بازگشت شريك قديمي

  سارا معصومي/  نخستين ميزبان اروپايي حسن روحاني، رييس دولت يازدهم، امروز وارد پايتخت ايران مي‌شود. متئو رنتسي، نخست‌وزير ايتاليا، نخستين مقام عاليرتبه اروپايي است كه پس از ورود ايران و 1+5 به فاز اجرا به ايران بدون تحريم سفر مي‌كند؛ سفري دو روزه به دعوت حسن روحاني كه هم سفري سياسي و اقتصادي خواهد بود و هم با حضور در اصفهان به سياحت منتهي خواهد شد. پيش از اين حسن روحاني در نخستين هفته‌هاي سال 2016 ميلادي راهي رم و واتيكان شده بود. سفري پر از حاشيه و مملو از عكس‌هايي كه گوياي رابطه گرم تهران و رم در روزهاي پساتحريم بودند. خبرنگاراني كه در رم مترصد فرصتي براي عكاسي بودند صحنه‌هاي بسياري را ثبت كردند كه در آنها روحاني و رنتسي دستان يكديگر را به نشانه مودت گرفته‌اند و نگاه آنها به دوربين‌ها با لبخندهاي عميق همراه شده است. ايتاليا، نخستين مقصد اروپايي روحاني پس از روي كار آمدن در سال 1392 بود و در آن مقطع رسانه‌ها از اين سفر با تيتر «سفر 18 ميليارد دلاري» ياد كردند كه اشاره به قراردادهاي كلان اقتصادي تهران - رم داشت.
جوان‌ترين نخست وزير ايتاليا در تهران
رنتسي، نخستين رهبر از ميان گروه هفت است كه به تهران مي‌آيد تا از فصلي نو در رابطه ايران با كشورهاي قاره سبز سخن بگويد.
نخست وزيري 41 ساله كه زماني كه در فوريه 2014 اين عنوان را به دست آورد 39 سال سن داشت و همين مساله عنوان «جوان‌ترين نخست وزير ايتاليا» را به وي داد. راهيابي وي به كاخ نخست وزيري ايتاليا به تغيير نسل در عالم سياست اين كشور و جوان گرايي تعبير شد. رنتسي از مدافعان سرسخت حقوق زنان و واگذاري نقش‌هاي دولتي كليدي به زنان است. سه ماه پس از نخست وزيري رنتسي، در ماه مه 2014، حزب دموكراتيك ايتاليا كه رنتسي از آن برآمده بود در انتخابات پارلماني اروپا، 41 درصد آرا را به خود اختصاص داد؛ بالاترين رقم براي يك حزب ايتاليايي در پارلمان اروپا از سال 1958 تا 2014. رنتسي در دو سال گذشته موجي از اصلاحات را در كشور خود پيش برده است اما تحليلگران اصلي‌ترين چالش وي در دوران نخست‌وزيري تا به امروز را مساله مهاجراني مي‌دانند كه هر روز با قايق‌هاي متفاوت خود را به اين كشور مي‌رسانند؛ بحراني كه در صورت آرام‌تر شدن اوضاع امنيتي در خاورميانه، مي‌توان آن را مهارپذير دانست.
