ديگران چگونه از دانشجويان خود حمايت مي‌كنند؟
مونا مشهدي‌رجبي
اروپا و امريكاي شمالي از مقاصد اصلي دانشجويان ايراني مايل به تحصيل در خارج هستند. مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا كه عمده دانشجويان براي فارغ‌التحصيلي از آنها به خارج مي‌روند، نيازمند تمركز بسيار زياد روي تحصيل است.
روش‌هاي تامين مالي تحصيلات دانشجويان در كشورهاي مختلف، متفاوت است. اولين روش دريافت بورسيه تحصيلي از دولت كشور متبوع دانشجو است. دومين راه دريافت بورسيه از دولت كشور ميزبان دانشجو است كه اين سياست اغلب براي دانشجويان نخبه و برجسته اجرا مي‌شود. سومين روش تامين مالي دريافت بورسيه و كمك‌هزينه تحصيلي از دانشگاه يا موسسات تحقيقاتي وابسته به دانشگاه و چهارمين روش دريافت وام دانشجويي است. اين وام‌ها با شرايط ساده به دانشجو تعلق مي‌گيرد و نرخ بهره بسيار پاييني دارد. پنجمين راه تامين هزينه‌هاي تحصيلي در كشورهاي مختلف، كار كردن دانشجو است.
مثال‌هاي انگليسي
دولت بريتانيا در گزارشي رسمي روش‌هاي تامين مالي تحصيل افراد متقاضي براي تحصيل در كشورهاي خارجي را معرفي كرده است. طبق اين گزارش يكي از روش‌هاي تامين مالي، ارايه بورسيه و كمك مالي از طرف دولت است كه دولت كشور بريتانيا اين هزينه را تقبل نمي‌كند، اگرچه دولت‌هاي ايسلند و ايرلند براي دانشجويان برجسته و در مقطع دكتري، بورسيه درنظر مي‌گيرند. بعضا دانشگاهي كه فرد براي تحصيل در آن دانشگاه اقدام مي‌كند، تامين هزينه‌هاي دانشجو را برعهده مي‌گيرد. اين كار از طريق پرداخت كمك هزينه زندگي دانشجو و پرداخت شهريه‌هاي دانشگاهي انجام مي‌شود. در برخي موارد دولت كشورهاي ميزبان دانشجو اقدام به ارايه بورسيه تحصيلي به دانشجويان برجسته مي‌كند و طبق گزارش دولت بريتانيا متقاضيان ميتوانند از طريق سفارتخانه‌ها پيگير اين نوع از بورسيه‌ها باشند. در برخي موارد موسسات مطالعاتي و تحقيقاتي منابعي را دراختيار دانشجويان قرار مي‌دهد و اگر دانشجوي برجسته خارجي قصد مطالعه روي زمينه خاصي را داشته باشد كه مرتبط با حوزه كاري آن مركز مطالعاتي است، تامين هزينه‌هاي تحصيل برعهده آن مركز قرار مي‌گيرد. مدت زمان ارايه كمك مالي توسط اين مراكز مطالعاتي در توافق‌هاي اوليه اعلام مي‌شود.
يكي ديگر از روش‌هاي تامين مالي دريافت وام دانشجويي است. اين وام‌ها اغلب از طرف دولت ميزبان به دانشجوها داده مي‌شود ولي در بسياري از كشورها به‌خصوص در امريكاي شمالي، تنها دانشجويان داخلي ميتوانند از اين وام‌ها برخوردار شوند نه دانشجويان خارجي.
دانشگاه‌ها منابع مالي آزادي را در اختيار دانشجو قرار مي‌دهند تا از اين منابع براي سفر و شركت در كنفرانس‌هاي بين‌المللي استفاده كند. اين كار در ارتقاي رتبه علمي دانشجويان تاثير زيادي دارد و به همين دليل دانشگاه‌ها اين هزينه را تقلبل مي‌كنند. در گزارش دانشگاه كاروليناي شمالي از اين كمك هزينه‌هاي سفر به عنوان راهي براي ارتقاي علمي دانشجو، همزمان با تفريح و استراحت نام برده شده است و به همين دليل براي دانشجويان مقطع دكتري كه فشار كاري و تحصيلي بالايي دارند، استفاده مي‌شود.
