بيست و دومين اثر تاريخي ايران در فهرست يونسكو ثبت شد
يزد؛ نخستين شهر جهاني ايران
فرزانه قبادي
«يكشنبه شگفت‌انگيز» اين تعبير را «جك پورچلا» (Jacek Purchla)، مورخ لهستاني كه در چهل و يكمين اجلاس يونسكو رياست اجلاس عمومي را به عهده دارد، بعد از بررسي پرونده ثبت جهاني يزد به كار برد. پورچلا بعد ازبررسي پرونده ثبت يزد و با ديدن سكوت تمام حضار كه نشان از رضايت‌شان براي ثبت اين شهر در فهرست ميراث جهاني داشت، گفت: «چرا ساكتيد؟ من واقعا شوكه شده‌ام، يكشنبه شگفت‌انگيزي در كراكف شروع شده» روز گذشته خبر ثبت جهاني يزد به عنوان بيست و دومين اثر جهاني ايران، از كراكف لهستان مخابره شد.
در چهل و يكمين نشست كميته ميراث جهاني يونسكو، ايران يكي از مهم‌ترين و پيچيده‌ترين پرونده‌هاي ثبت جهاني خود را ارايه كرد. اين نخستين بار است كه ايران يك شهر را به عنوان يك اثر تاريخي به جهانيان معرفي مي‌كند. 9 سال پيش نام شهر تاريخي يزد در فهرست موقت يونسكو ثبت شد، اما پيگيري چنداني براي ارايه پرونده ثبت آن به يونسكو نشد. دو سال پيش بعد از پيگيري‌هاي صورت گرفته شده، بالاخره پرونده ثبت جهاني يزد آماده و به يونسكو ارسال شد. بعد از بررسي‌هاي اوليه، شهريور ماه 95 ماريانا كوريا، ارزياب سازمان جهاني يونسكو به يزد آمد تا پرونده را به صورت ميداني بررسي كند.
و بالاخره روز موعود فرارسيد و شنبه 16 تيرماه، يزد آخرين پرونده‌اي بود كه روي ميز كميته ميراث جهاني قرار گرفت، تركيه، ويتنام، كويت و آذربايجان در جلسه عصر شنبه در خصوص اين پرونده صحبت و اعلام كردند نظرشان نسبت به اين پرونده و ثبت آن مثبت است و دلايل‌شان را براي اين موافقت گفتند. اما اتمام ساعت كاري جلسه باعث شد ادامه بررسي‌ها به جلسه نوبت صبح يكشنبه (ديروز) موكول شود. در جلسه صبح يكشنبه، نماينده ايكوموس ايراداتي كه به پرونده ثبت جهاني وارد شده بود را مرور كرد و نمايندگان در خصوص بندهاي مختلف و توضيحات ارايه شده از سوي تيم ايراني حاضر در جلسه بحث كردند. لبنان اعلام كرد اين ابهامات موجود در پرونده مي‌تواند موجب رد شدن پرونده شود، اما با اين حال از ثبت پرونده حمايت مي‌كند. نماينده آذربايجان بر زندگي مسالمت‌آميز پيروان اديان مختلف در اين شهر اشاره كرد و آن را نقطه قوت اين پرونده دانست. تركيه و قزاقستان هم به دفاع از اين پرونده پرداختند و باز هم بر تنوع اديان در يزد اشاره كردند. بعد از اتمام نوبت سخنراني‌ها، رييس جلسه از حضار خواست تا اگر نكته‌اي در مورد اين پرونده دارند بيان كنند، سكوت در سالن محل برگزاري حكمفرما شد، موافقان سخنراني كرده بودند و مخالفي هم در سالن نبود. مدير و منشي جلسه از سكوت سالن به خنده افتادند و جك پورچلا گفت: «چرا ساكتيد؟ من شوكه شده‌ام از اين سكوت» و بعد چكش را روي ميز كوبيد و ثبت جهاني شهر تاريخي يزد را به ايران تبريك گفت.
