خبرنگار مشهور عربستاني در خاك تركيه مفقود شد
سر به نيست كردن مخالفان ميانه‌روي سعودي
شهاب شهسواري
رسانه‌ها روز چهارشنبه گزارش دادند كه جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار شناخته شده عربستان توسط كنسولگري اين پادشاهي در استانبول تركيه بازداشت شده است. خاشقجي كه سال‌ها به عنوان يك خبرنگار برجسته و مدير پيشين چند رسانه مهم عربستان سعودي در سطح جهان نامي براي خود دست و پا كرده بود، بعد از روي كار آمدن پادشاه جديد در اين كشور در تبعيدي خودخواسته به ايالات متحده امريكا رفته بود. او بعد از مراجعه به كنسولگري عربستان در استانبول براي رسيدگي به امور اداري شخصي‌اش مفقود شد. خاشقجي كه ديدگاه منتقدانه نسبت به سياست‌هاي وليعهد جديد اين كشور، محمد بن سلمان داشت، به صورت مستمر نظرات خود را در روزنامه واشنگتن‌پست منتشر مي‌كرد و با حضور در شبكه‌هاي تلويزيوني عرب‌زبان و انگليسي‌زبان سياست‌هاي وليعهد جديد عربستان را مورد نقد قرار مي‌داد.
روز چهارشنبه خبرگزاري رويترز به نقل از دو مقام ارشد دولت تركيه خبر داد كه جمال خاشقجي بعد از ورود به ساختمان كنسولگري عربستان سعودي در استانبول بازداشت شده است. خبر بازداشت خاشقجي، اولين‌بار توسط نامزد تركيه‌اي‌اش به واشنگتن‌پست اطلاع داده شد. براساس اطلاعاتي كه نامزد خاشقجي به رسانه‌ها داده است، او روزسه‌شنبه براي ثبت مدارك طلاق و طي مراحل اداري به كنسولگري عربستان در استانبول رفته بود تا بتواند دوباره ازدواج كند، اما بعد از ورود به ساختمان كنسولگري تا 24 ساعت بعد از او هيچ خبري نشده است. يكي از مقام‌هاي مسوول در دولت تركيه كه در مورد سرنوشت اين روزنامه‌نگار به رويترز پاسخ داده است، مي‌گويد كه بر اساس اطلاعات، اين روزنامه‌نگار منتقد همچنان روز چهارشنبه در كنسولگري عربستان سعودي نگه داشته شده است.
خياط در كوزه
خاشقجي به شدت نسبت به سركوب مخالفان و ساكت كردن منتقدان توسط وليعهد عربستان سعودي معترض بود. اسفندماه گذشته در مصاحبه‌اي با شبكه خبري الجزيره گفته بود: «حالا كه با هم صحبت مي‌كنيم، تعداد زيادي از روشنفكران و روزنامه‌نگاران سعودي در بازداشت به سر مي‌برند. هيچ كس جرات نمي‌كند سخني بگويد و نسبت به اصلاحات وليعهد انتقادي مطرح كند. ... براي او خيلي مفيدتر است كه جاي نفس كشيدني براي منتقدان باز كند، براي روشنفكران سعودي، نويسندگان سعودي و رسانه‌هاي سعودي تا بتوانند گفت‌وگو و رايزني كنند.» اين خبرنگار شناخته شده سعودي پيش از اينكه بتواند مقام‌هاي كشورش را به باز كردن فضاي نقد و گفت‌وگو راضي كند، خودش يكي از قربانيان سركوب شده است. به نظر مي‌رسد خاشقجي تازه‌ترين قرباني اقدامات وليعهد عربستان سعودي براي سركوب مخالفان و منتقدانش باشد. طي يك سال گذشته وليعهد عربستان سعودي موجي از بازداشت‌ها عليه منتقدان و مخالفان خود در داخل خاك عربستان به راه انداخته است. محمد بن سلمان روحانيان مشهور را بازداشت كرده است و براي سه امام جماعت حكم اعدام صادر كرده است، چندين شاهزاده، وزير پيشين و ثروتمند سعودي را به صورت عجيبي در يك هتل پنج ستاره بازداشت كرد و ميليون‌ها دلار باج براي آزادي از آنها گرفت، نخست‌وزير لبنان را براي مدتي در عربستان به گروگان گرفت تا سياست‌هاي آشتي‌جويانه‌اش در برابر گروه حزب‌الله و جمهوري اسلامي ايران را تغيير دهد و در آستانه اجراي فرمان آزادي رانندگي زنان در عربستان سعودي، چندين فعال مدني حقوق زنان را كه از حق رانندگي زنان دفاع مي‌كردند به زندان انداخت. اما اين اولين‌بار است كه يك منتقد شناخته شده سعودي در