بازار قلابي نظرسنجي‌ها
عباس عبدي - محسن گودرزي
روزنامه نگار و تحليلگر
به نظر مي‌رسد كه قرار است همه‌چيزهايي را كه از خارج وارد كشور مي‌كنيم، به صورت وارونه آن را استفاده كنيم. چه از نهادهاي سياسي و چه از فناوري و وسايل مدرن و چه در علم. دانش نظرسنجي نيز يكي از اين موارد است كه در داخل كشور به صورت مبتذل و وارونه مورد استفاده يا بهتر است بگوييم سوءاستفاده قرار مي‌گيرد و براي اثبات اين ادعا چه نمونه‌اي بهتر از اين انتخابات.
در اين انتخابات به ويژه در سه هفته اخير، هر روز يك نفر پيامي براي ما مي‌گذاشت و نتايج يك نظرسنجي از يك مرجع ناشناخته ولي معتبر! را ارسال مي‌كرد كه با ريز جزييات براي تمام استان‌ها با دقت دو رقم اعشار! نتايج را برآورد و سنجيده بود و اين افراد كه معمولا هم افراد باهوش و دقيقي بودند، توي دل‌شان خالي مي‌شد و
براي ما مي‌فرستادند كه نظر دهيم آيا درست است يا نه؟ ما هم بلافاصله و بدون خواندن آنها مي‌گفتيم كه وقت خودمان را صرف خواندن چنين مطالبي نمي‌كنيم، شما هم نخوانيد. نهادهايي كه اخبار واضح و آشكار را وارونه جلوه مي‌دهند در حالي كه همه مي‌دانيم واقعيت آن چيست، چگونه مي‌توانند نظرسنجي درست ارايه دهند، كه هيچ چيزش به چشم نمي‌آيد؟! اين‌گونه نظرسنجي‌ها را مي‌توان در خانه نشست و از روي برخي قراين و شواهد، اعدادي را رديف كرد در حالي كه هيچ اعتباري ندارد. اين نظرسنجي‌هاي جعلي كه حتي نظرسازي هم نيست، براي جنگ رواني و خالي كردن دل طرف مقابل و محكم كردن دل طرفداران است. در واقع اين نوع نظرسنجي‌ها ابزاري است براي گمراهي و نه براي آگاهي و هدايت شدن و پيدا كردن راه تطبيق با جامعه. در حالي كه نظرسنجي به معناي دقيق يك ابزار و شيوه كارآمد براي كنشگران در جامعه مردم‌سالار است كه نقاط قوت و ضعف خود را بشناسند و براي بهبود وضع خود از نتايج آن استفاده كنند. اين كار مستلزم وجود فضاي آزاد و نيز سازمان‌هاي مستقل علمي براي توليد نظرسنجي است. سازمان‌هايي كه بتوانند به لحاظ مادي روي پاي خود بايستند.
متاسفانه در جامعه ما هيچ‌كدام از اين شرايط محقق نشده است. خوشبختانه در انتخابات اخير، ستاد آقاي روحاني از طريق پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات قراردادي را منعقد و هزينه انجام مجموعه‌اي از نظرسنجي‌ها را متقبل شد كه نه‌تنها در طول انتخابات ايده‌هاي سياستگذارانه و تبليغي خوبي از طريق نظرسنجي‌ها به دست آيد، بلكه در زمان مقتضي نتيجه انتخابات نيز پيش‌بيني شود. اين كار به وسيله ما و برخي ديگر از همكاران انجام شد. به دليل آنكه هزينه اين كار را سفارش‌دهنده يعني ستاد آقاي روحاني تامين كرده بود و مي‌خواست خود از نتايج آن در رقابت‌ها استفاده كند، به لحاظ اخلاقي و قانوني مجاز به انتشار نتايج آن به صورت روزانه نبوديم. از اين‌رو نتايج اين نظرسنجي‌ها فقط مورد استفاده سياستگذاران ستاد قرار مي‌گرفت كه البته حق آنان بود، ولي اگر نهاد مستقلي وجود مي‌داشت ترجيح مي‌داديم كه نتايج براي عموم مردم منتشر شود.
شيوه اجراي نظرسنجي به صورت روزانه و با نمونه‌گيري خاص را براي نخستين‌بار در اين انتخابات به كار گرفتيم و نحوه شكل‌گيري و تحول افكار عمومي را رصد كرديم. در طول دوران رقابت‌هاي انتخاباتي، بر مبناي نتايج نظرسنجي‌ها ايده‌هايي براي تبليغات و سياست‌هاي انتخاباتي پيشنهاد كرديم كه مورد استفاده واقع و نتايج مثبت آن نيز در افزايش آرا ديده شد. همچنين از حيث پيش‌بيني نتايج موارد زير به صراحت عنوان شد كه تطبيق آن با نتايج حاصل نشان از ارزش و دقت ابزار علمي در شناخت امور است.
- پيش‌بيني ما از ميزان شركت‌كنندگان در كل كشور 41 ميليون نفر بود كه با كمتر از نيم درصد اختلاف همين نتيجه حاصل شد و 2/41 ميليون نفر در انتخابات شركت كردند.
- آراي آقاي روحاني و رييسي را به نسبت 60 به 40 يعني آراي آقاي روحاني 5/1 برابر آراي آقاي رييسي را پيش‌بيني كرديم كه نسبت موجود در آراي كنوني 49/1 است كه دقيقا با اختلاف بسيار اندكي همان رقم است.
- ميزان مشاركت در شهر تهران را 60درصد برآورد كرديم كه تاكنون رقم دقيق اين مشاركت اعلام نشده است، ولي با توجه به مشاركت در كل استان تهران به نظر مي‌رسد كه مشاركت در تهران نيز به حدود 1/4 ميليون نفر برسد (پس از كسر ارقام مربوط به روستاهاي شهرري و شميرانات) كه با توجه به جمعيت 6/6 ميليون نفري واجد حق راي به منزله مشاركت 62 درصد واجدين حق راي است.
- نسبت آراي آقاي روحاني در تهران به آراي آقاي رييسي را 70 به 30 ارزيابي كرديم كه اين آمار در تهران حدود 72 به 28 است.
- در كنار اينها، داده‌هاي ارزشمندي درباره گروه‌هاي اجتماعي، گرايش‌هاي اجتماعي و سياسي به دست آمده است كه به شناخت رفتار راي دهي در جامعه كمك مي‌كند.
آنچه گفته شد مويد اين نظر است كه اگر نهاد نظرسنجي مستقل در كشور شكل بگيرد و مطابق با اصول اخلاقي و علمي عمل كند، همه مي‌توانند از آن بهره‌مند شوند در غير اين صورت همچنان شاهد بازار نظرسنجي‌هاي قلابي و گمراه‌كننده خواهيم بود.