عصريخبندان ساخته مصطفي كيايي
استفاده ابزاري از مضامين جوان‌پسند
خدايار صائب
آيزايا برلين در كتاب «متفكران روس» مفهوم روشنفكري را در روسيه و ساير ممالك توسعه‌نيافته يا ديرتر توسعه يافته‌يي كه وارثان نوعي مدرنيسم وارداتي هستند از مفهوم اين واژه در كشورهاي اروپايي جدا كرده و روشنفكري شرقي را برخلاف روشنفكري غربي در بند مبارزه مداوم با واقعيت مهم جامعه خود مي‌داند. درگيري روشنفكران شرقي با اين مولفه‌هاي مهم كم‌كم منجر به شكل گرفتن يك معيار صلب و پا در جا شد كه خود را به هنر به عنوان امري روشنفكرانه تحميل كرد و از طليعه تجدد تا امروز در جوامع شرقي‌اي نظير ايران پرداختن به مشكلات اجتماعي و انتقاد از عوامل اين مشكلات، معيار پادرجاي خلق و نقد آثار هنري بوده است. بيش از 100 سال از نمايشنامه‌هاي آخوندزاده و نوشته‌هايش در باب تئاتر و ادبيات- كه مانيفست هنر رئاليستي و انتقادي در زمان خود بودند- گذشته و هنوز بخش چشمگيري از هنر ايران را كه در راس آنها سينما به عنوان يك هنر پرمخاطب قرار دارد، انتقاد از مسائل اجتماعي به خود اختصاص مي‌دهد حتي تا آنجا كه ديگر چيزي از هنر باقي نمي‌ماند.
توجه به مسائل اجتماعي روز و مورد عنايت طبقه متوسط نوظهور، به مثابه يك دل خوشكنك، در سينماي ايران به وفور ديده مي‌شود. فيلم «عصر يخبندان» ساخته مصطفي كيايي از جهاتي در زمره چنين فيلم‌هايي است كه در آن خواسته يا ناخواسته، بيان اصطلاحا دردهاي اجتماع، هنريتِ سينما را از ميان برداشته و البته بر مبناي قراردادي كهنسال ميان سازنده و مخاطب، با صداي سوت و تشويق مخاطبان همراه مي‌شود. بازي كردنِ بي‌مورد با زمان و استفاده تصنعي و جانيفتاده از شگردهاي روايي‌اي كه پيش از اين در سينماي غرب نمونه‌هاي موفق فراواني داشته‌اند، ديالوگ‌هاي ابتدايي، خنده‌دار بودنِ بسياري از صحنه‌ها كه بايد دردناك باشند، ارجاع بي‌رويه به اصطلاحا دردهاي اجتماع در فيلم، استفاده ابزاري از فضاها و مكالماتي كه به هر دليلي موردپسند طبقه متوسط هستند، حال آنكه محدوديت‌هاي حاكم بر سينماي ايران اجازه برخورد مستقيم و عميق را با چنين مسائلي نمي‌دهد، برقراري يك رابطه بينامتني موهوم با انيميشن «عصريخبندان»، كه اين روزها در سينماي ايران مد روز شده و در پايان عدم توفيق در دست يافتن به فرم – چرا كه فرم حركت پاياپاي صورت با محتواست- از كاستي‌هاي اصلي فيلمند. با اين حال استفاده ابزاري از مضامين و تعابير جوان‌پسند، در پوشش دردهاي مردم و جامعه، اين فيلم را با سوت و استقبال تماشاگران همراه مي‌كند.