آيا بخشنامه وزير كشور باغات و فضاهاي سبز درون شهرها را نجات مي‌دهد؟
بخشنامه درماني فضاي سبز
باغات شهر شيراز از 3 هزار هكتار در يك دهه قبل به 630 هكتار كاهش يافته است
امين شول سيرجاني
وزير كشور سه شنبه هفته گذشته در بخشنامه‌اي خطاب به استانداران سراسر كشور آنها را موظف كرد تا بر حفظ فضاهاي سبز و منابع طبيعي شهرها نظارت كنند و نتيجه عملكردشان را هم به وزارت كشور گزارش دهند. اما چرا اين بخشنامه صادر شد و ابلاغ آن به استانداران چرا مهم است؟
مقام معظم رهبري سه شنبه 15 اسفندماه به مناسبت هفته منابع طبيعي در بخشي از سخنان شان گفتند: «يكي از كارهايي كه مسوولان حتما بايد به آن توجه كنند، عبارت است از اينكه مانع از بين رفتنِ درختانِ موجودِ در شهرها بشوند. در شهر تهران باغستان‌هايي وجود دارد، خانه‌هاي بزرگ يا باغ‌هايي در داخل شهر هست كه صاحبان آنها يا ديگران، چشم به آنها دوخته‌اند كه آنها را از بين ببرند؛ درخت را از بين ببرند براي اينكه از زمين به يك نحوي استفاده كنند؛ بايد به‌شدت مراقبت بشود و جلوي اين كار -كه ضربه به زندگي شهري و آسايش شهري است- گرفته بشود. »
پس از اين بيانات بود كه «سيد سلمان ساماني»، سخنگوي وزارت كشور از ارسال بخشنامه وزير كشور به تمامي استانداران خبر داد. به گفته او اين بخشنامه به مناسبت هفته منابع طبيعي و پيرو توصيه‌هاي حكيمانه رهبر معظم انقلاب و تاكيدات رياست‌جمهوري نسبت به حفظ و توسعه فضاي سبز و صيانت از محيط زيست و منابع طبيعي صادر شده است. بر اساس اين بخشنامه استانداران مكلف شده‌اند مانع از هرگونه تعرض به فضاي سبز و جنگل‌ها و مراتع در هر سطحي شوند. سخنگوي وزارت كشور با بيان اينكه عملكرد محيط زيستي استانداران و دستگاه‌ها مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد، گفته است استانداران بايد نظارت مستمر و منظم بر عملكرد دستگاه‌ها و سازمان‌هاي مسوول در استان و همچنين شهرداري‌ها و دهياري‌ها به منظور حفظ و توسعه فضاي سبز و صيانت از محيط زيست و منابع طبيعي داشته باشند.
ساماني تاكيد كرده كه «مسوولان بايد مانع از هرگونه تغيير كاربري غيرمجاز و انجام ساخت و سازهاي خلاف مقررات در اراضي كشاورزي، باغات و فضاي سبز شده و با متخلفان برخورد قانوني صورت گيرد. » همچنين بر اساس اين بخشنامه استانداران مكلف شده‌اند گزارش عملكرد مستمر در راستاي حفظ و توسعه فضاي سبز و گسترش سرانه آن و صيانت از محيط زيست و منابع طبيعي را به معاونت عمراني وزارت كشور ارايه كنند.
اما موضوع تغيير كاربري باغات و فضاهاي سبز در شهرها موضوع تازه‌اي نيست. براي نمونه در تهران طي دو دهه گذشته تغيير كاربري گسترده‌اي در باغات شهر اتفاق افتاده است. علي اكبري، عضو كميسيون كشاورزي مجلس مردادماه امسال با انتقاد از قطع درختان دركه و غرب تهران، گفته بود: «متاسفانه بخش زيادي از باغات و درختان قطع و تبديل به برج شده و بخشي از آنها نيز در معرض خشكي هستند اين در حالي است كه بلندمرتبه‌سازي و ساخت و سازهاي بي‌رويه در غرب پايتخت ريه تنفسي پايتخت را مسدود كرده و اين موضوع يكي از گرفتاري و معضلات فعلي اين كلانشهر محسوب مي‌شود.» الهام فخاري، عضو شوراي شهر تهران و رييس شوراي اسلامي استان تهران هم اوايل اسفندماه با اشاره به تخلفات در زمينه تغيير كاربري باغات و زمين‌هاي كشاورزي اطراف تهران گفته است: «تا وقتي جريمه اين تخلفات مالي باشد، جرايم در استان تهران براي متخلفان به صرفه خواهد بود. به دنبال اين هستيم كه روشي را پيشنهاد و جايگزين تغييركاربري اراضي كنيم تا مردم محلي بتوانند كيفيت زندگي خود را بهبود بخشند، زيرا تنها در صورت جايگزيني روش موثر و درآمدزا است كه مي‌توان از تغييركاربري‌ها جلوگيري كرد.»