استقبال رم از پنجره‌هايي كه با برجام باز شدند
مهر اجرا كه پاي توافق هسته‌اي ايران و 1+5 زده شد، دروازه‌هاي اقتصادي و سياسي ايران هم گشوده شدند. يكي از پنجره‌ها مربوط به رابطه ايران و ايتاليا بود. برنامه جامع اقدام مشترك دري را براي رابطه تجاري ميان ايران و ايتاليا
باز‌كرد و البته كه اين بدعتي نو در سياست خارجي ايران نبود. تهران و رم از قديم‌الايام شركاي تجاري بسيار نزديك بودند و اين تحريم‌هاي رنگارنگ اجباري اتحاديه اروپا و شوراي امنيت سازمان ملل بود كه ميان دو كشور در مقطعي فاصله انداخت. بسياري از تحليلگران مسائل اروپا مي‌گويند كه تهران به رم بيش از ساير پايتخت‌هاي اروپايي اعتماد داشته و اين اعتماد هم در تجربه‌هاي خوش سياسي و اقتصادي دو كشور ريشه دارد. علاوه بر مسائل اقتصادي، تهران براي رم سلاحي براي مبارزه با داعش و جريان‌هاي تروريستي است. سلاحي كه اگر غرب زودتر نقش آن را در پرونده‌هاي منطقه‌اي به رسميت شناخته بود شايد دامنه فعاليت‌هاي داعش و گروه افراط به مرزهاي قاره سبز نرسيده بود. موج مهاجران خاورميانه‌اي به اروپا عملا دولتمردان كشورهاي اروپايي را ترسانده است و كمك گرفتن از ايران در منطقه براي مهار بحران داعش در نسخه امروز تمام چهره‌هاي سياسي اروپايي ديده مي‌شود. داعش تهديدي مشترك است كه زنگ خطر را هم در تهران و هم در پايتخت‌هاي اروپايي به صدا در آورده است و هرچند كه نگاه ايران و اروپا به راهكارها براي حل بحران‌هاي موجود در سوريه و عراق متفاوت است اما هر دو به يك اندازه از گسترش دامنه داعش وحشت دارند. فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه همواره بر لزوم استفاده از نقش مثبت ايران در منطقه تاكيد داشته است پس از توافق هسته‌اي ايران و 1+5 در خصوص دستاوردهاي سياسي اين توافق گفته بود: همكاري ميان ايران با همسايگان آن و كل جامعه جهاني مي‌تواند درصد برقراري صلح و امنيت در سوريه، يمن و عراق را بالا ببرد.
رنتسي با هياتي 120 نفره مي‌آيد
رنتسي را در سفر دو روزه به تهران يك هيات 120 نفره عاليرتبه سياسي و اقتصادي همراهي مي‌كنند. صاحبان صنايع، مديران بانك‌ها و بيمه‌ها از جمله شركت بيمه ساچه و نمايندگاني از ساير حوزه‌هاي اقتصادي در زمره كساني هستند كه با اين تيم به تهران خواهند آمد. بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته اين تيم امروز با حسن روحاني، اسحاق جهانگيري معاون اول رييس‌جمهور، علي‌ لاريجاني رييس مجلس شوراي اسلامي و برخي مقامات ديگر ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. رنتسي 25 فروردين ماه نيز به اصفهان سفر و از اين شهر بازديد خواهد كرد. جهانبخش مظفري، سفير ايران در رم در تازه‌ترين گفت‌وگوي خود با خبرگزاري فارس در خصوص ابعاد سفر نخست‌وزير ايتاليا به ايران مي‌گويد: در اين سفر، يك همايش اقتصادي با حضور اعضاي هيات اقتصادي همراه نخست‌وزير ايتاليا با همتايان ايراني و رايزني‌هاي دوجانبه بين هيات‌هاي اقتصادي دو كشور صورت خواهد گرفت. در سفر نخست‌وزير ايتاليا بر دستاوردهاي سفر اخير رييس‌جمهوري كشورمان به رم و سرعت‌بخشي به روند اجراي 28 يادداشت تفاهم امضا شده تاكيد خواهد شد.
سفير ايران در بخش‌هايي از اين گفت‌وگو با بيان اينكه ايتاليا در زمينه فعاليت‌هاي بانكي و سوييفت جزو نخستين كشورهايي بود كه سوييفت را باز كرد، افزود: ايتاليا نخستين كشوري است كه تعدادي از بانك‌هاي آن مبادلات بانكي و دريافت و پرداخت پول با ايران را آغاز كرده‌اند. در گذشته و در روزهاي تحريم نيز حتي در سخت‌ترين شرايط ارتباطات با اتحاديه اروپا‌، روابط متعادلي با ايتاليا داشتيم و اين كشور همواره علاقه‌مند حفظ رابطه دوستانه با ايران بوده است.
