ثبت جهاني آثار و تاثير واقعي آن
هوشياري و توجه بازمي‌گردد
محمدحسن طالبيان٭
ثبت آثار تاريخي، فرهنگي و هنري در فهرست ميراث جهاني يونسكو، به محافظت بيشتر اين آثار كمك كند؛ حفاظتي همه‌جانبه و پويا. معمولا سوال مهمي كه پيش مي‌آيد و در برخورد با خبرهاي مربوط به اين ثبت‌هاي جهاني يا تلاش براي ثبت جهاني اثري پرسيده مي‌شود، اين است: اين ثبت‌هاي جهاني چه تاثيري در زندگي ما ايراني‌ها و مواجهه با آثار مختلف تاريخي و فرهنگي دارد؟ مهم‌ترين پاسخ به اين سوال، حفاظت بيشتر از اين آثار است.
حفاظت از آثار ملي كشور نقش موثري در توسعه پايدار دارد و همين است كه ميراث فرهنگي، مقدمه‌اي بر توسعه پايدار مي‌شود. بنابراين همه بايد در اين زمينه تاجايي كه مي‌توانيم تلاش كنيم و براي رساندن آثار فرهنگي و تاريخي خود به ثبت جهاني از هيچ تلاش و كوششي دريغ نكنيم. وقتی اثری به عنوان میراث جهانی ثبت يونسكو می‌شود، از ابعاد گوناگون حفاظتی مورد حمایت سازمان‌های بین‌المللی، خصوصا یونسکو برخوردار مي‌شود. اما در كنار اين برخورداري جهاني، ثبت يك اثر تاريخي، فرهنگي و هنري باعث مي‌شود مردم ايران هم در برخورد با آن اثرهوشيار شوند و دقت بيشتري در حفظ و نگهداري آن به‌خرج دهند. هر نوع ثبت، چه ملي و چه جهاني به همه گوشزد مي‌كند كه اين اثر مهم است و از حالا به بعد بايد قدر آن را بيشتر بدانيم. مديران، كارشناسان و مردم همه به يك ميزان در اين زمينه نقش دارند. به‌عنوان مثال وقتي شهرهاي تاريخي «شوش» و«ميمند» به ثبت جهاني رسيد، نه‌تنها مردم آن منطقه براي حفظ و نگهداري اين شهرها هوشيار شدند و تلاش‌شان رامضاعف كردند كه مسووليت حفاظت مديران هم بيشتر شد؛ يا زماني‌كه رويدادي مثل نوروز ثبت جهاني شد در احساس مسووليت تك تك مردم نسبت به نگهداري از اين رويداد باستاني اثر گذاشت. حالا همه بيشتر از گذشته ارزش نوروز را مي‌دانند و نمي‌خواهند رسوم اين رويداد فرهنگي و باستاني دستخوش تغيير شود. حتي وقتي يك آلت موسيقي سنتي ايران ثبت جهاني مي‌شود همه كساني كه به نوعي با اين ساز سر و كار دارند، تلاش مي‌كنند هر نوع حمايتي كه لازم است براي آن به‌كار گيرند. اين نوع حمايت‌ها و مسووليت‌شناسي‌ها تاثيرات ثبت جهاني است و از نهاد‌هاي مسوول، قانونگذار و دولتي شروع مي‌شود و به مردم ختم مي‌شود. ما ميراث تاريخي زيادي در شهرهاي مختلف ايران داريم كه موفق به ثبت جهاني شده‌اند. شايد اگر اين اتفاق رخ نمي‌داد بسياري از اين آثار ملي در طول تاريخ متحمل آسيب مي‌شدند. ثبت آثار در فهرست جهانی تابع مقررات و معیارهای بسیار دقیقی است که با نظر ارزیاب‌ها و کارشناسان خبره انجام مي‌شود و ملاک‌های لازم یونسکو در ثبت آن‌ها لحاظ می‌شود. هم اکنون آثار تاریخی و میراث فرهنگی زيادي در ايران در انتظار ثبت جهانی هستند. سالانه تنها یک سهمیه ثبت جهانی برای کشورما در نظر گرفته می‌شود، براي همين با بررسی تمامی شرایط و جهات موثر در خصوص اثر تاریخی و منحصر‌به‌فرد بودن آن، طبق بررسی‌های جهانی در لیست ثبت جهانی قرار می گیرد. همه آثاری که نامزد ثبت جهانی هستند باید پیش از آن به ثبت ملی رسیده باشند. انتظارمي‌رود با مشارکت اجتماعی موضوع حفاظت از آثار تاریخی در اولویت قرار گيرد. اکنون طرح خودحفاظتی از آثار تاریخی در شهرهایی نظیر کاشان، یزد، اصفهان، شیراز و... به اجرا در آمده؛ به اين معني که خودمان حافظ میراث گذشتگان باشیم. خودحفاظتی عامل مهمی در حفظ آثار تاریخی است و زمینه را برای استفاده مطلوب بهره‌برداران، نظیر گردشگران که در حال حاضر حجم عظیمی از آنان به سمت کشورما راهی شده‌اند، فراهم خواهد کرد.
٭معاون ميراث فرهنگي