دعواي برادران را فيصله مي‌دهيم

يسرا بخاخ

چند روز از بحراني كه عربستان و امارات در منطقه ايجاد كرده‌اند مي‌گذرد و هنوز نشانه‌ روشني مبني بر پيشرفت در تلاش‌هاي ديپلماتيك براي حل اين بحران ديده نشده و تقابل رسانه‌اي و ديپلماتيك ميان كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس همچنان ادامه دارد. هفته گذشته صباح احمد جابر الصباح، امير كويت به عربستان، امارات و قطر سفر كرد تا شيوخ عربي را قانع كند كه به جاي اقدامات تنش‌زا به گفت‌وگو براي حل اختلافات‌شان روي بياورند. با ادامه‌دار شدن بحران ديپلماتيك كشورهاي عربي و تلاش‌هاي خارجي و منطقه‌اي براي حل اين بحران، دولت كويت اعلام كرد كه تلاش براي پايان دادن به اين بحران را ادامه خواهد داد و به دنبال پيدا كردن راهكاري ريشه‌اي براي حل اين اختلافات خواهد بود. شيخ صباح خالد الحمد الصباح، معاون نخست‌وزير و وزير خارجه اين كشور تاكيد كرد كه قطعا اين بحران در چارچوب روابط كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس حل خواهد شد و افزود كه بحران ميان برادران با گفت‌وگو حل خواهد شد. وزير خارجه كويت تاكيد كرد كه قطر اعلام آمادگي كرده تا دلايل اصلي نگراني‌هاي كشورهاي عربي عضو شوراي همكاري خليج فارس را درك كند و با تلاش‌ها براي ايجاد ثبات و امنيت در منطقه همراه باشد. با اين حال اقدامات متقابل و جنجال رسانه‌اي كشورها در دو طرف دعوا همچنان ادامه دارد، علي بن صميخ المري، رييس كميته ملي حقوق بشر قطر از شكايت 764 شهروند قطري، اماراتي، عربستاني و بحريني خبر داده كه در پي تصميم كشورهاي عربي براي قطع روابط خود با دوحه متحمل خسارت‌هاي مالي شده‌اند و تاكيد كرد كه اين كميته با چند دفتر حقوقي به توافق رسيده تا پرونده شكايت اين افراد را پيگيري كند. المري تاكيد كرد، كميته ملي حقوق بشر قطر اعلام كرد كه اين سازمان اقداماتي در سطح بين‌المللي نيز خواهد داشت و با سفر به لندن، ژنو و بروكسل با شماري از چهره‌هاي حقوق بشري و كميسارياي عالي حقوق بشر در سازمان ملل درخصوص پيامدهاي محاصره اقتصادي و سياسي دوحه رايزني خواهد كرد. المري اعلام كرده كه شهروندان قطري كه براي اداي حج عمره در عربستان حضور داشته‌اند از ورود به مسجد الحرام نيز منع شده‌اند.
