه نقد تلاش شده آثار بدون ملاحظه و محافظه‌كاري ارايه شوند.»
مساله اكران فيلم‌هاي مستند كه در سال‌هاي اخير مورد بحث بوده است از ديگر موضوعاتي بود كه دبير جشنواره سينما حقيقت درباره آن اظهارنظر كرد و گفت توقع اكران سينمايي در اين بخش وجود ندارد:
« فضاي اكران سينماي مستند نسبت نزديكي با تلويزيون دارد از همين روي خيلي توقع اكران سينمايي براي اين آثار وجود ندارد. همچنين فضاي سينما هم براي اكران فيلم مستند خيلي فضاي متداول و مرسومي نيست. به همين دليل نمايش آثار مستند به‌ويژه آثاري كه نمايش تلويزيوني آنها كمتر است خيلي دشوار است». با اين‌همه او از گروه سينماي هنر و تجربه به عنوان يك امكان براي مستندسازان ياد كرد: « طي اين سال‌ها با راه‌اندازي گروه سينماي هنر و تجربه فضاي جديدي براي اكران آثار مستند فراهم شده است. در فضاي جشنواره هم هر فيلم امكان دو نمايش را بيشتر ندارد.»
اكران در فضاي اينترنت
سيدمحمد مهدي طباطبايي‌نژاد از يك امكان جديد براي اكران و نمايش فيلم‌هاي مستند هم سخن گفت: «اميدواريم در آينده با فعال‌شدن فضاي VOD و فضاي اينترنت و اينترانت امكان عرضه فيلم مستند در سطحي وسيع و گسترده فراهم شود و تلاش مي‌كنيم در سال‌هاي آينده به‌ويژه در يك چشم‌انداز پنج ساله فيلم مستند با يك اقبال گسترده و متفاوت ارايه شود. تا امروز فضاي غالب براي ارايه آثار مستند همان تلويزيون بوده و حدود 70 تا 80 درصد امكان نمايش فيلم مستند در همين فضا بوده و سهم ساير فضاها مانند نمايش خانگي و غيره حدود 20 تا 25 درصد است. اما گمان مي‌رود با راه‌اندازي فضاي VOD و به‌ويژه اينترانت كه هزينه‌اي براي دانلود ندارد يك گستره وسيعي براي فيلم مستند به وجود بيايد.»
هيات انتخاب جشنواره امسال باقي ماند
همچنين طباطبايي‌نژاد درباره محقق نشدن وعده حذف هيات انتخاب جشنواره حقيقت در اين دوره نيز گفت كه براي جلوگيري از شايبه‌ها هيات انتخاب براي جشنواره امسال نيز وجود داشته است: «سال گذشته اعلام كرده بوديم كه از امسال به سياق جشنواره‌هاي جهاني انتخاب را به شورايي مركزي واگذار مي‌كنيم اما برخي همكاران با اين مساله مخالفت كردند؛ از آنجايي كه بيشتر فيلم‌هاي جشنواره توليد خود مركز گسترش سينماي مستند و تجربي هستند ممكن است اين شايبه پيش بيايد فيلم‌هاي مركز امتياز ويژه‌اي در جشنواره داشته باشند. از همين رو تصميم گرفته شده هيات انتخاب مستقل به شكل سابق در جاي خود باقي بماند.» پيش‌تر از حضور 71 فيلم در بخش مسابقه ملي خبر داده شده بود كه اين تعداد به 74 فيلم افزايش پيدا كرد.
امسال بزرگداشت مستندسازان شهرستان برگزار نمي‌شود
تقدير از مستندسازان شهرستان‌ها در دو دوره پيشين اين جشنواره به تجليل از مستندسازان جنوب و اصفهان اختصاص داشت. طبق گفته دبير نهمين دوره جشنواره سينما حقيقت امسال نيز قرار بود از مستندسازان سيستان و بلوچستان قدرداني شود اما به دليل تاخير طولاني كه براي ارشاد استان سيستان و بلوچستان پيش آمد، امكان هماهنگي فراهم نشد و دست‌اندركاران جشنواره آمادگي لازم براي انتخاب شهر ديگري را در فرصت باقيمانده نداشتند. بنابراين امسال بزرگداشت مستندسازان شهرستان در دستور كار نيست.
مستند از جشنواره فجر قابل حذف نيست
در بخش آخر اين نشست نيز مرتضي رزاق‌كريمي، مسوول بخش مستند جشنواره فيلم فجر كه در اين نشست حضور داشت، در پاسخ به پرسشي درباره تعامل ميان بخش مستند جشنواره فجر و سينما حقيقت توضيحاتي ارايه كرد. رزاق‌كريمي با تاكيد بر اين نكته كه جشنواره فجر جايگاه خود را دارد و جشنواره‌اي ملي است كه فرصتي براي سينماي ايران به ويژه سينماي مستند محسوب مي‌شود تا آثار مستند نيز در اين جشنواره به نمايش دربيايند، گفت: «رويكرد نمايش آثار مستند در جشنواره فجر متفاوت است و مستندهاي سينمايي با مدت زمان بالاي 70 دقيقه به نمايش در مي‌آيند. بخش مستند از جشنواره فجر قابل حذف نيست چون بخشي از هويت سينماي ما است.»نهمين جشنواره بين‌المللي سينما حقيقت 22 تا 28 آذر در دو سينماي سپيده و فلسطين برگزار مي‌شود.