مردود نداريم
نگاهي به نظام ارزشيابي كشورهاي مختلف
آموزش و پرورش كليد فتح آينده است و ازدير باز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده كه انسان‌هاي فردا را تربيت كند و نسل امروز را براي زندگي در جامعه فردا آماده سازد. در بين مباحث بسياري كه در زمينه آموزش و پرورش مطرح مي‌شود مساله ارزشيابي جايگاه ويژه‌اي دارد. ارزشيابي تحصيلي فعاليتي است كه معلم، در جريان تدريس خود انجام مي‌دهد. اين فعاليت، شامل جمع‌آوري اطلاعات و داوري درباره وضعيت يادگيري و پيشرفت دانش‌آموز است. در ارزشيابي است كه مشخص مي‌شود آيا دانش‌آموز آمادگي رفتن به مراحل بالاتر را دارد يا نه؛ در كشور ما در پايان هر پايه تحصيلي از دانش‌آموزان امتحان گرفته مي‌شود و به قبول‌شدگان گواهي پايان آن پايه داده مي‌شود؛ در گذشته نه چندان دور در پايان پنجم ابتدايي، سوم راهنمايي امتحانات نهايي برگزار مي‌شد اما در حال حاضر فقط در پايان دوره متوسطه امتحانات نهايي در سطح كشور برگزار مي‌شود و به قبول‌شدگان مدرك ديپلم تعلق مي‌گيرد. نظام آموزشي در ايران بسيار متغير بوده است و طبعا نظام ارزشيابي نيز تغييراتي در كشور ما داشته است، اخيرا در برخي مقاطع تحصيلي ارزشيابي توصيفي با چهار سطح عالي، خوب، متوسط و روبه پيشرفت به عمل مي‌آيد اما در گذشته ارزشيابي تمام سطوح مقياسي از 0 تا 20 بود كه در اين مقياس نمرات بالاي 10 قبول و نمرات زير 10 مردود اعلام مي‌شدند، در بين كشورهاي اروپايي نظام ارزشيابي ايران شبيه به اسپانيا است. در اين كشور، ارزشيابي در مقطع پيش دبستاني به صورت مستمر وبه صورت خودكار خواهد بود در دوره ابتدايي ومتوسطه اطلاعات لازم براي ارزيابي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان با روش‌هاي مختلف از قبيل مشاهده منظم، تحليل تكاليف درسي، آزمون‌هاي كتبي و شفاهي وعملي جمع‌آوري خواهد شد در صورتي كه بررسي‌ها نشان دهند دانش‌آموز به هدف‌هاي مورد نظر نرسيده است بايد سال تحصيلي را تكرار كند تكرار پايه در هر دوره فقط يك بار ودر مجموع در طي 10سال آموزش اجباري، دو بار امكان خواهد داشت. اما امروزه تكرار يك پايه تحصيلي در دنيا معنا ندارد.
سرزمين هفتاد و دو ملت
نظام ارزشيابي نمرات در امريكا در هر مدرسه متفاوت است و نمرات قبولي هر مدرسه با مدرسه ديگر فرق مي‌كند. اغلب مدارس متوسطه از نظام ارزيابي توصيفي استفاده مي‌كنند كه چهار سطح D , C , B , A دارد. سطح A به معناي عالي و تا سطح D به معناي قبولي در درس است. البته بايد به اين مساله توجه داشت كه نمره B در يك مدرسه پذيرفته شود اما مدرسه ديگر فقط نمرات A را پذيرش كند و فردي كه نمره D مي‌گيرد لزوما نبايد آن درس يا پايه را تكرار كند و صرفا به مدرسه ديگري فرستاده مي‌شود.در پايان هر سال تحصيلي اين سطوح به مقياس GPA تبديل مي‌شود كه نمرات آن از 1 تا 4 است و كارنامه نمرات به دست آمده در هر درس در پايان ترم و سال تحصيلي براي والدين دانش‌آموز ارسال مي‌شود. همچنين ريز عملكرد دانش‌آموز در تمام موارد طي يك مدرك رسمي ثبت مي‌شود تا بعدها توسط دانشگاه در ارزيابي‌هاي پذيرش دانشگاه مورد مطالعه و بررسي دقيق قرار گيرد. در نظام آموزشي امريكا در پايان دوران دبيرستان، دانش‌آموزان مي‌توانند در آزمون SAT شركت كنند كه مدركي معادل مدرك ديپلم ايران است و در پذيرش فرد در دانشگاه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
نظام آموزشي جزيره
انگلستان يكي از كشورهايي است كه در آن بر نظام امتحانات عمومي تاكيد شده است؛ در پايان سن 16 و 18 سالگي از دانش‌آموزان امتحانات عمومي گرفته مي‌شود و از نتايج آن براي سنجش پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان، انتخاب آنان براي دوره‌هاي بعدي آموزش و سنجش اثر بخشي موسسات استفاده مي‌شود. در كنار موارد فوق در انگلستان آزمون‌هاي ديگري از قبيل «GCSE» گواهينامه عمومي تحصيلي متوسطه، آزمون «GSE» گواهينامه عمومي آموزشي براي دانش‌آموزان برگزار مي‌شود و گواهينامه‌هايي براي موارد خاص دريافت مي‌كنند. در نظام آموزشي انگلستان مردودي معنايي ندارد و تمامي دانش‌آموزان مي‌توانند درس خود را در پايه‌هاي مختلف ادامه دهند.
