عملكرد شهرداران شهرهاي مختلف جهان چگونه ارزيابي مي‌شود؟
اعتماد| ارزيابي عملكرد در هر سازماني مي‌تواند به بهبودبخشي به فرآيندها و كيفيت عملكرد آن سازمان منجر شود. اما زماني كه صحبت از سازماني عمومي مثل شهرداري باشد، ارزيابي عملكرد به يكي از حقوق شهروندان مبدل مي‌شود. در بسياري از شهرها و كلانشهرهاي توسعه يافته و حتي در حال توسعه جهان، موسسات و نهادهايي براي نظارت بر عملكرد شهرداري و به خصوص تحقق برنامه‌هاي شهرسازي وجود دارند. در ادامه، به نمونه‌هايي از اين نهادها اشاره مي‌شود.
آتليه شهرسازي پاريس (اپور)
آتليه شهرسازي پاريس (Atelier Parisein d›Urbanisme- Apur) در سوم جولاي سال 1967 به وسيله شوراي شهر پاريس تاسيس شده است. اپور از نظر حقوقي انجمني غيرانتفاعي است. اين انجمن با همكاري شهرداري و دپارتمان پاريس، دولت (در واقع وزارت كشور و وزارت تجهيزات كه شهرسازي هم جزو آن است)، منطقه (يا استان) ايل- دو- فرانس كه شهر پاريس هم بخشي از آن است، بنگاه مستقل حمل و نقل شهري پاريس (RATP) صندوق مستمري خانواده‌ها (CAF) و اتاق بازرگاني و صنايع پاريس تاسيس شده است. منابع مالي اپور بيشتر از محل كمك‌هاي بلاعوض شهرداري، فرمانداري پاريس، دولت و استانداري منطقه ايل- دو- فرانس تامين مي‌شود. قراردادهايي كه گاهي با مقامات محلي يا سازمان‌هاي دولتي بسته مي‌شوند، مكمل محدودي بر درآمدهاي اصلي است. اپور هم فعاليت‌ها و هم درآمدها و هزينه‌هاي خود را منظماً به هيات‌مديره گزارش مي‌كند. اپور داراي مدير، معاون مدير و چندين مسوول بخش است. پرسنل اپور متشكل از 100 نفر معمار، مهندس، اقتصاددان، جغرافيدان و مانند اينهاست كه در رشته‌هاي مرتبط با شهرسازي و برنامه‌ريزي شهري تخصص دارند.
شوراي كپنهاگ بزرگ
در سال 1984 يكي از وزيران دانمارك كه مسوول دولت‌هاي محلي بود لايحه‌يي را تصويب كرد كه منجر به تشكيل شوراي كپنهاگ بزرگ شد. چهار سال بعد وزير ديگري ديدگاه ديگري را اتخاذ كرد و اقداماتي انجام داد كه تا حدودي از قدرت و اختيارات شوراي كپنهاگ بزرگ كاست. اين اقدامات نهايتا منجر به تعطيل شدن اين شورا در سال 1989 شد. در اين رابطه بلافاصله دو سوال مطرح مي‌شوند. سوال اول اينكه چه اتفاقاتي افتاد كه منجر به تعطيل شدن شوراي كپنهاگ بزرگ شد؟ اگر اتفاق خاصي نيفتاد چرا اين كار قبلاً و زودتر صورت نگرفت؟ ثانياً سرعت انحلال شورا به حدي بود كه تحليل آن را ضروري مي‌سازد. آيا اين اقدام سنجيده بود يا بر پايه سليقه‌ها و نظرات برخي افراد بود؟ در اينجا سعي مي‌شود پاسخ اين سوالات ارايه شوند.
البته در پاسخ به اين سوالات بايد مسائل دولت‌هاي محلي در دانمارك حتماً مورد توجه و ملاحظه قرار گيرد. دانمارك كشوري كوچك است و بزرگ شدن پايتخت در واقع به معناي ايجاد حكومتي در حكومت خواهد بود. همانند بسياري از پايتخت‌ها كپنهاگ نيز از وضعيت رسمي متفاوت و ويژه‌يي در مقايسه با ساير دولت‌هاي محلي برخوردار است. در سال 1965 بعد از مباحث زياد و ديدگاه‌هاي متفاوتي كه بين احزاب مختلف وجود داشت كپنهاگ و برخي دولت‌هاي محلي ديگر بر سر تشكيل كميته همكاري پايتخت به توافق رسيدند. اين كميته توصيه و مشاوره ارايه مي‌داد ولي قدرت تصميم‌گيري چنداني نداشت.
در دهه بعد پيشنهادهاي جديدي براي ايجاد يك نهاد رسمي براي همكاري مطرح شدند ولي به نتيجه نرسيدند. در سال 1967 هيات توسعه ملي پيشنهاد توسعه منطقه كپنهاگ را مطرح كرد و مورد توافق دولت بعدي نيز قرار گرفت. اين پيشنهاد مشتمل بر ايجاد يك مديريت براي مجموعه شهري كپنهاگ بر مبناي يك برنامه 20 ساله بود. بر اساس اين برنامه توسعه بايد مبتني بر كپنهاك و شهرهايي كه آن را محاصره كرده‌اند باشد. در سال 1967 كميته منطقه كپنهاگ پيشنهاد تشكيل شوراي كپنهاگ را مطرح كرد كه متشكل از شهرهاي مجاور كپنهاگ و فردريكبرگ بود.
