ايران سازمان ملل را از درجا زدن خارج كرد
صباح زنگنه٭
از نزديك به سه سال پيش قدرت‌هاي موثر منطقهاي و بين‌المللي در خصوص چارچوب انتقال سياسي در سوريه به تفاهم رسيده بودند اما مواضع مختلف و گاه متضاد كشورهاي درگير در بحران در اين خصوص، موجب شده بود تا گامي در آن رابطه هم برداشته نشود يا به كندي صورت بگيرد. با اين حال و با گذشت سه سال، اكنون مي‌توان ادعا كرد موفقيت‌هاي هرچند كوچك براي انجام اين مساله حاصل شده و چشم‌انداز حل و فصل بحران سوريه بيش از هر زمان ديگري روشن شده است ولي بايد دانست كه اين مسير به دليل پيچيدگي دروني صحنه سوريه و تعدد نيروهاي منطقهاي و فرامنطقه‌اي و تضاد منافع هر يك از آنها و پديده‌اي مانند داعش ساده نيست. با اين حال، با اوج‌گيري درگيري‌ها و حضور نظامي مستقيم روس‌ها در سوريه، شاهد حضور جدي‌تر واشنگتن در مذاكره با مسكو در جهت يافتن راهكاري براي حل و فصل بحران سوريه هستيم. اين مسائل موجب شد تا تعداد گروه‌هاي شركت‌كننده در مذاكرات سوري - سوري و هم تعداد كشورهاي شركت‌كننده در نشست‌هاي بين‌المللي در جهت تلاش بيشتر براي دستيابي به راه‌حل افزايش يابد. در اين راستا، تعداد گروه‌هاي معارضه سوري كه از روش‌هاي مسلحانه و نظامي فاصله گرفته‌اند، بيشتر شده و شرايط مناسب‌تري نيز براي گفت‌وگوي سوري _ سوري فراهم شده است؛ به ويژه آنكه با حضور روس‌ها و حمايت نيروهاي مستشاري ايران تغييرات جدي در صحنه عملياتي و ميداني سوريه حاصل شده و كفه ترازو هم به نفع دولت بشار اسد سنگين‌تر شده است. حضور مستقيم جمهوري اسلامي ايران در مذاكرات بين‌المللي سوريه نيز موجب شده تا تهران با ارايه طرح‌هاي واقع‌بينانه‌تر كمك بسياري به سازمان ملل متحد در اين باره داشته باشد تا اين نهاد بين‌المللي به جاي درجا زدن و بي‌اثري، سازوكارهاي عملياتي‌تر و واقعي‌تري در رابطه با سوريه ايجاد كند.
مجموعه اين شرايط موجب شده تا اكنون با توجه به نزديك شدن به موعد دور بعدي مذاكرات سوري – سوري كه قرار است در 23 آوريل (25 فروردين) در ژنو تشكيل شود، اكثريت گروه‌ها آمادگي‌شان را براي حضور در مذاكرات اعلام كنند. همچنين در اين مدت شاهد آن بوده‌ايم كه برخي كشورهاي منطقه از سخنان و ادعاهاي قبلي خود عقب‌نشيني كرده و در لحن و اظهارات خود تغييرات اندكي ايجاد كنند. ما پيش از اين مشاهده مي‌كرديم مسوولان تركيه، عربستان سعودي و قطر بر كناره‌گيري بشار اسد از قدرت تاكيد مي‌كردند اما امروز از صحبت‌هاي اينچنيني ديگر خبري نيست. ابعاد گسترده بحران و گسترش روزافزون دامنه تروريسم نيز موجب شده تا قدرت‌هاي منطقهاي و فرامنطقه‌اي به روند دستيابي به راهكاري سياسي ميان گروه‌هاي مختلف سياسي موافق و مخالف دولت سوريه كمك كنند و در واقع تسهيل‌گر دستيابي به توافق باشند. همچنين آنها بايد با اعمال فشارهاي بيشتر به كشورهاي مجاور و همسايه سوريه، مانع از ورود تسليحات نظامي و نيروهاي تروريستي به اين كشور شوند. با پيگيري اين دو مساله در موازات مذاكرات، مي‌توان اميدوار بود كه مذاكرات سياسي هم به موفقيت نزديك‌تر شود؛ هرچند كه معادلات انساني در سوريه بسيار حساس است و ضرورت كمك‌هاي انسان‌دوستانه بيش از هر زمان ديگر احساس مي‌شود. ميليون‌ها نفر در سوريه آواره شده‌اند كه بايد به خانه و كاشانه خويش بازگردند ولي در اين باره بايد مراقب بود تا گروه‌هاي تروريستي از شرايط موجود سوءاستفاده نكنند و آنها در قالب گروه‌هاي انسان‌دوستانه به مناطق بازپس‌گيري شده، برنگردند. دليل و تاكيد بر اين مساله از آنجا ناشي مي‌شود كه در هفته گذشته شاهد اين بوديم كه داعش عليه مردم بيگناه از سلاح شيميايي استفاده كرده است.
با در نظر گرفتن اين مسائل و با توجه به در پيش بودن مذاكرات سوري _ سوري طي روزهاي گذشته، استفان دي‌ميستورا، نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه در روزهاي اخير سفر دوره‌اي خود را آغاز كرده است. او در روزهاي قبل ابتدا به مسكو رفت و سپس راهي دمشق شد تا با مقامات دولت سوريه ديدار كند. او شب گذشته وارد تهران شد و قرار است امروز، ديدارهايي فشرده با مسوولان ايراني داشته باشد. بايد دانست كه ايران و روسيه از كشورهاي موثر در صحنه سوريه هستند. هم جمهوري اسلامي ايران و هم روسيه از جمله كشورهايي بوده‌اند كه بر راهكار سياسي در جهت حل و فصل بحران سوريه تاكيد كرده‌اند و در اين مدت نيز گام‌هاي موثري براي رفع موانع موجود در اين راه برداشته‌اند. اكنون به نظر مي‌آيد سفر او به مسكو و تهران براي نزديك‌تر كردن ديدگاه‌هاي موجود ميان بازيگران و كمك به اجرايي شدن توافقات بين‌المللي است. با در نظر گرفتن اين شرايط و با وجود آنكه هرچند طي مذاكرات قبلي گروه‌هاي سوريه به توافق نرسيده‌اند اما مي‌توان اميد داشت كه مذاكرات آتي ميان دولت و جريان معارضه به نتايج مثبتي برسد. ما طي دوره‌هاي قبلي مذاكرات ژنو مشاهده كرديم طرفين چارچوب اصول و مباني مورد نظرشان را در خصوص حل بحران سوريه ارايه كردند. در ميان فهرست‌ها، نكات اشتراك فراواني مانند عدم تجزيه سوريه و تاكيد بر تماميت ارضي سوريه، ضرورت حفظ نهادهاي سوري و جلوگيري از متلاشي شدن آن نهادها و ضرورت كمك‌رساني به نيازمندان و تبادل اسرا ديده مي‌شود و همين موجب مي‌شود تا تداوم پيگيري‌ها و رايزني‌هاي دي‌ميستورا با طرف‌هاي موثر مانند ايران زمينه براي تسريع دستيابي به راهكار سياسي را فراهم سازد.
*كارشناس مسائل خاورميانه