محمد بن سلمان چه سياستي را پيش گرفته است؟
مصطفي مطهري
واقعيات سياسي،اجتماعي،اقتصادي و حتي امنيتي در عربستان سعودي در حال تحول و دگرگوني غيرقابل وصفي است؛ عربستان سعودي و اتفاقات پيرامون آن اين روزها به بخش لاينفك اخبار رسانه‌ها تبديل شده است. واقعيت امر اين است كه رسانه‌اي شدن و مورد توجه قرار گرفتن عربستان سعودي در اين روزها مرهون اقدامات است كه محمد بن سلمان پيش قراول و طلايه‌دار آن است. به طوري كه اين فعاليت‌هاي بدون مرز وليعهد سعودي در عرصه‌هاي داخلي و خارجي موجب شده است كه توجه‌ها به سمت و سوي اعمال و افعالي كه وي در دو حوزه مزبور انجام مي‌دهد، معطوف شود. از اين رو با عنايت به دامنه وسيع تغييرات طراحي شده از سوي محمد بن سلمان، واكاوي فرصت‌هاي مورد انتظار و چالش‌هاي پيشامدي در حوزه سياستگذاري‌هاي امنيتي در اين دو عرصه از اهميت بالايي برخوردار است. در واقع تحليل و بررسي دغدغه‌هاي امنيتي مقامات سياستگذار و تصميم‌گير سعودي در ذيل تحولات موجود در دوگانه داخل و خارج سعودي از جمله مواردي است كه مي‌تواند چشم‌اندازهاي مبنايي سعودي را از دست يازيدن به موضع‌گيري‌هاي اخير را تا اندازه‌اي روشن سازد.
عرصه داخلي؛ اقدامات چالشي و تلاش براي فرصت‌سازي
چالش‌آفريني در عرصه داخلي با كليد خوردن موضوع اقدامات اصلاحي در سعودي با ظهور محمد‌بن سلمان در صحنه سياست سعودي مطرح شد. در واقع رونمايي از سند چشم‌انداز اقتصادي 2030 توسط محمد بن سلمان در چند سال گذشته، آغازي براي تاريخ‌سازي تحول‌گرايانه در سعودي شد. اگرچه در آغاز اين روند اقتصادي در قالب چشم‌انداز غالبا با ديده ترديد بدان نگريسته مي‌شد اما با گذشت زمان و انحصارطلبي محمد بن سلمان در عرصه قدرت سعودي بر همگان روشن شد كه سند چشم‌انداز اقتصادي و پروژه موسوم به ابرشهر نئوم و ديگر ملزمات آن، ابزاري بوده است كه در خدمت اهداف وليعهد كنوني طراحي شده است. در واقع از نظر تحليلگران و كارشناسان، اقدامات اقتصادي محمد‌بن سلمان با جايگاه كنوني وي در به دست آوردن مقام وليعهد سعودي در گذشته و تثبيت آن در آينده مرتبط است. به طوري كه تلاش‌ها براي رفرم‌هاي وسيع اجتماعي، فرهنگي، عرفي، مذهبي در زمينه جلب افكار عمومي سعودي نسبت به خود در زمينه افزايش مقبوليت‌هاي اجتماعي مي‌تواند گزاره عدم مشروعيت محمد بن سلمان كه از نظر مخالفان وي در خاندان سعودي فاقد صلاحيت‌هاي لازم براي تصدي بر كرسي پادشاهي است را خنثي سازد و حتي خواهد توانست اتمسفر و فضاي دروني و پر التهاب مورد انتظار از آينده سياسي وي را با حمايت‌هاي گروه‌ها و اقشار اجتماعي در سعودي از زنان و جوانان را به نفع وليعهد تغيير دهد.
اگرچه انتخاب رويكردهاي امنيتي و به خدمت در آوردن آنها توسط وليعهد سعودي و نيروهاي تحت فرمان وي، موجب شكل‌گيري روندهاي از حذف و كنترل شده و هزينه‌هاي سنگيني را بر محمد بن سلمان محتمل خواهد ساخت، با اين حال مي‌تواند دامنه مانور و حيطه تسلط دستگاه‌هاي اطلاعاتي و امنيتي دولتي را كه در وابستگي بي‌قيد و شرط محمد بن سلمان قرار دارند افزايش دهد. به طوري كه سياست امنيتي محدود‌سازي مخالفان داخلي، فرصت آزمون و خطاي طرح‌ها و برنامه‌هاي سياستگذاري شده محمد بن سلمان با رويكرد امنيت‌زايي را فراهم خواهد كرد. از سوي ديگر نيز رويكرد راهبردي مزبور به اين امر خواهد انجاميد كه محمد بن سلمان با جسارت و جرات بيشتري به انجام برنامه‌هاي اصلاحي در داخل با الگوهايي امنيتي بپردازد.
با وجود آنچه در بخش مربوط به فرصت‌ها و نقاط قوت سياستگذاري‌هاي امنيتي در خلق تحديد‌ها و امكان‌هاي مبتني بر نظارت‌هاي ساماندهي شده از سوي محمد بن سلمان و حلقه معتمد وي گفته شد، بايد بيان داشت كه كاستي‌ها و چالش‌هاي به مراتب خطرناكي نيز پيرامون اينگونه فضاسازي‌هاي امنيتي– پليسي وجود دارد كه مي‌تواند نتيجه معكوس را براي كادر وليعهد در حول برنامه‌ها و اهدافش ايجاد كند. به طوري كه درگير شدن با مراكز اصلي قدرت سعودي از خاندان سعودي كه شامل بزرگان و شاهزادگان آن از نسل دوم و سوم تا صدور احكامي مبتني بر منسوخ كردن اصول و آداب عرفي نشات گرفته از باورهاي وهابيت كه بايد محدوديت‌هاي مذهبي براي علما و اركان‌هاي تبليغي و حفاظتي وهابيت را نيز بدان اضافه كرد، دالي بر وجود نارضايتي‌هايي گسترده و نهفته‌اي است كه با اقدامات وليعهد شكل گرفته و به وجود آمده‌اند؛ از اين رو مراكز مذكور كه در اين راستا تحقير و ضعيف شده‌اند به مثابه آتش زير خاكستر بوده و با مهيا شدن كوچك‌ترين خللي در نحوه نظارت‌ها بر آنها به سوي وليعهد يورش برده و او را به مسلخ انتقام‌جويي‌هاي كم‌نظيري خواهند كشاند. و اين همان چيزي است كه محمد بن سلمان را از آينده خود هراسان ساخته است؛ به طوري كه در راستاي مرتفع كردن و عبور موفقيت‌آميز از اين چالش‌ها و تهديدات، محمد بن سلمان با چشم‌اندازهاي آينده‌نگرانه در اين باره، تلاش‌هاي همه‌جانبه‌اي را براي پيوند امنيت داخلي به امنيت منطقه‌اي يا خارجي سعودي در قالب اتحادها و ايجاد روابط دوجانبه با ديگر كشورها زده است كه در بخش ديگر به طور ويژه بدان پرداخته مي‌شود.
*توضيح: اين يادداشت در سايت ديپلماسي ايراني منتشر شده كه بخش‌هايي از آن در روزنامه اعتماد بازنشر مي‌شود.