بعد از انتشار خبر ثبت جهاني يزد، محمد حسن طالبيان در خصوص روند ثبت پرونده يزد به ايسنا گفت: «به دنبال تلاش‌هاي انجام شده و طبق توافق به دست آمده در جريان رايزني‌ها و مذاكرات فشرده، سفير و نماينده دايم جمهوري آذربايجان در يونسكو اصلاحيه پيش‌نويس قطعنامه مربوط به يزد را مطرح كرد و بر ضرورت ثبت جهاني اين شهر تاريخي تاكيد كرد. اين اصلاحيه، توسط چهار كشور جمهوري آذربايجان، كويت، قزاقستان و تركيه به دبيرخانه كميته ميراث جهاني پيشنهاد شده بود. در ادامه نمايندگان كويت، ويتنام، تركيه و تونس در حمايت از پرونده ايران صحبت كردند و در سخناني با تاكيد بر زنده بودن شهر تاريخي يزد، منحصر به فرد بودن آن به لحاظ ارزش جهاني، برخورداري از منظر استثنايي، نمونه بودن به لحاظ توسعه پايدار، استدلال‌هاي علمي، مستدل و منطقي هيات جمهوري اسلامي ايران در تبيين كليه ابعاد مورد نظر ايكوموس و استحقاق شهر تاريخي يزد براي ثبت جهاني، حمايت خود را از اصلاحيه ارايه شده اعلام كردند. در نهايت تعداد كشورهايي كه در حمايت از پرونده شهر تاريخي يزد اعلام آمادگي كردند به رقم بي‌سابقه ۱۵ كشور رسيد و نهايتا پرونده كشورمان بدون هيچ مخالفتي و با اجماع كليه اعضاي كميته ميراث جهاني به تصويب رسيد و در فهرست ميراث جهاني ثبت شد.»
اين نخستين بار است كه ايران نه يك بناي تاريخي، بلكه يك شهر تاريخي را در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت مي‌كند، مساحت عرصه‌اي كه در پرونده ثبت جهاني معرفي شده حدود ١٩٥ هكتار است كه شامل محدوده برج و باروي دوره آل مظفر، امير چخماق، ميدان شاه‌طهماسب، ميدان خان، بازار و بخشي از محله زرتشتيان مي‌شود. محدوده حريم حدود ٦٥٠ هكتار است كه منطبق بر محدوده‌اي است كه ثبت ملي شده است.
ثبت يك شهر به عنوان ميراث جهاني چالش‌هايي را به دنبال دارد كه اگر همراهي مردم و هم‌سويي دستگاه‌هاي مرتبط به اين اثر جهاني نباشد، مديريت آن را با مشكل مواجه مي‌كند. روز گذشته هم در جلسه بررسي پرونده نماينده ايكوموس اعلام كرد پلان مديريتي ارايه شده براي بافت تاريخي يزد در ابتدا مورد تاييد ايكوموس قرار نگرفت. دليل آن هم اين است كه دستگاه‌هاي مختلفي در زمينه مديريت اين اثر تصميم‌گيري مي‌كنند و علاوه بر آن در مورد يزد، اين نكته هم وجود دارد كه يك بافت پويا با ساكناني كه در آن به زندگي و تجارت مشغولند، ثبت شده است. هر چند مردم يزد در دو سال اخير نشان داده‌اند كه به ارزش‌هاي تاريخي و فرهنگي شهر خود واقفند و راه حفاظت از آن را هم بلدند. هر چند گاهي گله‌مند هم مي‌شوند از مديراني كه با خطاهاي‌شان آسيب‌هايي به اين تاريخ و فرهنگ وارد مي‌كنند.
