آيا قدرت منطقه‌اي تركيه به پايان رسيده است؟
چنگيز قندر / اين آسپيراسيون پرشور تركيه براي قدرت منطقه‌اي شدن در خاورميانه است درحالي‌كه حزب حاكم به جاي ارايه راه‌حل مناسب براي سوريه، به درگيري‌هاي فرقه‌اي مواج داخل شده است. هيچ‌گونه شك و ترديد وجود ندارد كه حزب حاكم عدالت و توسعه براي فرار از انزواي فزاينده بين‌المللي تلاش مي‌كند: در اواسط ماه دسامبر، آنكارا به اتحاد نظامي 34 كشور سني به رهبري عربستان شيرجه رفت. به موازات اين تصميم نسنجيده، گفته مي‌شود ايجاد روابط حسنه تركيه با اسراييل در جريان است.
اتحاد عربستان، كه حتي پاكستان و مالزي اعلام كرده‌اند به آن نمي‌پيوندند، از سوي بسياري از تحليلگران به عنوان يك ائتلاف سني عربستان سعودي با هدف كاهش نفوذ منطقه‌اي ايران ارزيابي مي‌شود. با همراهي توافق عربستان سعودي با كشورهايي چون كومور، مالي و نيجر، تركيه مي‌خواهد ادعاي خود به عنوان وزنه تعادل سني تاريخي در برابر ايران را حفظ كند و به قرن 16 و رقابت ميان امپراتوري عثماني و صفوي بازگردد. اين نقش براي كشوري كه وارث امپراتوري باشكوه و عظمت است، مناسب نيست و بايد توسط صاحبان قدرت كنوني در تركيه مورد بازنگري قرار گيرد.
حكومت رجب طيب اردوغان در حال حاضر تركيه را به عنوان بخشي از يك محور منطقه‌اي رقابت با نفوذ عربستان در سراسر جهان اهل سنت تبديل كرده است. از ژانويه سال 2015، با تغيير رهبري در عربستان سعودي، پيكربندي سني قدرت در منطقه تغيير كرده است. از آن زمان، اردوغان سه بار با پادشاه عربستان ديدار كرده و حمايت خود را از عمليات نظامي عربستان در يمن اعلام كرده است. در پايان سال، دو كشور تصميم به ايجاد يك شوراي همكاري استراتژيك گرفتند.
عربستان سعودي و قطر پول نقد و هيدروكربن دارند و تركيه داراي قدرت نظامي است. به نظر مي‌رسد كه پادشاهي‌هاي خليج فارس اجازه مي‌دهند تركيه از خزانه آنها بهره‌مند شود در حالي كه آنها هم از وزن ژئوپولتيكي تركيه استفاده مي‌كنند. سعودي‌ها با داشتن تركيه در بدنه اتحاد خود، جسارت مقابله با تهران را مي‌يابند.
اردوغان و سلمان بن عبدالعزيز آل‌سعود روابط حسنه ايجاد كرده‌اند و همكاري در مسائل منطقه، به ويژه در سوريه را افزايش مي‌دهند. با اين حال، بحران ايران و عربستان و طرح‌هاي منطقه آنكارا، به ويژه درباره سوريه پيچيده است. آخرين پيشنهادهاي آنكارا براي آشتي با اسراييل جريمه ديگري براي ادعاي تركيه درباره رهبري منطقه‌اي است. اردوغان، در راه بازگشت از عربستان سعودي دوم ژانويه به روزنامه‌نگاران همراه خود گفت: تركيه و اسراييل به يكديگر نياز دارند. در بيانيه‌اي كه پس از آن منتشر شد ممكن است ارزيابي اردوغان از جغرافياي سياسي در حال تغيير خاورميانه و نتيجه آن يعني بازگشت تركيه به سوي اسراييل را ديد.
نبايد فراموش شود كه علت واقعي وخيم شدن رابطه با اسراييل از ژانويه 2009، در پي حملات اسراييل به غزه، ادعاي قدرت منطقه‌اي بودن بود. اين حادثه ماوي مرمره در مه 2010 كه موجب كشته شدن 9 تبعه تركيه توسط كماندوهاي اسراييلي شد، نقطه عطف نمادين براي جنگ قدرت در خاورميانه بود.
تبعيت تركيه از رهبري عربستان عليه ايران و تلاش براي نرم كردن رابطه با اسراييل، تنها عليه مركزيت ايران در منطقه نيست، تمام اين اقدامات بدون شك عواقب طبيعي اين است كه آنكارا پس از بحران رابطه با روسيه در پس سقوط سوخو 24، موقعيت خود در سوريه را از هميشه بيشتر در حال تضعيف مي‌بيند. علاوه بر اين، يك ائتلاف گسترده تركيه و عربستان سعودي و همچنين با اسراييل فشار بر واشنگتن است.
ديدار ژنرال جوزف دانفورد، رييس جديد ستاد مشترك ارتش ايالات متحده براي تركيه اين نگراني را ايجاد كرده كه ايالات متحده با كردهاي سوريه رابطه برقرار كرده است.
اين نقض صريح‌ترين خط قرمز تركيه در سوريه است؛ اينكه حزب اتحاد دموكراتيك كرد (PYD) از فرات عبور كند. با حمايت ايالات متحده و هماهنگي، نيروهاي مسلح كرد سوريه، واحدهاي حفاظت خلق، در حال مبارزه با داعش هستند و اگر آنها به غرب فرات برسند، در مرز عزاز و جرابلس قرار مي‌گيرند. اين منطقه در كنترل گروه‌هاي سوريه كه از سوي تركيه حمايت مي‌شوند، قرار دارد و به منزله لينك اصلي بين تركيه و حلب در محاصره است.
اين موضوع اصلي در مذاكرات آنكارا با دانفورد مطرح شده است. ارتش تركيه نگراني‌هاي خود را با رهبر نظامي ايالات متحده درباره تلاش براي ايجاد كريدور كردي در شمال سوريه و تغيير بافت جمعيتي منطقه به نفع كردها مطرح كرده است.
سوال اين است كه واشنگتن چه واكنشي به آنكارا خواهد داشت .جاشوا لانديس متخصص امريكايي درباره سوريه؛ حل و فصل مساله را غيرممكن مي‌داند. از آنجا كه كردها نيروي فعال روي زمين كار هستند و اردوغان متحد فوق‌العاده سودمند در موضوع سوريه نبوده است زمان‌هاي دشوار پيش روي تمام كساني است كه در بحران سوريه درگير هستند، به ويژه براي تركيه و اردوغان كه قدرت بين‌المللي آن تضعيف شده است. منبع: المانيتور