رييس‌جمهور پيشين برزيل به زندان رفت
روياي دولت از پشت ميله‌ها
شهاب شهسواري
بعد از ماه‌ها كشمكش سياسي و حقوقي در برزيل براي لغو حكم 12 سال زندان لولا داسيلوا، رييس‌جمهور پيشين برزيل به اتهام فساد و پولشويي، عاقبت لولا تصميم گرفت خود را تسليم مقام‌هاي پليس كند. او در حالي كه توسط صدها هوادارش كه در اطراف ساختمان اتحاديه فولاد برزيل جمع شده‌بودند، بدرقه مي‌شد، نزد پليس رفت تا اجراي حكم زندانش آغاز شود، هر چند هنوز به لحاظ حقوقي اين اميد را دارد كه حكم صادره شكسته‌شود. زنداني شدن لولا، يك چالش تازه در زندگي سياسي پنج دهه‌اي فرزند يك كشاورز بي‌سواد و يك كارگر پيشين صنعت فولاد است كه توانست براي اولين‌بار يك دولت چپگرا را در برزيل روي كار بياورد و به مدت 13 سال، خودش و سلفش از حزب كارگران، ديلما روسف، بر برزيل حكمراني كردند. در طول مدت 8 ساله رياست‌جمهوري دولت لولا داسيلوا، تغييرات و تحولات عمده‌اي در اقتصاد اين كشور به نفع جمعيت عمدتا فقير اين كشور رخ داد و برزيل از يك دولت در حال توسعه به يكي از اقتصادهاي نوظهور و هشتمين اقتصاد بزرگ جهان تبديل شد.
زنداني شدن لولا داسيلوا، يك تحول تاثيرگذار عمده بر انتخابات سال جاري برزيل است كه بايد ماه اكتبر سال جاري (پاييز) براي تعيين جانشين ميشل تمر، رييس‌جمهور بحران‌زده كنوني برگزار شود. لولا كه همچنان به عنوان محبوب‌ترين سياستمدار برزيل در پيش‌بيني‌هاي انتخابات پيش رو بيشترين بخت را براي رياست‌جمهوري دارد، گفته است كه حتي در زندان هم به كارزار انتخاباتي خود براي در دست گرفتن مجدد قدرت توسط حزب كارگران برزيل ادامه خواهد داد. از زماني كه در دهه 1980 با كناره‌گيري دولت نظامي، دموكراسي در برزيل حاكم شد، لولا داسيلوا اولين رييس‌جمهور پيشين برزيل است كه به بازداشت برده مي‌شود و اولين رييس‌جمهوري است كه به اتهام فساد محاكمه شده است. اجراي اين حكم براي تيم حقوقي كه برنامه مبارزه با فساد را در برزيل پيش مي‌برند يك پيروزي بزرگ محسوب مي‌شود، اما هواداران پرشمار لولا معتقدند كه محكوميت او يك سناريوي سياسي است.
داسيلوا كه پيش از تسليم به پليس در جمع هوادارانش سخن مي‌گفت، تاكيد كرد: «من هرگز آنهايي را كه باعث شدند تصوير يك دزد از من در اذهان شكل بگيرد نخواهم بخشيد.» لولا ادعا كرد كه روند دادرسي به پرونده او براي تحت‌الشعاع قرار دادن دورنماي مورد نظر حزبش براي برزيل رقم خورده است تا اجازه ندهد تعداد بيشتري از فقرا به دانشگاه بروند، از تعطيلات لذت ببرند و خانه و خودرو خريداري كنند. او خطاب به هوادارانش گفت: «اگر گناه من اين است كه به فقرا توان بخشيدم، من مي‌خواهم يك گناهكار باقي بمانم چرا كه در اين راه موفقيت‌هاي بسياري پيش روي ما قرار دارد.» او همچنين با اشاره به احتمال پايان يافتن زندگي سياسي‌اش بعد از اجراي اين حكم گفت: «بايد به پيشروي ادامه دهيد و به آنها ثابت كنيد كه مرگ يك رزم‌آور نشان پايان انقلاب نيست.»
