هويت آرمانگرايانه جنبش دانشجويي
نصرت‌الله تاجيك
جنبش دانشجويي در ايران قبل و پس از پيروزي انقلاب اسلامي را با وجود افت و خيزهايش، يك حركت بالنده و رو به رشد مي‌توان ارزيابي كرد. اين جنبش را با همه ويژگي‌هايش نمي‌توان به صورت جدا و منفك از حركت تحول‌خواهانه مردم ايران در يك قرن گذشته بررسي و تجزيه و تحليل كرد. اگرچه جنبش دانشجويي با فعاليت‌هاي صنفي و حتي سياسي دانشجويي متفاوت است و كوله‌باري از تجربه 60 ساله را در پشت خود حمل مي‌كند و داراي انباني از مولفه‌هاي منحصر به خويش است ولي به دلايل ساختاري حكومت و سياست در ايران و ميزان استبداد و ديكتاتوري رژيم گذشته نتوانسته از اين انباشت متراكم تجربه به خوبي استفاده كند. اما از كاركردهاي آن مي‌توان به اقدامات و عملكردهاي روشنگرانه و آگاهي‌بخش آن اشاره كرد كه در سابقه خود ثبت كرده است. شكل‌گيري زمينه‌هاي جنبش دانشجويي به اوايل دهه 30 برمي‌گردد كه شاه با كودتاي امريكايي‌انگليسي عليه حكومت ملي مرحوم مصدق به قدرت بازگشت. دوران مبارزه با رژيم شاه دوران بسيار سختي بود با تنش‌ها و نگراني‌هاي ذهني و عيني خاص خودش. به دليل جو پليسي امنيتي سال‌هاي دهه 40 و 50 و تلقي رژيم شاه از هرگونه فعاليت سياسي به عنوان يك اقدام امنيتي كه اجازه فعاليت علني را تا حدي از افراد علاقه‌مند و باانگيزه سلب كرده بود و فقدان يك تشكيلات علني يا مخفي قوي مذهبي در اين دوران، نيروهاي متعدد مبارز در اواخر دهه 40 و اوايل دهه 50 به نتيجه رسيدند كه در مسائل سازماندهي، جذب نيرو، ايجاد ارتباط سالم و مطمئن و مهم‌تر از همه تامين يك زيربناي ايدئولوژيكي صحيح و مطمئن يعني سه محور ايدئولوژيك، سياسي- اجتماعي و تشكيلاتي و تدوين استراتژي به نقطه مطلوبي نرسيده‌اند. اين جمع‌بندي منجر به گرايش آنان به سمت مبارزه قهرآميز با خشونت‌هاي رژيم شاه شد. اين روند دو دهه به طول انجاميد و در اين زمان يعني در ابتداي دهه 50 دو مقوله مبارزات مسلحانه و جنبش دانشجويي تاثيرات متقابلي روي يكديگر داشتند و همديگر را ياري و تقويت مي‌كردند. در اين سال‌ها مبارزات دانشجويي عليه رژيم شاه بسيار صريح‌تر شده و ميزان و شدت آن نيز بالا رفته بود.
به طور مثال اگرچه فعاليت‌هاي دانشجويي و مبارزات چريكي مسلحانه داراي تاثير متقابل روي هم بودند، اما دو روي سكه‌اي بودند كه با يك فاصله مشخص از يكديگر حركت مي‌كردند. يعني اين دو حركت يكديگر را كمك و تقويت مي‌كردند اما حتي تا پيروزي انقلاب نيز با يكديگر ممزوج نشدند و حتي با تضييقاتي كه براي جنبش مسلحانه به وجود آمد، جنبش دانشجويي به راه خود ادامه داد و از مهم‌ترين عناصر و پارامترهاي پيروزي انقلاب شد. يعني اگرچه به دليل جذب تعدادي از دانشجويان يا فارغ‌التحصيلان دانشگاه‌هاي كشور به سازمان‌هاي مبارز با مشي مسلحانه، از نظر كادر‌سازي و رهبري جريان‌هاي چريكي، دانشگاه‌هاي كشور به نوعي حالت مركزيت تامين نيروهاي مبارزاتي اعم از فكري و عملياتي سازمان‌هاي مبارز را داشتند اما استقلال تحركات خويش و فعاليت‌هاي سياسي خود را نيز حفظ كرده بود. بدين سبب به دليل سازماندهي خاص و همكاري تشكيلاتي نيروهاي مبارز دانشگاه‌ها كه بيشتر عرضي بود تا طولي بنابراين جنبش دانشجويي در اين سال‌ها توانست به عنوان يك گروه مرجع هويت خود را حفظ كند. به گونه‌اي كه حتي سازمان‌هاي مبارز با هژموني قوي كه در جامعه ايجاد كرده بودند و حالت تقدسي كه يافته بودند اما نقش و هويت فعاليت‌هاي سياسي اجتماعي دانشجويان و سير حركت جنبش دانشجويي را نتوانستند تحت تاثير اين موقعيت ويژه خود قرار دهند. مشكلات سياسي اجتماعي كنوني را نيز نمي‌توان بدون كمك دانشگاه و توجه به نقش اين جنبش در كشور كه به دليل افزايش هزينه فعاليت‌هاي سياسي فعلا به محاق رفته است سر و سامان داد. ولي اميد است با برگرداندن روحيه شاداب و پرنشاط دانشجويان، جنبش دانشجويي كشور را براي تقويت انسجام اجتماعي و افزايش چسبندگي گروه‌هاي مختلف مردمي به صحنه سياسي اجتماعي كشور وارد كرد.