ماه عسل رياض و ابوظبي تمام مي‌شود؟
امارات: ما عربستان را كنترل مي‌كنيم نه بالعكس
يسرا بخاخ
در طول دو سال گذشته عربستان بارها تلاش كرده تا اتحادي را در ميان كشورهاي عربي يا كشورهاي اسلامي عليه ايران تشكيل دهد، با وجود اينكه بارها گروهي از سران كشورهاي عربي دور هم گرد آمده و عليه ايران بيانيه صادر كرده و به ظاهر با هم در برابر تهران متحد شده بودند اما عملا اين اتحاد در اعمال سياست‌هاي خارجه كشورها در منطقه اجرا نشده بود. نه‌تنها كشورهايي كه تحت فشار عربستان وارد ائتلاف‌هاي كذايي شده بودند بلكه كشورهايي كه به ظاهر هم‌پيمان و متحد رياض هم به شمار مي‌روند در حالي كه در رسانه‌هاي خود سخن از لزوم به انزوا كشيدن و مقابله با ايران را مطرح مي‌كنند در واقع بيشترين حجم تبادل تجاري را در ميان كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس با ايران دارند. نمونه اخير مربوط به امارات است كه ظاهرا دست راست عربستان در شكل‌دهي به بحران‌هاي منطقه‌اي به شمار مي‌رود اما واقعيت خلاف اين ماجراست و اين محمد بن سلمان است كه از محمد بن زايد وليعهد ابوظبي دستور مي‌گيرد.
حالا بعد از هشدارهاي متعدد درباره نقش امارات و شخص محمد بن زايد به عربستان، يوسف‌العتيبه، سفير امارات در واشنگتن به صراحت اعتراف كرده كه در روابط مشترك امارات و عربستان اين ابوظبي است كه سكان هدايت را برعهده دارد. بخش جديدي از ايميل‌هاي هك شده العتيبه نشان مي‌دهد كه او به يكي از مسوولان پيشين امريكايي مي‌گويد: ما در طولاني مدت موفق شده‌ايم تا تاثير خوبي بر عربستان بگذاريم، دست كم بر چندين نفر در آنجا تاثيرگذار بوده‌ايم. روابط ما با رياض بر پايه عمق استراتژيك و منافع مشترك شكل گرفته و مهم‌تر از همه اين است كه ما بتوانيم بر آنها تاثير بگذاريم نه بالعكس. روزنامه قطري العربي الجديد به نقل از منابع آگاه خود در رياض نوشته كه نشانه‌هاي جدايي رياض از ابوظبي و از هم پاشيدن ائتلاف آنها عليه قطر مشاهده شده است، بر اساس اين اطلاعات ائتلافي كه ميان محمد بن سلمان وليعهد عربستان و محمد بن زايد وليعهد ابوظبي شكل گرفته بود در مرحله نگران‌كننده‌اي است و صداهايي از خيابان‌ها و افكار عمومي سعودي به گوش مي‌رسد كه خواستار دور شدن عربستان از امارات و سياست‌هايي است كه اين كشور در منطقه در پيش گرفته است زيرا با گذشت زمان اين سياست‌هاي امارات به عربستان زيان‌هاي زياد داخلي و خارجي وارد خواهد كرد. بر اساس اين گزارش ظاهرا ماه عسل دو محمد روزهاي پاياني خود را طي مي‌كند، به اعتقاد يك منبع سعودي تحريم قطر ديگر اهميت روزهاي آغازين خود را از دست داده و اكثريت سعودي‌ها با ادامه آن مخالف هستند و معتقدند كه ريشه‌هاي تاريخي، فرهنگي و سياسي موجود ميان عربستان قطر خيلي بيشتر از اشتراكات امارات و عربستان است.
مجموعه ابوظبي
در رياض يك لابي قدرتمند تشكيل شده تحت عنوان مجموعه ابوظبي كه تحريك عربستان عليه قطر يكي از ماموريت‌هاي اين گروه بود. مجموعه شبكه‌هاي تلويزيوني ام‌بي‌سي و شبكه العربيه كه متعلق به عربستان است اما دفترهاي آن در دوبي واقع شده يكي از اصلي‌ترين بخش‌هاي اين لابي را تشكيل مي‌دهد. شمار زيادي از خبرنگاران و اهالي رسانه شاغل در اين موسسه‌ها كه سال‌هاست در امارات زندگي مي‌كنند و روابط تجاري زيادي در امارات دارند مسووليت بخش رسانه‌اي پرونده‌سازي عليه قطر را برعهده داشته‌اند. يكي از دلايل ديگري كه باعث شد اهداف امارات به سرعت براي افكار عمومي عربستاني آشكار شود تلاش‌هاي ابوظبي براي دخالت در امور داخلي و سياست‌هاي خارجي عربستان به شمار رفته است. اين منبع مطلع به روزنامه العربي الجديد گفت كه انتشار ايميل‌هاي اخير سفير امارات در امريكا و چهره‌اي كه از محمد بن سلمان نشان داده به صورتي است كه گويي وليعهد عربستان بازيچه دست امارات است و دواير سياسي در عربستان معتقدند كه اين مساله همان چيزي است كه ارتباط ميان امارات و عربستان را كمرنگ خواهد كرد زيرا براي شاهزاده جوان سعودي خيلي مهم است پيش از اينكه رسما تاج و تخت را از پدرش تحويل بگيرد با توجه به القابي كه شاه سعودي قرار است تحت عنوان خادم حرمين شريفين با خود يدك بكشد، به عنوان يك رهبر بزرگ، خود را