وضعيت داوري در ليگ برتر به حدي از بحران رسيده كه كمتر كسي را مي‌بينم كه اين روزها در مورد داوري صحبت و اظهارنظر نكند. طرفداران تيم‌ها و مديران و سرمربي‌ها چپ و راست داوران را مورد عنايت قرار مي‌دهند و همه به‌طور كامل اين احساس را دارند كه داوري بر ضد آنها بوده و حقشان خورده شده. اعتراض به داوري در واقع آتش زير خاكستري بود كه با قضاوت‌هاي فغاني در بازي سپاهان و پرسپوليس و زاهدي‌فر در بازي استقلال و پديده شعله‌ور شد و حالا ديگر به نقطه اوج رسيده. فريدون اصفهانيان، رييس كميته داوران در واكنش به افزايش هجمه‌ها و اعتراضات به داوري ضمن عذرخواهي اعلام كرد كه استفاده از كمك داور ويديويي در دستور كار قرار گرفته تا مشكل داوري برطرف شود.
به همين بهانه و براي بررسي ابعاد استفاده از VAR با محمد فنايي از چهره‌هاي سرشناس داوري ايران و جهان كه سابقه قضاوت در فينال جام جهاني 1994 را در كارنامه دارد به گفت‌وگو نشستيم.
در ابتدا نظر كلي شما درباره كمك داور ويديويي چيست؟
اين سيستم حاصل مطالعات بسيار زياد كشورهاي پيشرفته فوتبال و فيفا و همچنين استفاده از فناوري پيشرفته است. به عنوان مثال در جام جهاني اگر نگاه كنيد، آنجا علاوه بر دوربين‌هاي پيش‌بيني شده، دوربين‌هاي بيشتري هم كار گذاشتند تا به داوري كمك كند و به اعتقاد من تا 98درصد اين سيستم تاثيرگذار بوده و كارش را درست انجام داده.
پس مي‌توانيم اين سيستم را در ليگ برتر خودمان به كار بگيريم؟
استفاده از اين سيستم در ايران مع‌الفارق است. يعني اينكه فكر كنيم الان چند تا دوربين و يك مونيتور بگذاريم آنجا و به داور بگوييم بيا خودت دوباره صحنه را ببين، اين مي‌تواند تاثيرگذار باشد منتها شرايط دارد. شما مي‌دانيد تصميمات داوري آني است. يعني مثلا اگر آفسايدي اتفاق بيفتد كمك داور مي‌گويد يا آفسايد هست يا نيست. اين نياز به تمركز دارد. در عين حال ممكن است تصميمش اشتباه باشد. بالاخره داور هم انسان است. حالا اگر دوربين باشد و داور بيايد دوباره صحنه را به صورت اسلوموشن ببيند، كمك مي‌كند. من منكر كمك سيستم كمك داور ويديويي نيستم. خود من هم وقتي مورد سوال قرار مي‌گيرم كه فلان صحنه آفسايد بود يا نه پاسخ مي‌دهم بايد صحنه را دوباره ببينم. پس مي‌توان گفت كه استفاده از VAR به صورت موضعي كمك مي‌كند...
موضعي به چه معنا؟
يعني همان جا داور بيايد و ببيند و تشخيص بدهد. فقط همان جا و به همان صحنه كمك مي‌كند. اين يعني موضعي. اما ما يك بحث فراتر و مهم‌تر داريم از تشخيص يك صحنه خاص در بازي. آن هم فرهنگ‌سازي استفاده از اين سيستم است. سوال مهم اين است كه ما در استاديوم‌هاي‌مان مي‌توانيم و اصلا فرصت استفاده از اين سيستم را داريم يا نه. داور مي‌تواند در بازي‌هاي داخلي بازي را نگه دارد و بعد نظرش را برگرداند يا برنگرداند؟ آيا فكر نمي‌كنيم كه اگر گلي به ثمر رسيده باشد و بعد داور بخواهد نظرش را در رابطه با آن گل اصلاح كند، واكنش تماشاچيان چيست؟ يعني تماشاچيان با آرامش قبول مي‌كنند كه نظر داور برگردد؟ من گمان نمي‌كنم هنوز به آن فرهنگ رسيده باشيم. مردم وقتي در منزل از يك برنامه تلويزيوني كارشناسي داور را مي‌بينند، تا حدودي قانع مي‌شوند. چون به هر حال تلويزيون نشان مي‌دهد و يك نفر هم آنجا به دور از تنش صحبت مي‌كند. در استاديوم اما اين باور سخت است. در كشورهاي اروپايي و صاحب فوتبال فرهنگ پذيرفتن در همان لحظه در استاديوم وجود دارد. ما ولي نداريم. داور در ديدارهاي داخلي اول از همه بايد بازيكن را آرام كند؟ بازيكني كه بالفرض گل زده و كلي هم خوشحالي كرده به او بگويد گلت مردود است؟ بعد همان جنجال بازيكنان و اعتراض آنها به سكوها كشيده مي‌شود. تماشاچيان كه نمي‌دانند چه اتفاقي افتاده. تصويري كه داور مي‌بيند را كه نديده‌اند. بنابراين من مي‌خواهم بگويم وقتي بحث استفاده از VAR مطرح است، اول بايد اين را به خورد مردم بدهيم. مرتبا فضاسازي كنيم. رسانه‌ها كمك كنند و مردم عادت كنند مثل جام جهاني. اينكه بلافاصله بعد از اعتراضات به داوري، رييس كميته داوران مي‌گويد از VAR استفاده كنيم به نوعي فرار به جلوست. اينكه داوران‌مان در حال اشتباه هستند و فدراسيون دستور داده از كمك داور ويديويي استفاده كنيم. اين به نظر من يك مسكن است.
