ارگان‌هاي دولتي بدون حضور مردم
مجتبي فرهمند
مدير پايگاه ميراث جهاني شهر تاريخي يزد
آماده‌سازي پرونده ثبت جهاني يزد از مهر ماه سال 93 آغاز شد و دي ماه سال 94 تكميل شد و به يونسكو ارسال شد. چند هفته پيش هم ارزياب ميداني يونسكو در يزد حضور پيدا كردند و سوالاتي را مطرح كردند و سه ماه ديگر بررسي‌ها ادامه دارد و بعد از آن نتايج گزارش به شوراي بين‌المللي ابنيه و محوطه‌ها (ICOMOS) ارايه مي‌شود و ايكوموس نظر خود را به كميته ميراث جهاني اعلام خواهد كرد و در نهايت تيرماه سال آينده پرونده ثبت جهاني يزد در اجلاس جهاني يونسكو به راي گذاشته مي‌شود. در پرونده‌اي كه براي يونسكو ارسال شده است، محدوده ثبت جهاني شامل دو محدوده عرصه و حريم است. مساحت عرصه‌اي كه قرار است ثبت جهاني شود حدود 195 هكتار است، كه شامل محدوده برج و باروي دوره آل مظفر، امير چخماق، ميدان شاه‌طهماسب، ميدان خان، بازار و بخشي از محله زرتشتيان مي‌شود. محدوده حريم حدود 650 هكتار است كه منطبق بر محدوده‌اي است كه ثبت ملي شده است. محدوده عرصه به دليل اصالت و يكپارچگي كه دارد و همچنين محوريت تاريخي كه مركز شهر دوره‌هاي آل مظفر، تيموري و صفوي و قاجار دارد و همچنين به دليل اينكه آسيب كمتري به دليل ساخت و سازهاي جديد ديده است، به عنوان محدوده ثبت جهاني معرفي شد. ساخت و سازهايي كه در محدوده انجام شده است در طول اين سال‌ها وجود داشته است، بعضي از پلاك‌ها نوسازي شده است و در برخي موارد از ضوابط موجود تخطي شده و در برنامه مديريتي بلندمدت در نظر داريم كه شرايط اين بناها به حالت قبل برگردانده شود. پرونده شهر يزد نخستين پرونده ايران براي ثبت يك شهر در فهرست جهاني است و نخستين تجربه طبعا با چالش همراه است. مهم‌ترين چالش در اين زمينه تخلفاتي بود كه پيش از اين صورت گرفته بود و موجب خدشه وارد شدن به يكپارچگي و اصالت بافت شده بود. ما در پرونده‌اي كه براي يونسكو ارسال كرديم عنوان كرديم كه مجموعه بافت همگن و يكپارچه و اصيل داريم و طبيعي است كه هر موضوعي كه به يكپارچگي اين بافت آسيب بزند با چالش همراه خواهد بود و پرونده را با مشكل روبه‌رو خواهد كرد. هر چند تعداد اين موارد چشمگير نبود و به نسبت حدود 6 هزار پلاكي كه در محدوده بافت قرار دارند كمتر از 5 درصد است. اما طبيعي است كه بايد براي همين مقدار كم هم برنامه داشته باشيم و روندشان را كنترل كنيم تا در دراز مدت بتوانيم اصالت و يكپارچگي بافت را حفظ كنيم. بايد به اين نكته توجه كنيم كه ما در بافت تاريخي يزد با يك شهر زنده روبه‌رو هستيم و طبيعي است كه با بخشنامه و دستورالعمل كاري پيش نمي‌رفت و نياز به يك فرهنگ‌سازي عمومي بود تا از طريق ngoها و حركات خودجوش مردمي بود تا مردم در اين روند به ارزش‌هاي بافتي كه در آن ساكن هستند واقف شوند. اقداماتي كه انجام شده است قوه محركي براي حركتي بود كه در اين مسير به ما كمك مي‌كند كه مردم به اين نتيجه برسند كه محلي كه در آن زندگي مي‌كنند واجد ارزش است و بايد براي حفاظت آن با تمام توان تلاش كنند. كمك‌ها و تلاش‌هاي ارگان‌هاي دولتي قطعا بدون اين پشتوانه اجتماعي نمي‌توانستند پيش بروند و موفق باشد. موضوع ديگري كه در مورد پرونده يزد وجود دارد تعدد ارگان‌هايي است كه در مديريت اين بافت سهيم هستند و مديريت اين اثر است. به دليل ماهيت شهر و زنده بودن بافت تاريخي و دخيل بودن حدود 40 ارگان دولتي و غير دولتي مديريت اين اثر كار آساني نخواهد بود. اما تلاش ما اين است كه با فعال كردن نهادهاي اجتماعي و مطالبه مردم و بالا بردن سطح آگاهي و فرهنگ مردم در جهت حفاظت از بافت به يك حفاظت پايدار دست پيدا كنيم. به اين دليل كه با تغيير دولت‌ها و سياست‌ها و نگرش‌ها ممكن است چالش در سطح مديريتي افزايش يا كاهش پيدا كند، اما اگر ما بتوانيم از طريق حركت‌هاي اجتماعي و فعال كردن نهادهاي اجتماعي و ايجاد مطالبه مردمي به حفاظت پايدار برسيم چالش كمتري در اين زمينه خواهيم داشت.