سفر به نخستين شهر خشتي جهان
«يزدگرد در سر راه خود به خراسان زمينى زيبا ديد و گفت من در اينجا شهرى به نام يزدان خواهم ساخت كه همان
يزدان شهر است. بنايان در كار آمدند و به كار مشغول شدند و چون به نام يزدان مىساخت آن را يزدان كرت نام نهاد، اسم او كه شاپور بود به يزدگرد مشهور شد و بعد از آن اين خطه به يزد معروف گرديد.» در برخي از كتب تاريخي، تاريخچه شهر يزد چنين بيان شده است. هرچند كه حسن پيرنيا در كتاب تاريخ ايران باستان عنوان كرده است نام يزد نخستين‌بار «ايساتيس» بوده و در قلمروى حكومت مادها قرار داشته است. انتخاب بافت تاريخي يزد به عنوان نخستين پرونده ايران براي ثبت يك شهر در فهرست جهاني يونسكو را مي‌توان انتخابي هوشمندانه و درست دانست. بافت تاريخي وسيع، بكر بودن و اصالت اين بافت و همچنين وفاداري و علاقه مردم اين شهر به تاريخ و فرهنگ اصيل‌شان موضوعي است كه بايد در جهان به آن باليد. يزد در جايي حوالي قلب نقشه ايران قرار دارد، شهري كه مردمانش آن را شهر قنات و قنوت و قناعت مي‌خوانند و مسافران آن را شهر شيريني‌ها. يزد دومين شهر تاريخي جهان بعد از ونيز ايتاليا، قرار است جهاني شود. قرار است همه مردم دنيا با بادگيرهايش و ساختار
منحصر به فرد آن آشنا شوند و وسعت خشت و گل ساده‌اش در معماري ساختارمند و پر از انديشه و اصول آن چشم جهان را خيره كند. به گواه تاريخ تا به حال جنگ و بلاياي طبيعي نتوانسته آسيبي به اين شهر و مردمانش بزند و همين است كه در تاريخ از شهر بادگيرها به عنوان شهري امن ياد مي‌شود و همين است كه ماركوپولو جهانگرد ايتاليايي درباره يزد در سفرنامه‌اش آورده است كه تجار جاده ابريشم اين شهر را به لحاظ امنيت مالي و جاني آن دوست دارند. واژه يزد، نامى است باستانى كه ريشه در يشْتْ (yast) به معانى نيايش، پرستش، ستايش و ايزد دارد. يكى از فصول پنجگانه اوستا هم به اين نام يعنى «يشت» خوانده شده است. مدنيت يزد در دورهاى كه كشاورزى آغاز شد، در چهار كانون عمده شكل گرفت. «مهريز و فهرج»، «يزد»، «رستاق» و «ميبد» چهار نقطه‌اي بودند كه شايد بارها نام‌شان به بهانه‌هاي مختلف با گوش‌مان آشنا شده باشند. اما يزد كه امروز آرام و نجيب در سينه كوير جا گرفته است، شاهد تاريخي به وسعت اين سرزمين است. غالب اهالي يزد، مسلمان و شيعه دوازده امامي هستند. اما در عين حال گروه بزرگي از زرتشتيان ايران ساكن اين شهر هستند. و اقليتي از يهوديان هم جزو ساكنان مذهبي‌ترين شهر ايران هستند، بعد مذهبي زندگي مردم در اين شهر تا آنجا پر رنگ است كه فرد ريچاردز در سفرنامه‌اش آورده است: «احساسات مذهبي مردم يزد خيلي جدي‌تر از اغلب شهرهاي ايران است» يزد در طول تاريخ نام‌هاي مختلفي داشته؛ زماني آن را «دارالعباده» و «دارالسياده» مي‌خواندند در دوره‌اي ديگر به «ايساتيس» يا «فرافر»شهره بوده، و گاهي هم يزد با توجه به جاذبه‌هايش القابي را مي‌پذيرفته، «شهر بادگيرها»، «عروس كوير»، «دار العلم» و «شهر دوچرخه‌ها» و اخيرا هم به دليل برگزاري باشكوه مراسم مربوط به روزهاي عزاداري محرم و صفر به حسينيه ايران شهرت پيدا كرده است. ساكنان يزد شهرشان را شهر «ترين‌‌ها» مي‌دانند، و به تك‌تك جاذبه‌هاي منحصر به فرد شهرشان مي‌بالند.
مسن‌ترين درخت جهان
سرو چهار هزار ساله ابركوه را مي‌توان مسن‌ترين موجود زنده جهان ناميد. هرچند گفته مي‌شود در كشور سوئد نيز درختي وجود دارد كه از سرو ابركوه قديمي‌تر است اما اكنون از درخت پير سوئد تنها ريشه‌هاي آن باقي مانده در حالي كه سرو كهنسال شهرستان ابركوه در قلب ايران آرام زندگي مي‌كند.
طولاني‌ترين قنات ايران
طولاني‌ترين قنات ايران به نام «قنات زارچ» با طول صد كيلومتر در استان يزد قرار دارد. كه اخيرا در فهرست جهاني يونسكو ثبت شد. اين قنات يكي از كهن‌ترين قنات‌هاي ايران به شمار مي‌آيد كه سابقه‌اي بيش از سه هزار ساله دارد. طول كوره قنات زارچ بيش از 71 كيلومتر بوده و تعداد چاه‌هاي آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.
بلندترين بادگير جهان
بادگير باغ دولت آباد يزد در شمار زيباترين بادگيرهاي دوره زنديه و قاجاريه با قدمتي 270 ساله به عنوان بلندترين بادگير جهان به حساب مي‌آيد.
منبع: اطلس فرهنگي ايران