«صدام» در مشتِ رحمانيان

بابك احمدي

سرانجام كليد بر قفل افتاد و نمايشنامه «صدام» از كشوي ميز تحرير نمايشنامه‌نويس بيرون آمد. محمد رحمانيان براي جذب بازيگر فراخواني منتشركرد كه در آن اشاره شده علاقه‌مندان مسلط به حركات بدن تمرين‌هاي خود را تا زمان اجرا زيرنظر ياسر خاسب پي‌ مي‌گيرند. نمايش جديد رحمانيان مرداد و شهريور امسال در تالار وحدت به صحنه خواهد رفت. نمايشي كه او از حدود سال‌هاي 89- 88 نسبت به اجراي آن ابراز علاقه كرد كه ميسر نشد و سپس وقتي در سال 92 به ايران بازگشت اعلام كرد علاقه دارد آن را به صحنه ببرد. او پيش‌تر در اين باره گفته بود: «در سفر اخيري كه به ايران داشتم براي اجراي آن گفت‌وگوهايي انجام دادم و از آنجا كه هزينه اجرا بسيار بالاست، نيازمند كمك بخش خصوصي هستم. البته همزمان چند نهاد دولتي براي تهيه‌كنندگي اين كار اعلام آمادگي كردند كه من با كمال احترام، پيشنهاد آنان را رد كردم چون اين نمايش به گونه‌اي است كه حتما بايد با مشاركت بخش خصوصي اجرا شود زيرا نمي‌خواهم چيزي از بيرون به آن تحميل شود. »
رحمانيان به سفر رفت و اشكان خطيبي پيگير امور شد
نمايش «صدام» چنانچه از نامش پيداست زندگي صدام حسين ديكتاتور مخلوع عراق از آغاز تا زمان اعدام را روايت مي‌كند و علاوه بر آن پيامدهاي بعد از اعدام را پيش روي تماشاگران مي‌گذارد. پروژه‌اي بسيار سنگين به گفته كارگردان كه با هشتاد بازيگر به صحنه مي‌رود و مدت زمان تقريبي اجراي آن نيز حدود چهار ساعت اعلام شده است. مدتي از اعلام تمايل گذشت و ظواهر امر نشان داد كه قرار نيست مثل آنچه براي بعضي كارگردانان بي‌نام و نشان رخ مي‌دهد، ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در تالار وحدت به‌كار آيند تا يك نمايش بي‌كيفيت با صرف بودجه ميلياردي متصل به يك نهاد غير فرهنگي روي صحنه برود. رحمانيان براي مدتي به سفر خارج از كشور رفت و در اين فاصله اشكان خطيبي پيگيري امور توليد را بر عهده گرفت. اين هنرمند كه خودش يكي از بازيگران نمايش «صدام» خواهد بود ارديبهشت سال 93 از توافق اوليه و حضور قطعي بازيگراني مانند مهتاب نصيرپور و علي عمراني در اين پروژه خبر داد. «تا اين لحظه با بازيگران مورد نظر صحبت شده و تفاهم‌هاي اوليه را كسب كرده‌ايم كه باقي مسائل نيز به زودي حل مي‌شود. از طرفي به دليل برنامه‌هاي فشرده تالار وحدت و زمان ۲۰۰ دقيقه‌اي نمايش مسائلي وجود دارد كه با تلاش مديران مجموعه در حال برطرف شدن است.»
خطيبي همچنين در همان تاريخ اعلام كرد «مديريت هنري پروژه برعهده بهرام شاه ابراهيمي خواهد بود و ساخت موسيقي را هم فردين خلعتبري انجام مي‌دهد.» اما با وجود تمام اميدواري‌هاي موجود در دل اعضاي گروه شرايط آن‌طور كه بايد پيش نرفت و نمايشنامه از كشوي ميز نويسنده بيرون نيامد. به همين سبب گاهي شائبه فشار مميزي پيش ‌آمد، گاهي حمايت نشدن و كوتاهي مسوولان بنياد رودكي و مواقعي هم مشكلات گروه براي به سرانجام رساندن پروژه‌اي چنين سنگين.