با وجود انتشار اين خبر و در حالي كه 11 هزار تبعه بحريني، اماراتي و عربستاني در قطر حضور دارنددوحه با هدف كاهش تنش اعلام كرده كه شهروندان و اتباع كشورهاي عربي كه روابط خود را با قطر قطع كرده‌اند مي‌توانند آزادنه در اين كشور حضور داشته باشند و اين اقدام بر خلاف دستور رياض براي لزوم خروج اتباع قطر از خاك عربستان است. قطر در بيانيه‌اي اعلام كرده است كه با توجه به اقدام كشورهاي عربي در اخراج اتباع قطر از خاك خود، دوحه قرار نيست اقدامات تلافي جويانه‌اي عليه شهروندان اين كشورها اتخاذ كند. از سوي ديگر با توجه به اينكه تعداد زيادي از شهروندان عربستان، بحرين، امارات و قطر ارتباطات خانوادگي باهم دارند، رياض، منامه و ابوظبي اعلام كرده‌اند كه اين خانواده‌ها و موارد خاص مشمول تصميم اخراج اتباع قطر نمي‌شوند. اين اقدام عربستان، بحرين و امارات بعد از انتشار انتقادهاي گسترده مردمي و نهادهاي حقوق بشري صورت گرفته كه معتقدند در شرايطي كه ممكن است يكي از اعضاي خانواده‌هاي عربي كشورهاي حاشيه خليج فارس قطري باشد اخراج او به دليل اختلافات سياسي ميان حكومت‌ها غيرانساني است. بعد از سردرگمي و افزايش اعتراضات مردمي عربستان، بحرين و امارات با صدور بيانيه‌هاي جداگانه‌اي با استتثنا قايل شدن براي خانواده‌هاي مشترك ميان اين كشورها موافقت كردند. كميته ملي حقوق بشر قطر اقداماتي كه عربستان، امارات و بحرين عليه شهروندان و خانواده‌هاي قطري در چند روز گذشته اتخاذ كرده بود را تلاش براي مجازات دسته جمعي شهروندان قطري توصيف كرده و گفته بود كه اين اقدامات جرايم بين‌المللي به شمار مي‌رود. اين سازمان تاكيد كرد كه 700 شكايت از خانواده‌هاي مشترك قطري با كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس دريافت كرده است. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه نيز با ركس تيلرسون همتاي امريكايي‌اش به صورت تلفني گفت‌وگو كرد و بحران قطر و شرايط خاورميانه را مورد بحث و بررسي قرار داد. وزارت خارجه روسيه اعلام كرد كه لاوروف و تيلرسون پيامدهاي قطع روابط كشورهاي عربي منطقه با قطر را مورد بررسي قرار داده و تاكيد كرده‌اند كه بايد اين اختلافات از طريق گفت‌وگو حل شود و مسكو و واشنگتن نيز آماده‌اند كه نقش ميانجي در اين بحران را داشته باشند. وزير خارجه امريكا با محمد بن سلمان، جانشين وليعهد و وزير دفاع عربستان نيز به صورت تلفني تحولات اخير منطقه به ويژه كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس را مورد بررسي قرار داده و خواستار كاهش فشار كشورهاي عربي عليه قطر شده و افزوده است كه اين مساله ممكن است بر روند جنگ امريكا عليه داعش تاثيرگذار باشد. در راستاي تحركات ديپلماتيك براي كنترل بحران، مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه نيز با تيلرسون گفت‌وگو كرده است، اين گفت‌وگو در حالي صورت گرفته كه موضع ضد و نقيض واشنگتن در خصوص بحران ايجاد شده در ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس هنوز روشن و ثابت نشده است. در حالي كه تيلرسون پيش‌تر خواستار كاهش فشار و محاصره عليه قطر شده بود، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا ضمن متهم كردن قطر به داشتن سابقه طولاني در حمايت از تروريسم نشست رياض را تاريخي توصيف كرد و ابراز اميدواري كرد كه اين نشست آغازي براي پايان حمايت از تروريسم باشد. بعد از تصميم تركيه براي اعزام نيروي نظامي به قطر و نگراني كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس از اين مساله، خالد بن احمد بن محمد آل خليفه، وزير خارجه بحرين هم به تركيه سفر كرد و با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد. با وجود اينكه ديدار وزير خارجه بحرين با رييس‌جمهور تركيه پشت درهاي بسته انجام شد، وزير خارجه بحرين اعلام كرد كه اردوغان به او گفته بحران كشورهاي عربي شوراي همكاري خليج فارس بايد تا قبل از پايان ماه رمضان حل وفصل شود و افزوده بود كه پايگاه نظامي تركيه در قطر براي حمايت از امنيت خاورميانه است و هيچ ارتباطي با تحولات صورت گرفته ميان كشورهاي عربي منطقه و قطر ندارد و قرار نيست براي مقابله با هيچ كشوري استفاده شود. با اين حال وزير دفاع تركيه اعلام كرده كه كشورش از مظلومان در سراسر جهان حمايت مي‌كند و اميد كشورهايي كه خواستار كمك از تركيه هستند را نا اميد نخواهد كرد. گزارش‌هاي رسانه‌اي حاكي است كه 400 فعال سياسي و اجتماعي از كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس با امضاي طوماري خواستار حل اختلافات كشورهاي عربي عضو شوراي همكاري خليج فارس شدند. براساس اين طومار فعالان سياسي و اجتماعي عرب تاكيد كرده‌اند كه بايد مشاركت مردم در تصميم‌گيري‌هاي كلان و سياستگذاري در كشورهاي عربي عضو شوراي همكاري خليج فارس فعال شود و يادآور شدند كه تحولات چند روز اخير در منطقه نتيجه نبود صداي مردم در تصميم‌گيري‌هاي كلان منطقه به شمار مي‌رود و پيامدهاي زيادي براي شهروندان و افراد مقيم در اين كشورها داشته است.
