انتشار رسمي سند راهبردي حماس
مانيفستي كه با آرمان‌هاي قبلي فاصله دارد
ميثم سليماني
تنها چند روز قبل از اينكه محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطين براي ديدار با دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري ايالات متحده آمريكا به واشنگتن سفر كند، گروه حماس مانيفستي را منتشر كرد تا در آن رويكرد معتدل‌تر را نسبت به بحران فلسطين و مسائل آن از خود به نمايش بگذارد و بتواند ديدگاه‌هاي بين‌المللي را نيز نسبت به خود تغيير دهد. آنگونه كه در گزارش روز دهم ارديبهشت ماه روزنامه «اعتماد» اشاره شد بنا بود كه حماس در روز دوشنبه مانيفست اصلاح شده خود را منتشر كند كه بر مبناي آن هرچند حماس اصل مبارزه خود با اسراييل را مبارزه وجودي مي‌داند نه جنگ بر سر مرز اما در سند جديد اعلام كرده كه دشمني با اسراييل به مبارزه سياسي و نه مبارزه ديني محدود خواهد شد و حماس به مرزهاي ١٩٦٧ كه اساس و پايه هرگونه آشتي ميان فلسطين و اسراييل است پايبند خواهد بود. حالا حماس اين مانيفست خود را رسما منتشر كرده است تا نگاهي جديد را از خود به نمايش بگذارد. وجه تمايز اين مانيفست با رويكرد قبلي حماس بر مبناي عقايد اين گروه بود كه تاكيد بر مبارزه براي آرمان‌هاي فلسطين تا آزادي كامل اين سرزمين بود اما حالا اين عدول از آرمان‌ها مي‌تواند رويكرد جديدي را به نمايش بگذارد. علاوه بر اين سند جديد حماس خواستار روابط نزديك‌تر با مصر، كاهش ديدگاه‌هاي ضد يهودي در منشور خود و پذيرش يك دولت فلسطيني در چارچوب مرزهاي سال 1967 است، هرچند كه حماس به‌طور رسمي هنوز هم نمي‌خواهد اسراييل را به رسميت بشناسد. با اين وجود به نظر مي‌رسد حماس با مانيفست جديد خود قصد دارد تا چشم‌انداز روشن‌تري از آرمان‌هاي فلسطين را به نمايش بگذارد و قصد دارد در برابر محمود عباسي عمل كند كه در سطح بين‌المللي تنها اوست كه به عنوان نماينده فلسطينيان شناخته مي‌شود ولي در داخل چندان محبوب نيست.
با اين وجود هرچند محمود عباس 82 ساله در داخل جنبش فتح با مشكلاتي روبه‌رو است اما توانسته تا حدودي در مبارزات درون گروهي موفق عمل كند و اكنون در راستاي سركوب حماس در غزه بهاي برق اين منطقه را براي برق‌رساني پرداخت نمي‌كند. شكاف بين دو گروه فتح در كرانه باختري و حماس در نوار غزه به عنوان يكي از موانع اصلي صلح شناخته مي‌شود، چرا كه اسراييل بهانه مي‌كند كه نمي‌داند طرف اصلي آنها براي مذاكره چه كسي است و معتقد است كه اين مذاكرات به نتيجه نمي‌رسد، از طرفي اسراييل حتي نمي‌خواهد حماس را به عنوان يك گروه فلسطيني به رسميت بشناسد و زمان مذاكرات ميان فتح و حماس و توافق اوليه آنها نيز به‌شدت عصباني شد و مذاكرات صلح را به حالت تعليق درآورد. همچنين رويكرد گذشته حماس اين بهانه را به گروه‌هاي دست راستي اسراييلي داده است كه نشان مي‌دهند توافق صلح با فتح به معني پذيرش صلح با حماس نيست از همين رو چندان تمايلي به صلح ندارند.