خاك تركيه ربوده مي‌شود. به نوشته رويترز در صورت ادامه اين جنجال ممكن است كه روابط ميان آنكارا و رياض بيش از گذشته شكرآب شود. در حال حاضر تركيه و عربستان سعودي بر سر مسائلي مانند محاصره اقتصادي و سياسي قطر و همكاري با ايران در مساله سوريه اختلاف‌نظرهاي جدي دارند. دوستان و نزديكان جمال خاشقجي به شدت نسبت به سرنوشت او اظهار نگراني كرده‌اند. حديثه چنگيز، نامزد 36 ساله خاشقجي از پليس تركيه خواسته است تا به شكل فوري به اين پرونده رسيدگي كند. گاليپ دالاي از نزديكان خاشقجي نسبت به استرداد او به عربستان و شكنجه شدنش اظهار نگراني كرده است. علي الشهابي، مدير بنياد عرب در واشنگتن كه معمولا از تحسين‌كنندگان عملكرد وليعهد عربستان شناخته مي‌شود هم نسبت به اين بازداشت اظهار نگراني كرده است. ديويد هرست، سردبير پايگاه خبري ميدل‌ايست‌اي مي‌نويسد: «اين اقدام نشان از ناپختگي نظام سعودي دارد. جمال خود را يك مخالف حكومت نمي‌دانست، او به نظام سعودي وفادار بود و به كشورش افتخار مي‌كرد، او نظرات بسيار متعادلي داشت، با اين حال معتقد بود كه نظام كنوني در حال سقوط اخلاقي است. اگر قرار باشد كسي مانند او اينچنين بازداشت شود، بقيه كه ديدگاه‌ها تندتري دارند بايد منتظر چه رويدادي باشند؟»
خاشقجي كيست؟
جمال خاشقجي، سردبير پيشين روزنامه الوطن عربستان سعودي طي دو دهه گذشته با مصاحبه‌هاي اختصاصي‌اش با اسامه بن‌لادن، بنيانگذار گروه تروريستي القاعده مشهور شده بود. خاشقجي چندين بار موفق شده بود تا با اسامه بن‌لادن پيش از هلاكتش در سودان و افغانستان گفت‌وگوهاي اختصاصي تهيه كند. خاشقجي در عين حال از نزديكان تركي الفيصل، رييس پيشين سازمان اطلاعات عربستان سعودي و سفير اين پادشاه در امريكا و بريتانيا محسوب مي‌شود و رابطه نزديكي با شاهزاده وليد بن طلال، ميلياردر سعودي دارد كه سال گذشته همزمان با بازداشت تعداد زيادي از شاهزادگان و ثروتمندان سعودي در هتل ريتزكارلتون رياض بازداشت شده بود. خاشقجي طي يك سال گذشته به صورت مستمر با انتشار يادداشت‌هايي در روزنامه واشنگتن‌پست، به شدت از سياست‌هاي دولت عربستان در محاصره سياسي و اقتصادي قطر، قطع روابط با كانادا و جنگ در يمن انتقاد كرده بود، او همچنين از منتقدان نقض حقوق بشر و سركوب گسترده مخالفان و رسانه‌ها در عربستان محسوب مي‌شد و بارها نسبت به بازداشت‌هاي اخير چهره‌هاي مذهبي، فعالان حقوق بشر و فعالان مدني اعتراض كرده بود. خاشقجي به تازگي مدعي شده بود كه هدف سلمان بن عبدالعزيز و پسرش محمد بن سلمان، تغيير ماهوي عربستان سعودي از پادشاهي سعودي به پادشاهي سلمانيه است.
او يك سال پيش در يادداشتي براي واشنگتن‌پست نوشته بود: «من خانه، خانواده و شغلم را رها كردم تا صداي خود را به گوش جهانيان برسانم. اقدامي جز اين، خيانت به كساني بود كه در زندان‌ها مي‌پوسند. من در شرايطي مي‌توانم حرف بزنم كه بسياري حق صحبت ندارند.» او ارديبهشت ماه سال جاري و در پي بازداشت تعدادي از فعالان حقوق زنان در عربستان سعودي نيز در يادداشتي براي واشنگتن‌پست نوشته بود: «اين بازداشت‌ها نشان‌دهنده مشكلات مردم سعودي است. از ما مي‌خواهند كه هر نوع اميد به آزادي سياسي را كنار بگذاريم و در برابر همه بازداشت‌ها و ممنوع‌الخروجي‌هايي كه براي منتقدان و اعضاي خانواده‌شان وضع شده، سكوت كنيم. از ما انتظار مي‌رود كه براي اصلاحات اجتماعي هورا بكشيم و به شكل اغراق‌آميزي از وليعهد سعودي تعريف كنيم، در حالي كه حق نداريم به هيچ يك از پيشتازان سعودي كه دهه‌ها پيش روي اين مشكلات انگشت گذاشته بودند، اشاره كنيم.»