مجتبي فرهمند، مدير پايگاه جهاني بافت تاريخي يزد در خصوص مشاركت مردم براي حفاظت از بافت تاريخي شهر مي‌گويد: «مردم نگاه‌شان اين است كه اقداماتي كه در زمينه حفاظت بافت تاريخي صورت مي‌گيرد كيفيت زندگي آنها را بالا مي‌برد و همين موضوع دستاورد مهمي است. نهادهاي اجتماعي يزد خيلي خوب عمل مي‌كنند. در تمام كميسيون‌هاي تصميم‌گيري پايگاه جهاني يزد نمايندگان محلات حضور دارند. به عنوان ساكنان و مطرح‌كنندگان نيازهاي مردم دغدغه‌هاي‌شان را مطرح مي‌كنند و همين به مردم انگيزه بيشتري مي‌دهد. حضور مردم در اين كميسيون‌ها باعث مي‌شود در تصميم‌گيري‌ها دخيل باشند و به راحتي مشكلات را منتقل كنند. نوعي سرمايه اجتماعي در ميراث جهاني يزد در حال شكل‌گيري است كه باعث مي‌شود شهر تاريخي به يك حفاظت پايدار برسد.»
حضور مردم در كنار آثار تاريخي و فرهنگي يزد موضوعي است كه ارزياب يونسكو هم بعد از بازديد از اين شهر به آن اشاره كرد. ماريانا كوريا، ارزياب يونسكو كه سال گذشته براي بررسي ميداني بافت تاريخي يزد به ايران آمده بود، بعد از بازديد از اين شهر با اشاره به پويايي بافت تاريخي يزد گفت: «يزدي‌ها براي حفاظت از بافت تاريخي خود به شكل يك تيم عمل كرده و حتي در مواقع بحراني نيز حفاظت از آن را فراموش نكرده‌اند. ارزش هر سايتي كه بخواهد در رديف ميراث فرهنگي قرار بگيرد اين است كه از حوزه جغرافيايي خارج و به ميراث بشري تبديل شود و زماني كه جهاني شد، مردم از سراسر دنيا خود را به آن مي‌رسانند تا ميراث بشر از گذشته‌هاي دور را ببينند. يكي ديگر از مواردي كه در يزد وجود دارد و در هيچ كجاي ديگر دنيا يافت نمي‌شود، حضور زرتشتيان و كليميان در كنار مسلمانان است و اين خود يك جاذبه فرهنگي است.» امروز يزد يك ميراث جهاني محسوب مي‌شود و اين اتفاق هر چند مايه مباهات و شادي است، اما مسووليت سنگيني را هم به دنبال دارد كه با ثبت نام اين شهر در فهرست جهاني يونسكو بر عهده مردم و مسوولان اين شهر قرار مي‌گيرد. مردمي كه ساكنان نخستين شهر جهاني ايران هستند، از امروز حافظان اين ميراث جهاني و همچنين ناظران بر عملكرد مسوولاني هستند كه قرار است در تعاملي سازنده با مردم براي حفاظت از يك اثر جهاني تلاش كنند. مردمي كه روز گذشته در شبكه‌هاي اجتماعي شادي‌شان را از اين اتفاق با جهانيان شريك شدند و با انتشار تصاويري از جاذبه‌هاي اين شهر جهاني شدن شهرشان را جشن گرفتن و نوشتند «جاي پاي اجدادمان جهاني شد» علاوه بر مردم و كاربران فضاي مجازي كه با تصاوير بزرگ‌ترين شهر خشتي جهان اينستاگرام و توييتر و تلگرام را قرق كردند، مسوولان استان از طيف‌هاي مختلف هم واكنش‌هايي به اين اتفاق داشتند. آيت‌الله ناصري، امام جمعه يزد در اين رابطه گفت: «اميدوارم اين اتفاق فرصتي ب براي معرفي هر چه بيشتر ارزش‌ها، فرهنگ، جهات انساني، اجتماعي و معنوي يزد به دنيا باشد.» سيدحسيني، معاون عمراني استاندار يزد هم كه تيم ايران را در اجلاس كميته ميراث جهاني لهستان همراهي مي‌كرد در صفحه اينستاگرام خود با انتشار تصويري از محل اجلاس نوشت: «اشك امونم را بريده، مبارك همه مردم يزد باشه.»