چشم‌انداز يك كودتا
در روابط تهران – آنكارا
اكبرقاسمي
سفير سابق ايران در اوكراين
الف: چرايي كودتا
بررسي مولفه‌هاي واقعي چرايي كودتاي تركيه در اين مقطع را بايد با اتكاي به قراين مستند وداراي منطق متقن، انجام داد. از قرائت داده‌ها و يافته‌هاي مستدل كارشناسان متنوع تركيه به برآوردهاي اوليه‌اي دست مي‌يابيم و مجموعه‌اي ازگزينه‌هاي سه گانه ذيل را به عنوان دلايل اصلي و عمده چرايي كودتاي تركيه به شرح ذيل مي‌توان جست‌وجو كرد:
1- طراحي طرفداران فتح‌الله گولن دربخش‌هاي مياني ارتش وقوه قضاييه با استفاده از بروز فساد درخانواده دولت، سياست‌هاي عوارض ساز مقامات اين كشور در هزينه‌سازي فراوان در بحران سوريه، نمايان شدن ضعف‌هاي دولت در برقراري امنيت با افزايش چشگمير ناامني‌هاي ناشي ازضعف شديد دولت در نتيجه رويكردهاي پ‌ك‌ك و داعش، رويكرد اردوغان در برخورد با جنگنده روسيه و معذرت خواهي حيثيت‌شكن وي درقبال پوتين، چرخش درتعديل روابط تركيه و اسراييل، آثار هزينه ساز رويكرد دولت تركيه در كاهش شديد مراودات تجاري وتوريستي تركيه باهمه همسايگان به ويژه با روسيه و عراق وسوريه وايران را مي‌توان ازجمله انگيزه‌هاي اين طيف براي اجراي اهداف خود برشمرد.
2- گزينه دوم ناشي از مولفه‌ها و اهداف سياست خارجي امريكا در راستاي تعديل رهبري‌هاي جاه‌طلبانه اردوغان و انتقام‌گيري رژيم صهيونيستي در ماجراي كدورت معروف اردوغان و پرز در داووس و حمايت‌هاي بي‌دريغ اردوغان در رفع محاصره غزه و حمايت از حماس و همچنين چالش اروپا در بحران مهاجرين به ويژه آلمان كه در مديريت بحران آوارگان از تركيه به اروپا و مطالبات زياده‌خواهانه مالي و سياسي اردوغان از اروپا، گلايه‌مند و به ستوه آمدند و متعاقبا منجر به جانبداري آلمان در بحران كشتار ارامنه با مصوبه ضدتركي شد، كارشناسان مي‌گويند همه اين مولفه‌ها، موجب شده تا امريكا و رژيم صهيونيستي در تعامل و پيوند با مجريان كودتا بالاخص با عنايت به نفوذ اين مجموعه درلايه‌هاي مختلفي از نظاميان و لاييك‌هاي تركيه، جريان كودتا گران رادر راستاي مقابله با رشد حزب عدالت وتوسعه و اردوغان و به ويژه آرزوهاي بازسازي نوعثمان‌گرايي تقويت كنند.
3- گزينه سوم باعنايت به موقعيت فزاينده معارضين به ويژه معارضين گولن در لايه‌هاي نظامي وقضايي و فقدان سازوكارهاي قانوني و موثر اردوغان براي مقابله موثر با آنها، اردوغان درصدد برآمده تا با ايجاد يك بحران ساختگي، زمينه منطقي، پوست‌اندازي جديد خود را در حاكميت سياسي تركيه با اتخاذ سياست پيشدستي به دست آورد. به نظر نگارنده گزينه اول با قراين منطقي و مستدل همراه بوده و گزينه دوم هرچند از استحكام قرينه‌هاي بالقوه‌اي برخوردار است وليكن تاكنون داراي قراين ضعيفي بوده و مصاديق اسناد و مستندات از اتقان كافي، تاكنون برخوردار نبوده است. گزينه سوم نيز به علت ريسك پذيري‌ها وهزينه‌هاي فراواني متضمن اعتبارزدايي بي‌شمار و به دور از رويه‌هاي معقول است و بيشتر شبيه به يك نوع خودزني غيرقابل حساب و كارآمد بوده و عملا مولفه‌اي به دور از مقومات عقلايي ارزيابي شده و از ديدگاه نگارنده بعيد المنال است.
ب: نتايج كودتاوپيامدهاي آن
1- نتايج كودتا به علت اينكه كودتاگران به لحاظ پلان، طراحي، سازماندهي و زمان‌بندي اجرايي آن، فاقد انسجام و كارايي لازم در سطوح مختلف بخش‌هاي نظامي و با ضعف‌هاي مفرطي در سطوح ميداني و هم‌پوشاني اجرايي و رسانه‌هاي مجازي و رسمي و عمومي رنج مي‌برند. عملا در ساعت‌هاي اوليه اجرا و با بهره‌گيري فراخوان خياباني طرفداران حزب عدالت و توسعه و در سايه بهره‌گيري درست از ظرفيت‌هاي نهادهاي امنيتي و پليس و بخش‌هاي نظامي طرفدار حزب حاكم و به ويژه با استفاده از رسانه‌هاي مجازي و خصوصي، زمينه مديريت خنثي‌سازي و كنترل كودتا را به دست گرفتند. در واقع كودتاگران خود را در مقابل آسيب‌رساني و به عبارتي خود را از اختفا عريان ساخته و گرفتار باتلاق نيستي يا زنداني شدن شده و عملا خود را غرق شده يافتند.
2- درخصوص آثار كودتا، قطعا پيامدهاي گسترده‌اي در بخش تضعيف‌سازي موقعيت و اعتبار تركيه و افزايش ريسك مالي واقتصادي و كاهش درجه سرمايه‌گذاري و تقليل وضعيت مراودات توريستي و مبادلات تجاري اين كشور درعرصه بين المللي و منطقه‌اي به عنوان شوك‌هاي سنگين، ضربات هولناكي را بر پيكره اقتصاد و سياست اين كشور در كوتاه‌مدت به بار خواهد آورد.
ج: چشم‌انداز آثار متقابل كودتا بر روابط ايران و تركيه و ديگر كنشگران مهم
ايران با بهره‌مندي از سياست پيشتازگونه و خردورزي بارز خود در اوايل بروز كودتا موضع شفاف و سازنده و اصولي خويش را اززبان وزير امور خارجه خويش ناشي از درك صحيح از حسن همجواري و همسايگي واحترام به آراي مردم و همبستگي با دموكراسي و مقابله با هر گونه بي‌ثباتي و حمايت از توسعه تركيه را اعلام كرد. اين موضع‌گيري عملا پيشروترين اظهارات و موضعگيري‌هاي بدون مجامله و ترديد را براي چندمين بار در بزنگاه‌هاي حساس و تاريخي به گونه‌اي حكيمانه و مدبرانه متبلور ساخت.
عربستان سعودي با اظهارات خنثي و متمايل به بي‌رغبتي و نظاره‌گري بار ديگر به مقامات تركيه به وضوح نشان داد كه مقامات سعودي چگونه در اوقات مصيبت‌بار و سختي‌ها، دوستان و متحدان خود را با اظهارات مسموم خود، با بي‌‌حرمتي و فرصت‌طلبي مواجه مي‌كند.
ادامه در صفحه 15