ادامه مذاكرات در غيبت ظريف

 سارا معصومي/ پايان تور اروپايي رييس دستگاه ديپلماسي؛ محمد جواد ظريف وزير امور خارجه كشورمان از ژنو به تهران بازگشت. بازگشت رييس تيم مذاكره‌كننده به ايران در شرايطي كه مذاكرات در سطح معاونين امروز هم ادامه خواهد داشت را مي‌توان به عدم نيل طرفين به نتيجه‌يي كه حضور بيشتر وزير را توجيه كند، تعبير كرد. تور اروپايي محمد جواد ظريف با چاشني اصلي مذاكرات هسته‌يي و حاشيه‌هاي غيرهسته‌يي آغازي پرماجرا و پراتفاق براي مذاكرات هسته‌يي در سال 2015 بود. پيش از عزيمت ظريف هم ناگفته پيدا بود كه ديدار با امريكايي‌ها باز هم اصلي‌ترين دليل حضور ديپلمات‌هاي ارشد ايراني در ژنوي است كه آخرين توافق هسته‌يي ايران و 1+5 در نوامبر 2013 در آنجا امضا شد. رخدادهاي هسته‌يي در ژنو و پاريس هم بر اساس همان پيش‌فرض اوليه پيش رفت. ظريف و كري در نخستين روز مذاكرات در سه نوبت جداگانه و مجموعا هشت ساعت با هم ديدار كردند. روز جمعه در پاريس هم گفت‌وگوي دو طرف كه به گفته ظريف به پيشنهاد همتاي امريكايي بود، يك ساعت طول كشيد. پس از ديدار در پاريس هرچند هيچ جزيياتي در اختيار رسانه‌ها قرار نگرفت اما خبرگزاري رويترز در خبري كه صحت و سقم آن از سوي هيچ كدام از دو كشور تاييد نشده است اعلام كرد كه وزراي امور خارجه ايران و امريكا در هفته‌هاي پيش رو ديدارهاي ديگري با يكديگر خواهند داشت. جزييات زماني و مكاني اين ديدار اعلام نشده است.
بازار گمانه‌زني‌ها و شايعات در ژنو و البته رسانه‌هاي متفاوت داغ است. المانتيور در تازه‌ترين گزارش خود ادعا كرده است كه تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا از روز چهارشنبه تا شنبه تلاش كردند روي طرحي مكتوب به توافق برسند كه هر چند خام و اوليه است اما دو طرف مي‌توانند در روز 18 ژانويه (امروز) آن را روي ميز مذاكره با ساير اعضاي 1+5 بگذارند. در حالي كه طرف ايراني در چند روز گذشته چندان بر واژه پيشرفت در مذاكرات تاكيد نكرده و از روند رو به جلو ياد كرده است، گفته مي‌شود كه غربي‌ها نيز انتظار دارند پس از نشست امروز در خصوص حصول پيشرفت ملموس و محسوس در اين دور از مذاكرات اظهارنظر كنند. وجه اشتراك سخناني كه در اين چند روز از زبان وزراي امور خارجه ايران و امريكا شنيده شد اين بود كه هر دو طرف اميدوار هستند كه ديدارهاي فشرده ايران و امريكا چه در سطح وزرا و چه در سطوح معاونين و كارشناسي بتواند به تسهيل مسير پيش رو براي رسيدن به توافق جامع هسته‌يي در شش ماه آتي منتهي شود. علاوه بر اين، وزراي امور خارجه آلمان و فرانسه هم در ديدارهاي جداگانه و دوجانبه خود با همتاي ايراني در برلين و پاريس بر لزوم رسيدن به توافق در چارچوب زماني مشخص شده تاكيد كردند. علاوه بر اين فدريكا موگريني رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا هم در نخستين ديدار خود با ظريف در سال نو ميلادي در بروكسل تاييد كرد كه دو طرف زماني براي هدردادن در اختيار ندارند. محمدجواد ظريف عصر روز گذشته در تماسي تلفني با فيليپ هاموند، وزير خارجه انگليس از ژنو آخرين تحولات و مسائل مطرح در مذاكرات هسته‌يي را با وي مورد بحث و بررسي قرار داد.
آنچه كه نه بر جان كري و نه بر جواد ظريف پنهان نيست، اين است كه فضاي سياسي حاكم بر دو كشور به ضرر تطويل مذاكرات است. جمهوريخواهان در كنگره زمام امور را به دست گرفته‌اند و در داخل ايران هم كاهش جهاني بهاي نفت مي‌تواند اثر سوء خود را بر اقتصاد متحمل تحريم اين كشور بگذارد و به عنوان عاملي غيرمستقيم كل مذاكرات را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. نخستين ضرب‌الاجل زماني ايران و 1+5، نخستين روز از ماه مارس است و به نظر مي‌رسد دو طرف به خوبي بر اهميت اين تاريخ واقف هستند.