سرزمين ژرمن ها
نظام آموزشي آلمان بسيار متنوع‌تر از ديگر كشور‌ها است. مدرسه رفتن در آلمان اجباري است. از كلاس اول تا چهارم دانش‌آموزن آلماني به مدرسه ابتدايي مي‌روند، در دوره ابتدايي موضوعات آموخته شده به دانش‌آموزان يكسان است اما پس از آن دانش‌آموزان بر اساس توانايي علمي آنها و خواسته خانواده شدن از هم جدا مي‌شوند و به سه نوع مدرسه مختلف مي‌روند. معلم‌هاي دبستان بر اساس توانايي علمي دانش‌آموزان، اعتماد به نفس و توانايي آنها در تنهايي انجام دادن كار‌ها آنها را به يك مدرسه‌اي پيشنهاد مي‌كنند. دانش‌آموزاني كه درجه هوشي بالايي دارند در آلمان وارد دوره متوسطه در مدارس جيمنيزيم مي‌شوند، پس از پايان اين دوره متوسطه به دانش‌آموزان مدرك ديپلم داده مي‌شود. برنامه تحصيلي دانش‌آموزان اين نوع مدرسه‌ها، متفاوت است اما معمولا به آنها زبان آلماني، رياضي، علوم كامپيوتر، فيزيك، شيمي، زيست‌شناسي، جغرافيا، هنر، موسيقي، فلسفه و … تدريس مي‌شود. پس از گذراندن كلاس سيزدهم در اين دوره دانش‌آموزان آلماني مدرك ديپلم خود را مي‌گيرند. اما نوع دوم دبيرستان در آلمان رئال شوله است. در اين نوع مدارس دانش‌آموزان مي‌توانند تا كلاس دهم يعني ۱۶، ۱۷ سالگي تحصيل كنند. دانش‌آموزان اين نوع دبيرستان مي‌توانند پس از اتمام كلاس دهم خود وارد مدارس جيمنيزيم شوند.نوع ديگر مدرسه در آلمان مدرسه جامع است، دانش‌آموزان با هر توانايي مي‌توانند به اين مدارس بيايند و از طريق آن به دانشگاه بروند. ارزشيابي از دانش‌آموزان توسط معلمين مربوطه و بر اساس امتحانات كتبي، شفاهي، انجام دادن تكاليف درسي و مشاركت فعال دانش‌آموزان در كلاس صورت مي‌گيرد كه نتيجه به‌صورت گزارش كتبي (به ويژه در دوره ابتدايي) يا بر اساس نمره‌گزاري در مقياس شش نمره‌اي به اطلاع خانواده‌ها مي‌رسد. در ژاپن نيز وضعيت به همين منوال است و هيچ گونه امتحان نهايي وجود ندارد رفتن به كلاس بالاتر بر اساس ارزشيابي داخلي انجام مي‌گيرد و رفتن از كلاسي به كلاس بالاتر در مرحله آموزش اجباري تا كلاس نهم به صورت خودكار وقطعي است و توان دانش‌آموزان بر اساس ارزشيابي مستمر صورت مي‌پذيرد.
سرزمين آتاتورك
بر اساس قانون اساسي تركيه هر شهروندي در اين كشور حق تحصيل را دارد و دوره ابتدايي تحصيل در اين كشور (۶ تا ۱۴ سالگي) رايگان و اجباري است. زمان تحصيلات عمومي در تركيه ۱۲ سال است، به هشت سال اول دوره ابتدايي و به چهار سال دوم دوره متوسطه مي‌گويند. نحوه نمره دهي در دبيرستان‌هاي تركيه براساس حروف الفباي لاتين است و اين نمره‌ها دانشگاه وارد شده افراد را مشخص مي‌كند. دانش‌آموز‌هاي كلاس ششم، هفتم و هشتم تركيه در يك آزمون تعيين سطح شركت مي‌كنند و پس از آن وارد دوره متوسطه مي‌شوند. در دوران متوسطه هم دانش‌آموزان اين كشور در چنين آزموني شركت مي‌كنند. حداقل نمره براي اينكه دانش‌آموزي درسي را قبول شود ۲ از ۵ است. دانش‌آموزان تركيه هم پس از اتمام دوران متوسطه مدرك ديپلم مي‌گيرند. تفاوت‌هايي كه در نظام ارزشيابي كشورهاي مختلف ديده مي‌شود بر اساس ويژگي‌هاي نظام آموزشي آن كشور است. آموزش و پرورش و تمامي مسائل مربوط به آن نياز به بومي‌سازي بر اساس ويژگي‌هاي فرهنگي هر كشور دارد و مشخصا نمي‌توان نظام آموزشي يك كشور را عينا در كشور ديگر پياده كرد. مساله مهمي كه بايد در آموزش و پرورش مورد توجه قرار گيرد مساله آموزش معلمان و توجه به نيازهاي داخلي كشور است، تنها در اين صورت است كه مي‌توان يك نظام آموزشي استاندارد را براي كشور تهيه و اجرا كرد.