باز هم اين پيشنهاد به نتيجه نرسيد. شهرستان روسكيلد پيوستن به اين مجموعه را قبول نداشت. اين بحث‌ها بارها در پارلمان دانمارك مطرح شد، پيشنهادهاي زيادي صورت گرفت و بالاخره دولت يك كميته مردمي را مسوول بررسي مطلب كرد. كميته مطالعه‌يي روي موضوع انجام داد كه بالاخره در سال 1973 با تصويب قانوني شوراي كپنهاگ بزرگ تاسيس شد. شوراي كپنهاگ بزرگ متشكل از پنج شهرستان شامل كپنهاگ و فردريكبرگ بود. اين مجموعه 6 تا 7 درصد كل خاك دانمارك و يك سوم جمعيت آن را تشكيل مي‌دادند. شورا متشكل از 37 عضو بود كه به طور غيرمستقيم انتخاب مي‌شدند و از بين خودشان رييس شورا را انتخاب مي‌كردند. اين فرد نمي‌توانست شهردار باشد. شهرداران به خصوص شهردار شهر اصلي همواره عضو اين شورا بودند. مثل همه شوراها اين شورا نيز داراي كميته‌هايي بود كه درباره مسائل تصميم و كار مي‌كنند. چهار كميته اجباري بودند: كميته برنامه‌ريزي منطقه‌يي و مالي، كميته حفاظت محيط زيست، كميته حمل و نقل عملي و كميته برنامه‌ريزي توريست. شورا قدرت و اختيار زيادي داشت. تنها دليل كساني كه انحلال شوراي كپنهاگ بزرگ را مطرح كردند اين بود كه نظام مديريت بايد ساده باشد تا بتوان‌آن را كنترل كرد. غير از حمل و نقل و برنامه‌ريزي فيزيكي شورا هيچ كار ديگري را نيازمند به هماهنگي نمي‌ديد. بنابراين به تدريج ساير وظايف به شهرستان‌ها و شهرهاي مربوط واگذار شدند. حمل ونقل عمومي و برنامه‌ريزي همچنان نياز به هماهنگي و كنترل در سطح مجموعه شهري داشتند. بنابراين كميته پيشنهاد ايجاد دو سازمان مخصوص اين دو وظيفه را كرد. اين به معناي آن بود كه شوراي كپنهاگ بزرگ بايد تقسيم شود و نه منحل.
البته پيشنهادي كه در سال 1988 به پارلمان داده شد افراطي‌تر بود. بنا شد شركت حمل و نقل كپنهاگ بزرگ به صورت يك شركت اتوبوسراني عمل كند و هيات كوچكي متشكل از نمايندگان شهرهاي تشكيل‌دهنده بر آن نظارت كنند. حمل و نقل ريلي هم به شركت راه‌آهن دانمارك واگذار شد. وظيفه برنامه‌ريزي فيزيكي هم به شهرستان‌ها واگذار شود. از سوي برخي احزاب مخالفت‌هايي با از هم پاشيدن شوراي كپنهاگ بزرگ صورت گرفت ولي نهايتا در سال 1990 انحلال رسميت پيدا كرد.
رصدخانه شهري جده
تجربه شهر جده به عنوان نمونه‌يي از تجارب مربوط به شهرهاي نزديك به شرايط شهرهاي ايران (از حيث ويژگي‌هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و مديريتي) براي بومي بودن موضوع نسبت به شرايط كشور قابل بررسي است. مديريت شهري جده، اقدام به تشكيل يك رصدخانه براي نظارت بر اجراي برنامه راهبردي شهر كرده است. اين رصدخانه با طراحي سيستم يكپارچه رايانه‌يي پايش عملكرد، امكان پايش در هر دوره زماني را به صورت برخط (آنلاين) در اختيار ذي‌نفعان قرار مي‌دهد. اين سامانه شاخص‌هاي مختلف توسعه شهري را در 13 محور زير مورد بررسي قرار مي‌دهد:
1- قلمرو شهري و الگوي اسكان، 2- اقتصاد محلي، 3- محيط زيست، 4- خدمات اجتماعي، 5- فرهنگ و ميراث فرهنگي، 6- گردشگري، 7- حمل و نقل، 8- زيرساخت، 9- نظارت بر منطقه ساحلي، 10- فضاي باز و اوقات فراغت، 11- مسكن، 12- اسكان غير‌رسمي و بالاخره 13- مديريت.
اين سامانه با استفاده از رويكرد «كارت امتياز متوازن» اقدام به تلفيق شاخص‌ها (مجموعا 1465 شاخص) و طراحي نظام رايانه‌يي ارزيابي طرح كرده است. رصدخانه شهري جده به‌واسطه جمع‌آوري، ادغام و نگهداري داده‌هاي عملكرد براي كارت امتياز متوازن شهري به طور مداوم به شهرداري ياري مي‌رساند.