منطقه در آستانه جنگ جهاني سوم
در حالي كه سفرا و نمايندگان ديپلماسي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس هفته پركاري را براي يارگيري منطقه‌اي و بين‌المللي داشته‌اند، نويسنده و تحليلگر سياسي قطري ادامه بحران كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس در وضعيت فعلي را خطرناك توصيف كرد. محمد المسفر، نويسنده و تحليلگر سياسي در گفت‌وگو با شبكه الحوار تاكيد كرد كه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس در شرايط فعلي در بزنگاهي تاريخي قرار گرفته‌اند كه ممكن است به وقوع جنگ جهاني سوم منجر شود. اين نويسنده قطري گفت: عربستان پيش از حكومت آل سعود 4 كشور جداگانه بود كه با روي كار آمدن ملك عبدالعزيز متحد و يكپارچه شد، با توجه به اينكه در حال حاضر توطئه‌اي براي تجزيه عربستان در دست اجراست، اقدامات تحريك آميز و تحريمي عليه قطر پيش از اينكه به اين كشور آسيبي بزند به ضرر كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس تمام خواهد شد. وي يادآور شد كه در شرايط فعلي نيازي ضروري براي حضور عقلا در روند تصميم‌گيري در خليج فارس احساس مي‌شود. يكي از انتقادهاي عمده به اقدام كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس در قطع روابط خود با قطر به بهانه حمايت اين كشور از تروريسم يا حمايت از گروه حماس و اخوان‌المسلمين ابراز خوشحالي اسراييل از اين مساله است، كشورهاي عربي به سركردگي عربستان و امارات جنبش مقاومت حماس را گروهي تروريستي دانسته و به گفته بسياري از تحليلگران اين رويكرد نشان مي‌دهد كه مساله فلسطين و دشمني با اسراييل به مساله‌اي فراموش شده در حافظه سياسي-تاريخي اعراب تبديل شده است. در همين راستا يك تحليلگر اسراييلي اعلام كرده كه حمله سياسي، اقتصادي و ديپلماتيك عليه قطر طي چند روز گذشته فوايد راهبردي زيادي براي اسراييل داشته است. تحليلگر اسراييلي در مقاله‌اي در نشريه ميكور ريشون مدعي شده تنشي كه در خاورميانه صورت گرفته نشان مي‌دهد كه اسراييل و پرونده فلسطين عامل بي‌ثباتي در خاورميانه نيست بلكه مشكل اساسي را بايد در اختلافات ريشه‌اي اعراب در منطقه جست‌وجو كرد. وي همچنين با مقايسه اين بحران با حملات 11 سپتامبر كه مواضع غرب را در قبال اسراييل تغيير داد ابراز اميدواري كرده كه يكي از پيامدهاي بحران پيش آمده تغيير رويكرد راهبردي كشورهاي اروپايي و غربي در خصوص اسراييل و حمايت از اقدامات امنيتي اين رژيم باشد. وي همچنين مدعي شده كه اقدام عليه قطر جايگاه اسراييل را بهبود خواهد بخشيد و تاكيد كرده كه بسياري در غرب، جهان را به دو جبهه تقسيم مي‌كنند محور خير و شر كه اسراييل در محور خير قرار گرفته و بسياري از كشورهاي عربي و اسلامي در محور شرارت قرار مي‌گيرند. پيش‌تر نيز آويگدور ليبرمن، وزير جنگ اسراييل گفته بود كه قطع روابط كشورهاي عربي با قطر فرصتي را پيش روي اسراييل قرار داده تا كشورهاي عربي به همكاري با اسراييل روي بياورند.