تهديد مستقيم كنگره

در حالي كه مذاكرات ايران و امريكا در سطح وزراي امور خارجه روز جمعه با بازگشت ظريف از پاريس به پايان رسيد، باراك اوباما در ديدار با نخست‌وزير انگليس در كاخ سفيد براي چندمين بار طرفداران تشديد تحريم‌هاي ايران در كنگره را تهديد به وتو لايحه مدنظر كرد. تهديد به وتو هرچند در يك سال و نيم گذشته چندين بار از زبان اوباما شنيده شده است اما تكرار آن از سوي وي در حضور نخست‌وزير انگلستان كه كشورش يكي از اضلاع شش ضلعي حاضر در مذاكرات است معناي ديگري دارد. اوباما در كنفرانس خبري مشترك با كامرون تاكيد كرد كه تصويب هر قانوني را كه تحريم‌هاي اقتصادي جديد عليه ايران را در پي داشته باشد وتو خواهد كرد.
موضع‌گيري اوباما پشتيباني كامرون را هم به دنبال داشت و وي در ادامه افزود: اعمال تحريم‌هاي اقتصادي جديد عليه ايران مي‌تواند بيش از يك سال تلاش‌هاي ديپلماتيك را خراب كند و موجب شدت گرفتن دوباره اختلافات ميان غرب و تهران و بروز يك مناقشه نظامي ميان آنها شود.
باراك اوباما در ادامه افزود: من از كنگره مي‌خواهم تا به خاطر مذاكره‌كنندگان‌مان، دوستان‌مان و تمام كساني كه در اين مذاكرات درگير هستند از اين كار خود دست نگه‌دارند چون مي‌تواند احتمال دستيابي به يك راه‌حل ديپلماتيك را به خطر بيندازد.
در ادامه اين كنفرانس خبري مشترك، نخست‌وزير انگليس نيز يادآور شد كه با سناتورهاي امريكايي وارد رايزني‌هايي براي جلوگيري از تصويب تحريم‌هاي جديد عليه ايران شده است كه يك اقدام نادر از سوي يك مقام خارجي محسوب مي‌شود.
باراك اوباما كه يك بار پيش از تمديد توافقنامه موقت ژنو هم شانس دستيابي به توافق جامع هسته‌يي را كمتر از 50 درصد دانسته بود با تكرار اين موضع اعلام كرد كه شانس دستيابي به يك توافق هنوز كمتر از 50-50 است اما ماه‌هاي باقيمانده تا پايان مهلت مذاكرات تعيين خواهد كرد كه آيا ايران مي‌تواند پاسخ مثبتي بدهد يا نه.
باراك اوباما در ادامه با لحني هشدارگونه تاكيد كرد كه اگر توافقي حاصل نشود از كنگره خواهم خواست تا تحريم‌هاي ديگري تصويب كند. رييس‌جمهور امريكا، گفت: اگر در حقيقت ديدگاه ما اين است كه مانع از دستيابي ايران به سلاح هسته‌يي شويم بايد اين احتمال را در نظر بگيريم كه ممكن است ديپلماسي به نتيجه نرسد و بايد به دنبال گزينه‌هاي ديگر براي رسيدن به اين هدف باشيم.
بسياري از تحليلگران مسائل بين‌المللي اعتقاد دارند كه اقدام ديويد كامرون براي گفت‌وگو با نمايندگان كنگره امريكا در راستاي اقناع آنها به عدم تشديد تحريم‌هاي ايران بي‌سابقه است و نشان مي‌دهد كه متحدان اروپايي امريكا بسيار نگران از دست رفتن فرصت مذاكره با ايران براي دومين بار توسط امريكايي‌ها هستند. در جريان مذاكرات هسته‌يي ايران با سه كشور اروپايي در سال‌هاي 2003 تا 2005 هم اين امريكايي‌ها بودند كه در دقيقه نود مانع از حصول توافق هسته‌يي شدند.