چرا ايتاليا در ميان اروپايي‌ها؟
رابطه ميان ايران و ايتاليا در روزهاي پس از اجرايي شدن برجام، علامت سوال‌هاي بي‌شماري را در ذهن بسياري از ناظران ايجاد كرده بود. چرا در حالي كه فرانسه، انگليس و آلمان سه كشوري بودند كه در جريان مذاكرات ايران با 1+5 فعالانه حضور داشتند، رييس‌جمهور ايران ابتدا به رم رفت و سپس راهي پاريس شد؟ بسياري از تحليلگران ايتاليا را بازيگر اقتصادي كم اهميت‌تري در بازارهاي جهاني به نسبت فرانسه و آلمان مي‌دانند و البته كه ايتاليا هم در گردونه تروييكاي اروپايي مذاكره‌كننده با تهران نبوده است. آلمان، فرانسه و انگليس سه كشور نخستي در قاره سبز بودند كه با نخستين سوت‌هاي تحريم واشنگتن، در مسير تنگ‌تر كردن گلوگاه اقتصادي ايران به بهانه برنامه هسته‌اي آن قرار گرفتند. كشورهايي كه اتحاديه اروپا را با كنگره امريكا در تشديد تحريم‌هاي ايران همراه كردند و البته امروز ايران، آن روزهاي نه چندان دور را فراموش نكرده است. حسن روحاني بارها در موضع‌گيري‌هاي متفاوت گفته بود كه در ايران پساتحريم، دوستان روزهاي تحريم و كشورهايي كه تا آخرين لحظه در برابر تشديد تحريم‌هاي ايران مقاومت كردند در اولويت هستند. ايتاليا امروز در رابطه با ايران، نان درايتي را مي‌خورد كه در سال‌هاي تشديد تحريم‌ها به خرج داد. براي ايران، ايتاليا مهم‌ترين و نزديك‌ترين شريك در غرب است. روحاني يك بار در سخناني تاكيد كرده بود كه ايتاليا، دروازه ايران براي رسيدن به اروپا است. حتي برخي منابع خبري مي‌گويند كه ايران مايل به حضور ايتاليا در مذاكرات هسته‌اي هم بوده و اين تمايل به دليل اعتمادي بوده كه تهران در بازي‌هاي سياسي به رم داشته و دارد. سابقه رابطه سياسي و اقتصادي ايران به 1950 بازمي‌گردد و در اين چند دهه هم فراز و فرودهاي اين رابطه بسيار ناچيز بوده است.
پس از سفر روحاني به ايتاليا، لوبلاگ در تحليل اين سفر نوشت: ايران در روزهاي پسابرجام به دنبال شريكي خاص است كه بتواند در مسير پرابهام توسعه اقتصادي ايران پس از توافق هسته‌اي به روي آن حساب باز كند. توافق هسته‌اي ميان ايران و جامعه جهاني به دست آمده است اما چالش‌هاي بسياري در اين مسير وجود دارد: ابهام در نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري در امريكا، افزايش تنش ميان ايران و عربستان و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران در سوريه و عراق پيشبرد برجام را با دشواري‌هايي همراه كرده است. در اين فضا ايران به دوستان نزديك‌تر و مورد اعتمادتري در كنج رابطه‌هاي بين‌المللي خود نياز دارد. مقام‌هاي ايران به خوبي مي‌دانند كه برخي از كمپاني‌ها و بانك‌هاي خصوصي اروپايي هنوز از ورود به كانال ارتباط اقتصادي با تهران واهمه دارند. در ايتاليا حسن روحاني با بانك‌هاي متوسط ايتاليايي براي كار با ايران مشورت و رايزني‌هايي كرد.