شيراز؛ نمونه دردآور قلع و قمع باغات
گرايش سوداگران به تغيير كاربري باغات محدود به تهران نيست. بطوري كه در شهري مانند شيراز كه از گذشته تاكنون به باغ‌هايش معروف بوده يك فاجعه زيست محيطي اتفاق افتاده است. چنان كه «مهدي حاجتي»، عضو شوراي شهر شيراز به «اعتماد» گفت: «مساحت باغ‌هاي شيراز تقريبا طي يك دهه از 3 هزار هكتار به 630 هكتار كاهش يافته است. »اما آيا بخشنامه وزير كشور مي‌تواند جلوي اين روند ويرانگر را بگيرد؟ عضو شوراي شهر شيراز مي‌گويد: «در كشور با كمبود قانون روبه رو نيستيم بلكه شبكه‌هاي رانتي همواره تلاش مي‌كنند با دور زدن قانون بر نظام تصميم‌گيري تاثير بگذارند. » او براي اين فشار شبكه‌هاي رانتي مثالي هم دارد: «همين حالا هم باغات در پنج سطح 1 تا 5 دسته‌بندي شده‌اند و قانون درباره عدم تغيير كاربري باغات سطح يك صراحت دارد اما حلقه‌هاي رانت اجازه نمي‌دهد كه قانون رعايت شود. ميل به هتل‌سازي در باغات شيراز بسيار زياد است تا جايي كه در دوره گذشته مديريت شهري شيراز مجوز احداث دو هتل در باغات بلوار چمران صادر شده بود. در موردي ديگر در خيابان عظيم شيراز به بهانه احداث يك مجتمع مذهبي در يك باغ دو هزار متر مربعي اقدام به ساخت وساز كرده بود كه فعلا با حكم قضايي جلوي آن را گرفته‌ايم. » حاجتي از اهتمام شهردار و شوراي شهر شيراز براي اصلاح رويه‌هاي گذشته در اين شهر خبر مي‌دهد و مي‌گويد شيراز از گذشته به باغ‌هايش معروف بوده است؛ توسعه صنعت توريسم بدون حفظ باغات و فضاي سبز اين شهر به بيراهه رفتن است. اما اين همه ماجرا نيست بايد ديد بقيه مديران هم چنين نگاهي دارند؟ حاجتي مي‌گويد تا وقتي در كشور نگاه جمعي به مفهوم «توسعه» از رويكرد فعلي به اقتصاد سبز و حفظ منابع طبيعي تغيير نكند، نبايد چندان به نتيجه‌بخش بودن صدور بخشنامه‌هاي زيست‌محيطي دل بست. حالا بايد ديد سرنوشت بخشنامه وزير كشور چه مي‌شود. آيا استانداراني كه به بهانه توسعه، مجوز ساخت هتل و تله كابين و... را در باغات و منابع طبيعي صادر مي‌كنند به اين بخشنامه اعتنايي مي‌كنند يا همچنان راه‌هاي گريز از اجراي قوانين فراوان است.
مصوبه برج باغ‌ها در آستانه لغو
محمد سالاري؛ رييس كميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر تهران گفت: «مصوبه لغو برج باغ‌ها در دستور جلسه يكشنبه اين هفته شوراي‌شهر قرار گرفته است. با توجه به دغدغه‌هاي جدي درباره از بين رفتن باغات و درختان شهر تهران در شورا، كميسيون شهرسازي و معماري در بررسي‌هاي جامعي كه انجام داد درنهايت، طرح مربوط به لغو مصوبه برج‌باغ‌ها كه سال ۸۳ به تصويب رسيده بود را حدود دو ماه پيش تصويب كرد و به هيات‌رييسه شورا ارايه داد. متاسفانه به‌دليل وصول لايحه بودجه 97 شهرداري تهران و مجموعه‌اي از دستور جلسات ديگر فرصت براي بررسي طرح مذكور نشد اما با پيگيري‌هاي كميسيون شهرسازي و معماري شورا اين موضوع در دستور جلسه يكشنبه شورا قرار گرفت كه اميدواريم با راي مثبت اعضاي شوراي پنجم شهر تهران، شاهد پايان دادن به روند گذشته در بارگذاري در باغات باشيم. مصوبه برج باغ‌ها برمي‌گردد به تصميم شوراي‌شهر تهران در سال۸۲ كه آن زمان اعضاي شورا با بيان اينكه مالكان باغات به‌دليل عدم اجازه بارگذاري به انحاي مختلف نسبت به قطع درختان و خشكاندن باغات اقدام مي‌كنند، بندي را به مصوبه حفظ و گسترش فضاهاي سبز و باغات شهر تهران اضافه كردند كه به موجب اين بند، املاكي كه باغ شناخته مي‌شوند، مي‌توانند تمامي بارگذاري زيرپهنه‌هاي طرح تفصيلي كه به اين املاك و اراضي تعلق گرفته را داشته باشند.» ايلنا