برخي دانشجويان براي تامين هزينه‌هاي خود، تصميم به اشتغال حين تحصيل مي‌گيرند كه اين مساله مي‌تواند بخشي از نياز مالي آنها را تامين كند ولي تمركز آنها را روي درس كمتر مي‌كند و ممكن است كارايي آنها را حين تحصيل كاهش دهد. به همين دليل دولت بريتانيا اين روش تامين مالي را مردود دانسته است. اما فارغ از گزارشي كه دولت بريتانيا ارايه داده است، در بسياري از كشورهاي ديگر هم كمك‌هاي مالي به دانشجويان برجسته ارايه مي‌شود ولي دريافت اين كمك مالي از طرف دانشگاه يا دولت منوط به گذراندن حداقل يك سال از تحصيل و كسب جايگاه مطلوب علمي است. اين سياست در امريكاي شمالي بسيار رواج دارد. در دانشگاه‌هاي كشورهاي كانادا و امريكا اغلب دانشجوياني كه كارايي بالايي داشته باشند در دومين سال تحصيل ميتوانند كمك‌هاي مالي بيشتري دريافت كنند.
مورد در حال توسعه
با وجود اينكه در كشورهاي بريتانيا، كانادا، امريكا و آلمان براي دانشجوياني كه قصد تحصيل در خارج از كشور را دارند، دولت كمك هزينه‌اي پرداخت نمي‌كند ولي در بسياري از كشورهاي در حال توسعه تامين مالي دولت نقش بسزايي در صدور دانشجو به خارج دارد. به عنوان مثال دولت عربستان هر ساله شمار مشخصي از دانشجويان متقاضي تحصيل در كشورهاي صنعتي را بورسيه مي‌كند. دولت عربستان تامين هزينه‌هاي تحصيلي دانشجو در تمام سال‌هاي تحصيل را برعهده دارد و كمك هزينه زندگي كه ماهانه در اختيار آنها قرار مي‌دهد به اندازه‌اي است كه هزينه‌هاي خانوار را تامين كند. دولت عربستان هدف اصلي خود از اجراي اين طرح را حمايت از افراد جوياي علم و تلاش براي ارتقاي سطح علمي كشور اعلام كرده است. افرادي كه با بورسيه دولت عربستان براي تحصيل به خارج از كشور مي‌روند بايد معادل مدت زمان دريافت بورسيه در كشور عربستان كار كنند.
سياستي مشابه در كشور چين و كشور هند وجود دارد. به همين دليل است كه شمار دانشجويان چيني در دانشگاه‌هاي كشورهاي صنعتي بسيار زياد است. دولت چين براي برخورداري از علم موجود در كشورهاي صنعتي هزينه‌هاي تحصيل و زندگي دانشجويان برجسته را تامين مي‌كند و اغلب اين دانشجويان براي ادامه تحصيل به كشورهاي امريكا و كانادا مي‌روند. اما هنگام بررسي هزينه تحصيل و روش‌هاي تامين مالي بايد به دو مساله توجه كرد. اول نرخ برابري ارز كشور ميزبان و كشور متبوع دانشجو. به عنوان مثال دانشجويان بريتانيايي كه براي تحصيل به آلمان مي‌روند شاهد كاهش هزينه‌هاي زندگي و تحصيل خود نسبت به شرايطي كه در بريتانيا تحصيل مي‌كنند، هستند زيرا دانشگاه‌هاي بريتانيا از دانشجو شهريه دريافت مي‌كنند ولي در آلمان تحصيلات تكميلي رايگان است. از طرف ديگر ارزش پوند بيشتر از ارزش يورو است و همين تفاوت نرخ ارز به نفع دانشجويان بريتانيايي است. طبق اين مطالعه در كشورهاي صنعتي و اقتصادهاي در حال گذار دنيا ارزي با عنوان ارز دانشجويي ارايه نمي‌شود. در اين كشورها ارز با نرخ ثابت و مصوب دولتي در بازار وجود دارد و پرداخت ارز با نرخي متفاوت از بازار مرسوم نيست.