سه ماه بعد و نشست رسانه‌اي داغِ
«ترانه‌هاي محلي»
سه ماه بعد از اظهارات اميدوار‌كننده اشكان خطيبي، نشست رسانه‌اي موسيقي – نمايش «ترانه‌هاي محلي» پنجم مرداد در سالن مشاهير مجموعه تئاترشهر برگزار شد. رحمانيان اين‌بار نيز به ماجرا گريزي زد كه از دلايل پيگيري جدي «صدام» حكايت داشت. «تا سه ماه قبل به نمايش «صدام» فكر مي‌كردم و اصلا بحث اجراي «ترانه‌هاي محلي» در ميان نبود. ولي گاهي شما در شرايطي هستيد كه اجازه نمي‌دهد كار مورد علاقه خود را انجام دهيد، در نتيجه بايد به بهترين گزينه‌ موجود فكر كنيد. » در همين نشست رسانه‌اي بود كه رحمانيان بار ديگر به «روز حسين» و بحران‌سازي مديران تئاتري – مديريت وقت تئاترشهر- و رسانه‌هاي حامي دولت قبل براي اين نمايشنامه اشاره كرد كه ماجرا تا تعطيلي «نشر چشمه» پيش رفت. «در «ترانه‌هاي محلي» صداي من مثل نمايش «روز حسين» بلند است اما گاهي بايد به زبان نشانه با مخاطبان سخن بگوييم و نتيجه‌گيري را به آنها بسپاريم. من همچنان براي عصباني كردن عده‌اي تئاتر كار مي‌كنم. »
ويژگي برشتيِ نمايشنامه «صدام»
رحمانيان در دو مقطع درباره ويژگي‌ نمايشنامه «صدام» صحبت كرده است. يكي در نشست رسانه‌اي «ترانه‌هاي محلي» و بار ديگر در گفت‌وگويي كه با خبرگزاري دانشجويان ايران انجام داد و هر دو بار از نقش پررنگ موسيقي گفت. عنصري كه در سال‌هاي اخير به يكي از ويژگي‌هاي بارز نمايش‌ها يا نمايش – موسيقي‌هاي اين هنرمند بدل شده است. «مطالعه دوباره آثار برشت با آگاهي امروز نتايج بسيار شگفت‌آوري داشت و من را به‌شدت تحت تاثير قرار داد. بنابراين به اين فكر كردم طوري بنويسم كه نه تنها مخاطب ايراني، بلكه مخاطب هر كشور ديگر هم متوجه شود موضوع چيست. در نمايش «صدام» به‌شدت تحت تاثير برشت بودم و نقش موسيقي در آثار اين نويسنده موجب گرايش بيشتر به اين سو شد. در كنار موسيقي، ترانه‌هاي زيادي در نمايش «صدام» خواهيم داشت. در حال حاضر مضمون ترانه‌ها را مي‌نويسم اما فكر مي‌كنم حتما با يك هنرمند ترانه‌سرا همكاري داشته باشيم. » حالا بعد از به وجود آمدن امكان خوانش نمايشنامه‌هاي بهرام بيضايي، رحمانيان امكان به صحنه آوردن يكي از نمايشنامه‌هاي مورد علاقه‌اش را به دست آورده است. مي‌ماند وضعيت تالار وحدت و اجراهاي متعدد اين مجموعه كه بعضا گروه‌هاي تئاتري را با دردسر مواجه مي‌كند. يا جذب حمايت خصوصي طبق اظهارات كارگردان، ولي مهم‌تر از هر چيز بيرون آمدن نمايشنامه از ميز كار نويسنده و به صحنه آمدن نمايش ديگري از محمد رحمانيان است.