با اين حال بسياري معتقدند اين سند كه طي چند روز اخير پيش از اطلاع رسمي به بيرون درز كرده بود، نشان از تغييرات اندكي در باورهاي بنيادين حماس دارد كه تبديل به چالشي براي اعتبار فلسطيني‌ها در سطح بين‌المللي و رفع اختلافات فتح و حماس شده بود. مخيمر ابوسعده، استاد دانشگاه الازهر در غزه در گفت‌وگو با نيويورك تايمز عنوان كرد كه رهبري فلسطين از اعتدال حماس بايد نگران باشد. وي معتقد است كه فتح مي‌ترسد كه حماس رويه‌اي معتدل از خود به نمايش بگذارد چرا كه مي‌تواند نمايشي واقعي‌تر از مردم فلسطين را عرضه كند. گفتني است سند رسمي حماس در دوحه قطر و توسط رهبران اين حزب منتشر شد. مقامات حماس به‌طور معمول و مخفي در دوحه پايتخت قطر حضور دارند، كشوري كه به عنوان متحد آمريكا در منطقه شناخته مي‌شود و نقش بسيار مهمي را در مذاكرات صلح ميان اسراييلي‌ها و فلسطيني‌ها ايفا مي‌كند و قصد دارد دولت دونالد ترامپ را به سمت ايجاد يك راه‌حل سوق دهد.
محمود عباس روز چهارشنبه به عنوان تنها نماينده مردم فلسطين به صورت رسمي در واشنگتن با دونالد ترامپ ديدار و گفت‌وگو مي‌كند. با اين حال كارشناسان غربي بعيد مي‌دانند كه مانيفست و سند جديد نشان‌دهنده هرگونه تغيير عميق و واقعي در ديدگاه حماس نسبت به اسراييل باشد. چرا كه اين گروه به تازگي يحيي سينوار را به عنوان يكي از ضد اسراييلي‌ترين اعضاي خود به عنوان رهبر اين گروه در نوار غزه انتخاب كرد و او به هيچ وجه حاضر نيست كه اسراييل را به رسميت بشناسد.
بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسراييل پس از انتشار اين سند بلافاصله آن را محكوم كرد. او در بيانيه‌اي تاكيد كرد كه سند جديد حماس يك پرده مبهم است. وي تاكيد كرد: ما مشاهده مي‌كنيم كه حماس كماكان نه‌تنها همه منابع خود را در راستاي آماده شدن براي جنگ با اسراييل قرار داده است، بلكه كودكان خود را نيز در غزه براي از بين بردن اسراييل آموزش مي‌دهد. گفتني است از ديدگاه غربي‌ها حماس هنوز هم يك گروه تروريستي شناخته مي‌شود و در مذاكرات بين‌المللي نيز حماس هيچ‌گاه طرف مذاكره قرار نگرفته و همواره از قرار گرفتن به عنوان يك گروه سياسي فلسطيني در برابر ايالات متحده يا هر كشور غربي ديگر محروم بوده است. فوزي برهوم، سخنگوي حماس در غزه مي‌گويد: اين گروه بايد فراتر از منشور اصلي خود براي رسيدن به اهداف حركت كند. وي افزود: اين سند به ما فرصتي براي ارتباط با جهان خارج را مي‌دهد. براي جهان پيام ما اين است كه حماس راديكال نيست. ما يك جنبش عملي و متمدن هستيم. ما از يهوديان متنفر نيستيم. ما تنها قصد مبارزه با افرادي را داريم كه سرزمين‌مان را اشغال كردند و مردم ما را مي‌كشند. بسياري معتقدند اين سند حماس حاصل بيانيه‌هاي مختلف و سيگنال‌هاي متعدد در طول سال‌هاي گذشته است كه طي آن حماس تلاش كرد تا شكلي عملگرايانه به خود بگيرد. اين تغيير از سوي حماس به خصوص از زماني كه كنترل خود را بر نوار غزه در سال 2007 تثبيت و همچنين در انتخابات پارلماني همان سال پيروز قطعي انتخابات شد را مي‌توان احساس كرد. گفته مي‌شود كه تهيه اين سند چهار سال به طول انجاميده كه تهيه پيش‌نويس آن نشان از اجماع رهبري حماس براي ارايه اين سند است. بسياري معتقدند كه در اين سند حماس تلاش كرده تا فاصله معناداري از اخوان‌المسلمين بگيرد تا بتواند روابط قوي‌تري را با مصر كه كنترل نوار مرزي جنوبي نوار غزه را بر عهده دارد برقرار كند. همچنين رهبري حماس قصد دارد يك دولت فلسطيني را در امتداد مرزهاي سال 1967 را بپذيرد. اين در حالي است كه پيش از اين حماس تنها دولتي را قبول داشت كه بر تمام سرزمين‌هاي فلسطيني تسلط داشته باشد. در سند سال 1988 عملا يهوديان را دشمن خود اعلام كرده بود. اما در چارچوب جديد اين سند، حماس يهودي‌ستيزي را كنار گذاشته و عزم خود را در مبارزه با صهيونيست‌ها و افرادي كه فلسطين را اشغال كرده‌اند، قرار داده است.