تداوم غيبت فرمولي مورد قبول شش كشور

سيدعباس عراقچي، مذاكره‌كننده ارشد ايران روز گذشته نيز به سنت هر روز و هر دور از مذاكرات هسته‌يي ايران در يك سال و نيم گذشته در جمع خبرنگاران حاضر و گزارشي نه چندان جديد را از آنچه در پشت درهاي بسته مي‌گذرد، ارايه كرد. به گزارش كيودو، وي در گفت‌وگو با اين خبرگزاري ژاپني با تاكيد بر اينكه هنوز براي قضاوت در مورد پيشرفت مذاكرات زود است، گفت: دو طرف فعلا نتوانسته‌اند به فرمولي كه براي همه قابل قبول باشد، دست يابند.
معاون وزير امور خارجه در ادامه سخنانش افزود: تمام طرف‌ها نياز به اطمينان دارند و وظيفه ما اين است كه به توافقي برسيم كه قابل اتكا و پايدار باشد، به نحوي كه همه بتوانند به آن اعتماد كنند.
در حالي كه تا ظهر روز شنبه مذاكرات هسته‌يي ميان ايران و امريكا در سطوح مختلف ادامه داشته است، شب گذشته معاونين وزير امور خارجه ايران با معاون وزير امور خارجه روسيه و مذاكره‌كننده ارشد اين كشور در مذاكرات ديدار كردند. لازم به ذكر است كه سرگئي ريابكوف پيش از عزيمت تيم مذاكره‌كننده ايران به ژنو با سفر به تهران با محمد جواد ظريف و معاونين وي ديدار و در خصوص مذاكرات با مقام‌هاي كشورمان گفت‌وگو كرده بود.
در حالي كه در چهار روز نخست مذاكرات هسته‌يي، كاترين اشتون غايب اين جمع بوده است به گفته سيد عباس عراقچي وي كه در حال حاضر معاون فدريكا موگريني از اتحاديه اروپا است از روز گذشته به حلقه مذاكراتي در ژنو افزوده شده است. ديدارهاي دوجانبه معاونين ظريف با اشتون هم در ليست برنامه‌هاي كاري تيم ايران به چشم مي‌خورد. امروز نيز مذاكرات با 1+5 با حضور همه معاونان در سطح عمومي برگزار خواهد شد.
عراقچي كه به سنت تمام يك سال و نيم گذشته گزاره حصول به توافق ممكن است را در جمع خبرنگاران تكرار كرد، درباره فضاي مذاكرات دوجانبه با هيات امريكايي گفت: فضاي مذاكرات كاملا جدي است و اراده در دو طرف براي رسيدن به توافق وجود دارد، ولي مشكلات، فاصله‌ها و اختلاف نظرها نيز وجود دارد. در برخي موارد فاصله خيلي زياد است و در برخي موارد نيز كم است. تلاش ما نزديك كردن فاصله‌ها بين دو طرف است.