مثلثي كه نگران رابطه ايتاليا با ايران است
زماني كه روحاني به رم رسيد، گارد ملي به استقبال رييس‌جمهور ايران رفت و دولت ايتاليا به منظور احترام به عقايد مذهبي مهمان خود، مجسمه‌هاي برهنه را با كابين‌هايي چوبي پوشاند. مساله‌اي كه براي دولت رنتسي گران تمام شد و تا مدت‌ها هياهوي رسانه‌اي در اين خصوص خاموش نمي‌شد. در همان سفر بود كه رنتسي دوشادوش روحاني ايستاد و از تهران و رم خواست كه با شيطان داعش مبارزه كنند.
ايران و ايتاليا عزم خود را براي احياي رابطه جزم كرده‌اند اما حاشيه‌هايي نانوشته بر متن اين اراده سايه انداخته‌اند. ايتاليا پس از جنگ جهاني دوم، اتحادي استراتژيك با امريكا دارد، رابطه‌هاي تنگاتنگ وي با رژيم اسراييل بر كسي پوشيده نيست و البته كه با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس هم بده و بستان‌هاي سياسي و اقتصادي سطح بالا دارد. تمام اين مسائل مي‌تواند بر سطح و حجم رابطه تهران و رم در خاورميانه پرالتهاب اين روزها بيفزايد. در بخشي از گزارش لوبلاگ در اين خصوص آمده است: واشنگتن تحريم‌هاي هسته‌اي خود عليه ايران را برداشته است اما هنوز پرونده فعاليت‌هاي موشكي ايران، حضور جدي و پرنفوذ آن در برخي كشورهاي منطقه‌اي و اختلاف‌هاي حقوق بشري با غرب و امريكا سرجاي خود باقي مانده است. علاوه بر امريكا، اسراييل و عربستان هم تمام تلاش خود را مي‌كنند تا حركت ايران بر غلطك پس از تحريم را سخت و كند كنند.
نخستين‌هايي كه ايتاليا در تاريخ رابطه اروپا با ايران حك كرد
چالش‌ها براي ايراني كه از پيله تحريم خارج شده و ايتاليايي كه هم مشتاق است و هم معذور، فراوان است اما تجربه تاريخي رابطه دو كشور نشان داده كه وقتي عامل سوم بازدارنده‌اي در كار نباشد مديريت بحران‌ها نه براي تهران غيرممكن است و نه براي رم ناشدني.
 زماني كه سيدمحمد خاتمي، رييس دولت اصلاحات در سال 1999 به ايتاليا رفت وي نخستين رييس‌جمهور تاريخ ايران پس از انقلاب بود كه پا به خاك يك كشور اروپايي گذاشت. در اوايل سال 2014 زماني كه 1+5 با ايران بر سر يك توافقنامه هسته‌اي به اجماع رسيدند، وزير امور خارجه وقت ايتاليا نخستين وزير امور خارجه يك كشور اروپايي بود كه از سال 2005 و زماني كه خاتمي از نهاد رياست‌جمهوري ايران رفته بود، به تهران آمد. پس از آن سفر و سنت‌شكني ايتاليايي‌ها به عنوان يك عضو اتحاديه اروپا بود كه 17 وزير امور خارجه از قاره سبز به تهران آمدند. جدا از مباحث اقتصادي و سياسي، پاپ فرانسيس در ديدار سال گذشته خود در واتيكان با روحاني، از نقش ايران براي نزديكي اسلام و مسيحيت و مبارزه با جريان‌هاي افراط سخن گفت. دغدغه مشتركي كه مي‌تواند تهران و رم را به هم پيوند بدهد.
پس از توافق هسته‌اي ايران و 1+5، يك تحليلگر ايتاليايي پيش‌بيني كرده بود كه رابطه تهران و رم دو دورنماي كوتاه و بلندمدت داشته باشد. در دورنماي كوتاه‌مدتي كه وي ترسيم كرده بود رابطه اقتصادي دو كشور با سرعت قابل توجهي پيش مي‌رفت اما در دورنماي بلندمدت از همين سرعت در رابطه سياسي خبري نبود. پتانسيل ارتقاي رابطه هم در ايران و هم در ايتاليا وجود دارد و بايد ديد كه فاكتورهاي در حاشيه ايستاده تا چه اندازه بر متن سايه خواهند انداخت.