با توجه به اميد لولا داسيلوا براي نقض حكم، شش ماه مانده به انتخابات رياست‌جمهوري، حزب كارگران برزيل در شرايط سختي قرار گرفته است. در صورت ناتواني لولا براي شركت در انتخابات، هيچ فردي هنوز به عنوان جانشين او معرفي نشده و حزب هنوز تصميمي براي معرفي يك فرد جايگزين اعلام نكرده است. به جز لولا دو نامزد احتمالي چپ‌گراي ديگر هم براي انتخابات وجود دارند كه تاكنون لولا داسيلوا از آنها حمايت كرده است. مانوئلا داويلا و گيلرمو بولوس، دو نامزد چپ‌گرايي هستند كه در صورت كناره‌گيري يا ناتواني حقوقي لولا براي شركت در انتخابات، مي‌توانند آراي او را به سمت خود جذب كنند. در برابر اين نامزدهاي چپگرا، خير بولسونارو، نماينده راست‌گراي افراطي پارلمان قرار گرفته است كه به اجراي سياست‌هاي تندروانه براي ايجاد امنيت در مناطق ناامن برزيل اعتقاد دارد. مارينا سيلوا، وزير پيشين محيط زيست برزيل نيز نامزد ديگري است كه از عمليات ضدفساد دستگاه قضايي و بازسازي ساختار سياسي برزيل حمايت مي‌كند.
دانيل آريائو ريس، استاد تاريخ معاصر در دانشگاه فدرال فلومنزه به نيويورك تايمز مي‌گويد كه به اعتقاد او هر چند روند دادرسي به پرونده لولا داسيلوا منصفانه به نظر مي‌رسد، اما اگر رقباي او كه بسياري از آنها ممكن است به فساد آلوده باشند بتوانند بدون محكوميت به قدرت دست پيدا كنند، آنگاه مردم برزيل اعتقاد خود را به روند قضايي و حقوقي در اين كشور و دموكراسي به‌شدت از دست خواهند داد. او مي‌گويد: «اين مساله مرا نگران مي‌كند، افرادي كه اين شرايط را به وجود آورده‌اند چه به آن معتقد باشند و چه نباشند، فقط به دموكراسي ضربه مي‌زنند، در حال حاضر وجهه دموكراسي در برزيل در شرايط اسفناكي قرار گرفته است.» اين استاد دانشگاه ادامه مي‌دهد: «هيچ شهروندي از قانون فراتر نيست، و هيچ فردي، هر اندازه هم كه در گذشته در مقام‌هاي مهم خدمت كرده‌باشد، نبايد نظام قضايي را به تمسخر بكشد.»
در دوران حكمراني لولا داسيلوا، رشد اقتصادي چشمگير برزيل، جهان را بهت‌زده كرد. سال 2009 و در جريان ملاقات سران برزيل و امريكا در لندن، باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از لولا داسيلوا با عنوان «محبوب‌ترين سياستمدار روي كره زمين» ياد كرد. اما سال 2014 بعد از آغاز تحقيقات ضدفساد در برزيل، نام لولا به عنوان يكي از متهمان پرونده فساد دولتي مطرح شد. در پرونده‌اي كه در دستگاه قضايي برزيل به لاوا خاتو يا كارواش مشهور شد، دست كم 120 نفر به اتهام فساد مالي محكوم شدند. اين تحقيقات باعث شد تا شركت دولتي عظيم نفتي پتروبراس دچار بحران شديد شود و شركت‌هاي بزرگ عمراني مانند اودبرشت، كه در اين پرونده مديران آن به فساد متهم شده بودند، دچار ورشكستگي شوند. بحران فساد و ورشكستگي شركت‌هاي بزرگ، عامل توقف رشد اقتصادي برزيل و ايجاد ركودي شد كه نهايتا ديلما روسف، جانشين لولا داسيلوا را به استيضاح كشاند و باعث شد معاون اول او ميشل تمر جانشين او شود. محكوميت لولا داسيلوا به اتهام دريافت يك ميليون و 300 هزار دلار رشوه، بخش بسيار كوچكي از حجم وسيع فسادهاي كشف‌شده در پرونده كارواش است كه بسياري از سياستمداران پيشين و كنوني را در بر گرفته است.
زماني كه هفت بعداز ظهر رو شنبه به وقت سائوپائولو، خبر آغاز اجراي محكوميت لولا داسيلوا در رسانه‌هاي برزيل منتشر شد، گروهي از مخالفان رييس‌جمهور پيشين با آتش‌بازي اين رويداد را جشن گرفتند. در برابر هواداران او معتقدند كه حبس لولا، پايان دوره‌اي از اميد و غرور در برزيل و آغاز يك دوره تراژيك است. سلسو آموريم، وزير امورخارجه پيشين برزيل در اين مورد مي‌گويد: «برزيل از يك ستاره پاپ در جامعه جهاني به يك هنرپيشه نقش چندم در يك فيلم خون‌آشامي تبديل شده است. شرايط بسيار دردناك است.»