معرفي كند كه كشورش بنا دارد رهبر جهان عرب و اسلام باشد. در همين راستا اين منبع معتقد است كه نخستين اقدامي كه محمد بن سلمان تلاش مي‌كند تا آن را اجرايي كند اصلاح اشتباهات گذشته و بازسازي روابط كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس است كه در پي بحران اخير عليه قطر به آن آسيب جدي وارد شده و تا مرز فروپاشي شوراي همكاري هم پيش رفته است. ناظران مسائل عربستان معتقدند كه بازسازي خلل ايجاد شده در رويكرد سياسي عربستان در مورد قطر يكي از موضوعاتي است كه از سوي افكار عمومي بسيار مورد استقبال قرار گرفته است. اما چرا كشورهاي عربي به ويژه كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس در شوراي همكاري موفق شده بودند تا حدودي ميان خود هماهنگي و همسويي ايجاد كنند نتوانستند اتحاد خود را ادامه داده يا در مسيري كه ملك عبدالله، پادشاه پيشين عربستان در سي و دومين نشست اين شورا ترسيم كرده بود قدم بردارند. پادشاه پيشين عربستان گفته بود كه بايد كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس از مساله همكاري عبور كرده و به اتحاد كامل برسند و همه به يك بدنه مشترك تبديل شوند. اما نه تنها اين اتفاق صورت نگرفت بلكه شوراي همكاري خليج‌فارس به وسيله شاهزاده‌هاي جواني كه به تازگي به قدرت رسيده‌اند در آستانه فروپاشي قرار داد.
با وجود نزديكي جغرافيايي و فرهنگ و ريشه مشترك اين كشورها اما اين عدم اتحاد چند دليل دارد كه يكي از آنها تفاوت ساز و كار سياسي اين كشورهاست كه در نگاه اول مشهود نيست. زيرا با توجه به وجود سيستم حكومتي مشابه در اين كشورها كه پادشاهي موروثي است به نظر مي‌رسد رويكرد سياسي آنها كه اشتراكات فكري و فرهنگي زيادي دارند مشابه به هم باشد اما واقعيت اين است كه رفتار سياسي اين كشورها باهم متفاوت است. مساله ديگر تفاوت‌هاي موجود در زمينه آزادي‌هاي فردي و مدني و حقوق بشر در اين كشورها است كه ايجاد يك رژيم متحد در زير سايه شوراي همكاري خليج فارس با اهداف و برنامه‌هاي مشترك را تقريبا غير ممكن مي‌كند. تفاوت اقتصادي، جغرافيايي و سياسي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس باعث شده نوعي رقابت ميان اين كشورها براي دستيابي به جايگاه برتر يا جهت‌دهي به سياست‌هاي كلي منطقه حاشيه خليج فارس ايجاد شود. اين همان مساله‌اي است كه از اساس ريشه اختلافات اين كشورها را در بحران قطر شكل داده زيرا قطر تصميم گرفته بود از زير سايه برادر بزرگ‌تر يعني رياض خارج شود و براي مدتي هم نقش محوري در بحران‌هاي منطقه از جمله بحران سوريه بازي كرد. اين رقابت فقط در زمينه رهبري منطقه وجود ندارد بلكه در زمينه جلب رضايت همپيمانان و شركاي غربي هم بروز كرده باعث شده هماهنگي در سطح روابط خارجه شوراي همكاري خليج فارس پايين باشد. مانع بعدي براي اتحاد كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس فهرست دوستان و دشمنان و اولويت‌‌بندي‌هاي آنها در اين زمينه است كه ماجراي قطع روابط با ايران يكي از نمونه‌هاي روشن اين ماجرا بود.
در پايان نبايد از اين نكته غافل بود كه در تاييد سخنان انور عشقي ژنرال بازنشسته سعودي، بحران كشورهاي عربي با قطر در نهايت حل خواهد شد، اين كشورها بار ديگر بر يك ميز و زير سقف شوراي همكاري خليج فارس حتي به صورت نمايشي گرد هم خواهند آمد اما مساله‌اي كه از اين بحران نصيب رسانه‌ها شد افشاگري‌ها و اطلاعات محرمانه‌اي است كه غول‌هاي رسانه‌اي عربي براي تخريب يكديگر استفاده كرده بودند. مطلق بن ماجد القحطاني، ديپلمات و فرستاده ويژه امير قطر در امور مربوط به مبارزه با تروريسم در مقاله‌اي كه در روزنامه وال استريت ژورنال نوشته است، مي‌گويد كه هرچه بحران كشورهاي عربي و محاصره قطر طولاني‌تر شوند حجم اطلاعات مضري كه براي افكار عمومي عليه امارات و عربستان فاش مي‌شود افزايش پيدا خواهد كرد و ديگر در آن شرايط حل اختلافات و بهبود روابط كار دشواري خواهد بود. بهتر است حالا مسوولان كشورهاي محاصره‌كننده قطر به اين فكر كنند كه تحريم، اعمال فشار و تهديد‌هاي مكرر راه به جايي نبرده و در نهايت بايد پاي ميز مذاكره باشند تا بتوان به راهكار عادلانه و روشني در خصوص بحران قطر دست پيدا كرد.