عباس در خانه منفور است
نيويورك‌تايمز از نوار غزه گزارش مي‌دهد كه محمود عباس به‌طور فزاينده‌اي در خانه منفور است هرچند كه جهان او را به عنوان تنها شخصيت رسمي مي‌داند كه با آن در خصوص فلسطين مذاكره مي‌كند. از طرفي ديگر رقابت به صورت جدي براي جانشيني محمود عباس وجود دارد كه دهه نهم زندگي خود را سپري مي‌كند. در فتح، مروان برغوثي يكي از چهره‌هاي محبوب در ميان فلسطيني‌ها به شمار مي‌آيد كه در حال حاضر مشغول گذراندن حكم پنج بار حبس ابد خود براي كشتن تعدادي از يهوديان در انتفاضه دوم است كه اكنون در اعتصاب غذا در زندان‌هاي اسراييل به سر مي‌برد. كارشناسان معتقدند كه برغوثي در حال بالا بردن اعتبار خود به عنوان يك رهبر در صورت خروج از زندان است.
گفتني است دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري ايالات متحده ابراز تمايل براي روند صلح كرده است و به نظر مي‌رسد حماس نيز تلاش مي‌كند تا نزديكي بيشتري با كشورهاي سني عربي برقرار كند. فايز ابو شماله، نويسنده و تحليلگر فلسطيني نزديك به حماس مي‌گويد: بين حماس و فتح رقابتي براي در آغوش رفتن مصر و عربستان و ساير كشورهاي عربي وجود دارد، اما به نظر مي‌رسد كه در آغوش اعراب فضاي كافي براي دو زن نيست. با اين حال وي تاكيد كرد كه اين سند جديد نشان مي‌دهد كه حماس تمايل به عمل‌گرايي و تعامل با جهان خارج دارد و در قدم بعدي حماس يك بدنه با نفوذ سياسي خواهد شد.
با اين وجود به دليل اينكه اسراييل و حماس از سال 2008 سه جنگ را با يكديگر انجام دادند نسبت به اين سند با شك و ترديد نگاه مي‌كنند. يك سرتيپ بازنشسته اسراييلي در گفت‌وگو با نيويورك‌تايمز مي‌گويد: اين سند هيچ چيزي را در ذهن اسراييلي‌ها تغيير نداده و در اسراييل هيچ كس را تحت تاثير قرار نداده است. وي مي‌افزايد هرچند حماس از مواضع سابق خود صرف نظر كرده اما هنوز اسراييل را به رسميت نشناخته است. او با اين حال مي‌گويد اين اتفاق مي‌تواند براي آقاي عباس و سيستم‌عامل خودگردان فلسطين مشكل ساز شود چرا كه به نظر مي‌رسد حماس در حال رشد روز افزون است. تحليلگران معتقدند در اين سند، حماس تصريح مي‌كند كه فلسطيني‌هاي فرار كرده يا اخراج شده در طول جنگ با اسراييل حق بازگشت دارند كه تا حد زيادي از شرايط محال در مذاكرات صلح به شمار مي‌آيد. همچنين در اين سند حماس خشونت و مبارزه را نفي نمي‌كند و مقاومت را همچنان به عنوان يك منبع اصلي قدرت و اعتبار خود مي‌داند. حماس همچنين در سند خود هرگونه تلاش براي تضعيف مقاومت و سلاح‌هاي آن را رد مي‌كند. همچنين اين سند بر حق مردم براي توسعه ابزار و مكانيزم مقاومت تاكيد مي‌كند. حماس همچنين در سند خود تاييد مي‌كند كه رهبري حزب مي‌تواند در خصوص انواع ابزار و روش‌هاي مختلف براي مديريت جنگ بدون به خطر انداختن مقاومت تصميم‌گيري كند.