افكار عمومي در ايران و امريكا چه مي‌گويند؟

اي‌بي‌سي نيوز در تازه‌ترين گزارش خود در‌خصوص مذاكرات هسته‌يي ايران و 1+5 نگاهي تفصيلي به اتفاق‌هايي انداخته است كه از پس از روي كار آمدن دولت يازدهم تاكنون رخ داده و مي‌تواند گوياي تغييرات در روندي باشد كه تاكنون طي شده است. در بخش‌هايي از اين گزارش به سخنان دو هفته پيش حسن روحاني در خصوص برگزاري رفراندوم در برخي مسائل مهم مملكتي در ايران اشاره شده است.‌ اي‌بي‌سي نيوز به سخنان حسن روحاني در خصوص لزوم ارجاع به قانون اساسي در ايران اشاره كرده و مي‌نويسد كه هرچند مطرح كردن برگزاري رفراندوم از سوي رييس‌جمهور ايران بيشتر به يك شعار مي‌ماند تا يك پيشنهاد عملي اما به نظر مي‌رسد كه حسن روحاني به دنبال رساندن اين پيام بود كه مردم ايران در پرونده هسته‌يي به دنبال به نتيجه رسيدن مذاكرات هستند.‌ اي‌بي‌سي نيوز در ادامه اين گزارش نوشته است كه حسن روحاني از زماني كه در سال 2013 زمام دولت را در ايران بر عهده گرفت به دنبال تعامل بيشتر با ديگر كشورها بوده است.
اي‌بي‌سي نيوز در ادامه به نتيجه نظرسنجي‌هاي انجام گرفته در ايالات متحده هم اشاره كرده و نتيجه‌گيري مي‌كند كه در امريكا هم افكار عمومي از رسيدن به توافق با ايران استقبال مي‌كنند: در اواخر سال 2013‌اي بي‌سي و واشنگتن پست تحقيق مشتركي را انجام دادند كه با استناد به آن مشخص شد كه 64 درصد از شركت‌كنندگان در اين نظرسنجي از توافق هسته‌يي با ايران حمايت مي‌كنند. در نظرسنجي گالوپ در سال 2013 هم اعلام شد كه 41 درصد از ايراني‌ها مخالف دستيابي به تسليحات هسته‌يي هستند. شايد براساس همين در نظر گرفتن راي افكار عمومي در امريكا باشد كه «پيتر جنكينز» نماينده انگليس در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سال‌هاي 2001 تا 2006 در گزارشي براي روزنامه ديلي تلگراف مي‌نويسد كه امريكا بايد پيشنهاد لغو تحريم‌ها در توافق نهايي را روي ميز بگذارد و نگران مخالفت كنگره امريكا با اين مساله هم نباشد. وي در اين خصوص مي‌نويسد: واكنش كنگره به اين اقدام را بايد به شكل تجربي آزمود. اين موضوع (نپذيرفتن كنگره و عدم تصويب آن) احتمالا نادرست است. توافق جامعي كه منافع امريكا در آن باشد، حمايت مردم امريكا را به دست آورده و كنگره به دليل سوگند به دفاع از آراي مردم، از آن حمايت خواهد كرد.

مذاكره و فشار با هم قابل جمع نيست

محمدجواد ظريف پيش از ترك ژنو در گفت‌وگو با خبرنگاران سخناني را بر زبان راند كه نشان از تداوم مقاومت ايران در اين دور از مذاكرات در برابر زياده‌خواهي‌هاي امريكا دارد. ظريف با بيان اينكه اعتقاد دارم راه براي رسيدن به يك راه‌حل، كاملا هموار و قابل دستيابي است، گفت: در بسياري موارد موضوعات روشن است و ما احساس مي‌كنيم كه صرفا نياز به تصميم سياسي دارد. كشورهاي غربي و1+5 بايد به اين برداشت جدي برسند كه موضوع هسته‌يي ايران فقط از مسير مذاكره قابل حل است. ظريف همچنين با تاكيد بر اينكه كشورهاي غربي روش فشار را امتحان كردند و پاسخ نداد، تصريح كرد: مذاكره و فشار با يكديگر قابل جمع نيست، بلكه اگر كشورهاي غربي به دنبال مذاكره با جمهوري اسلامي ايران هستند، بايد تصميم سياسي بگيرند گرچه ممكن است براي بعضي‌ها سخت باشد كه راه فشار را كنار بگذارند. ما كار را با جديت دنبال مي‌كنيم و معتقديم كه راه‌حل در دسترس است.