غير از بحث فرهنگ‌سازي، استفاده از VAR چه‌چالش‌هاي ديگري دارد؟
چالش بعدي از نظر من تكنولوژي و زيرساخت است. آيا استاديوم‌هاي ما آمادگي استفاده از اين سيستم را دارند؟ مي‌توان در نقاط مشخص دوربين كار گذاشت؟ شما نگاه كنيد در برنامه 90 خود مجري صدا و سيما خودش گله مي‌كرد از كيفيت و ضبط تصاوير. مي‌گفت ما صحنه‌هاي گل را از دست مي‌داديم! بحث زيرساخت استاديوم و تعصبي كه هواداران به تيم‌شان دارند كار را سخت مي‌كند. در همه استاديوم‌ها وضعيت يكسان است. فرقي نمي‌كند در تبريز و انزلي و قائم‌شهر و اهواز و اصفهان و همه جا. اينكه مي‌گويند در جام جهاني اين كار انجام شده با مطالعات زياد و تكنولوژي بسيار بالا انجام شده. هزينه دارد اين كار. ميليارد ميليارد هزينه كردند، تست كردند، بعد پذيرفته شده و در نهايت انجام شده. بعد از چندين داور استفاده كردند و با اين همه باز هم اشتباهاتي صورت گرفته. پس اگر امثال من اين صحبت‌ها را مطرح مي‌كنند، ممكن است كميته داوران يا هر كس ديگري، بگويد كه ما نمي‌دانيم و متوجه نيستيم. ولي اينها آسيب‌ها و چالش‌هاي استفاده از VAR در ليگ برتر است.
پس فعلا با اين چالش‌ها كار سختي پيش رو داريم.
شايد در تهران بشود اين كار را كرد. چون استاديوم زيرساخت‌هايش را دارد. آن هم البته همان‌طور كه گفتم مسكن است. اگر در تهران اين كار انجام شود باقي استاديوم‌ها و تيم‌ها هم مي‌خواهند. ولي در استاديوم‌هاي شهرستان كار سخت است. شما نگاه كنيد بعضا داورهاي ما به خاطر تصميمات درستشان مورد حمله واقع مي‌شوند. من هميشه اين را گفته‌ام كه داوران ما در حاشيه ناامني قرار دارند و نمي‌توانند در ايران خوب قضاوت كنند. همين داورها مي‌روند خارج با همين ابزارها قضاوت‌هاي خوبي انجام مي‌دهند. ولي چرا در ايران نمي‌توانند؟ چون از لحظه‌اي كه وارد زمين مي‌شوند، استرس دارند و نگرانند. همين آقاي فغاني. آيا ايشان اشتباه ندارد؟ چرا دارد! ولي يكي از دلايل اشتباهاتش، اگر بگويد اين نيست به نظرم اشتباه مي‌كند، استرس است. ايشان يك داوري مي‌كند، بعد سرمربي يك تيم مي‌آيد ايشان را مي‌شورد مي‌گذارد كنار...
امير قلعه‌نويي را مي‌گوييد؟
من نمي‌خواهم اسم بياورم ولي اين چيزي است كه وجود دارد. آيا جرات داور هست كه در ناامني بيايد كار كند؟ اين روزها در فضاي مجازي الي ماشاالله شروع مي‌كنند به زن و بچه و خانواده طرف فحاشي كردن. زندگي داور بنده خدا را از پايين و بالا نابود مي‌كنند. اين واقعيت است. شما به عنوان رسانه فكر مي‌كنيد من اشتباه مي‌كنم؟ شما بزرگ‌ترين داوران دنيا را هم بياوريد، قضاوت‌شان در اين فشار فرقي نمي‌كند. از ساندرو پل و ماركوس مرك كه ديگر بزرگ‌تر نداريم. آمدند و اشتباه هم كردند و رفتند. منتها چون رفتند كسي پيگير نشد. اشتباهات فاحشي هم كردند اما چون ايران نبودند كسي نرفت در خانه آنها تهديد كند.
گاهي داورهاي ما به خاطر تصميمات درستشان مورد حمله واقع مي‌شوند. من هميشه اين را گفته‌ام كه داوران ما در حاشيه ناامني قرار دارند و نمي‌توانند در ايران خوب قضاوت كنند. همين داورها مي‌روند خارج با همين ابزارها قضاوت‌هاي خوبي انجام مي‌دهند. ولي چرا در ايران نمي‌توانند؟ چون از لحظه‌اي كه وارد زمين مي‌شوند، استرس دارند و نگرانند.