همچنين تحليلگران معتقدند كه حماس به سمت فاصله از اخوان پيش مي‌رود تا بتواند روابط تيره و تار خود با مصر را بهبود ببخشد، هرچند كه بعيد به نظر مي‌رسد كه مصر گذرگاه رفح را براي رفت و آمد و تجارت فلسطينيان در نوار غزه بگشايد.
عبدالرحمن عياش، پژوهشگر جنبش‌هاي اسلام‌گرا در استانبول مي‌گويد: اين يك گام بزرگ براي حماس است، اما من فكر مي‌كنم آنها بايد منتظر واكنش مصر نسبت به اين اقدام باشند. گفتني است مصر تحت رياست‌جمهوري عبدالفتاح سيسي، نظاميان اين كشور مورد حمله شبه‌نظاميان و تروريست‌ها در منطقه سينا قرار مي‌گيرند كه مصر متهم اصلي اين وقايع را حماس مي‌داند. از همين رو مقامات امنيتي مصر و رسانه‌هاي خبري طرفدار دولت، حماس را متهم مي‌كنند كه شبه‌نظاميان را آموزش مي‌دهد و اسلحه آنها را تامين مي‌كند ولي هيچ‌گاه نتوانستند اين موضوع را اثبات كنند. اما در همين زمان، سازمان اطلاعات مصر بي‌سرو صدا تجديد رابطه خود با حماس طي سال‌هاي اخير را آغاز كرده و تلاش مي‌كند تا در راستاي تامين امنيت سينا و همچنين تقويت نقش مصر به عنوان ميانجي اختلافات اسراييل و فلسطين قدم بردارد. لازم به ذكر است، قبل از سفر محمود عباس به واشنگتن، عباس با عبدالفتاح سيسي در قاهره ديدار كرد و طي بيانيه‌اي كه رياست‌جمهوري اين كشور صادر كرد بر نقش محوري مصر در جريان صلح تاكيد و خواستار وحدت ملي فلسطين به عنوان يك خواست ضروري براي پايان دادن به وضعيت اسفبار مردم فلسطين شد.
تحول بزرگ در حماس
اسماعيل هنيه، نايب‌رييس دفتر سياسي جنبش حماس در پاسخ به سوال خبرگزاري فرانسه درباره رايزني‌ها با مصر، كشورهاي عربي و غربي جهت شرح سند حماس گفت: قطعا حماس رايزني‌ها و ديدارهايي با اين كشورها خواهد داشت و در راستاي حمايت از سياست و استراتژي عدم تعصب و پذيرش آراي ديگران، از هرگونه يادداشت و توضيح يا سوال و بحث درباره اين سند استقبال مي‌كند. هنيه اظهار داشت: اين سند نشان‌دهنده تحول بزرگ در حماس و پايبندي اين جنبش به استراتژي‌ها و اصول است نه بنا بر درخواست هيچ طرفي. يحيي السنوار، رهبر حماس در غزه نيز در پاسخ به سوال خبرگزاري فرانسه درباره شرايط پس از ارايه اين سند، بدون ارايه توضيحات بيشتر تنها تاكيد كرد كه شرايط پس از اين عالي خواهد بود. خالد مشعل، رييس دفتر سياسي جنبش حماس نيز در پاسخ به سوالات خبرنگاران در كنفرانسي مطبوعاتي در دوحه كه به صورت زنده در غزه پخش مي‌شد، گفت: اين سند مرجع ما در عملكرد سياسي روزانه است. مشعل افزود: منشور قبلي جنبش كه نابودي اسراييل را خواستار شده بود در سال ۱۹۸۸ ميلادي منتشر شد و ما در سال ۲۰۱۷ اين سند را منتشر مي‌كنيم و هر كدام از اين دو مرحله‌اي را انعكاس مي‌دهد و ما قصد نداريم بگوييم كه اين ديگري را از اعتبار ساقط مي‌كند. وي تاكيد كرد: حماس هرگز جايگزيني براي جنبش فتح يا هيچ كسي نخواهد بود و ما براي مشاركت همه فلسطيني‌ها مبارزه خواهيم كرد.