ارحام صدر، ماندگار در تاريخ تئاتر
بهروز غريب‌پور
دوران كاري و هنري رضا ارحام صدر را مي‌توان به دو دوره تقسيم كرد؛ زماني كه كمدي‌هاي اجتماعي و سياسي مي‌ساخت مانند روزگاري كه نمايش «نفت» را ساخت و يكي از بهترين آثار او در اين زمينه شد. زباني كه ارحام صدر انتخاب كرد، زبان طنز و ژانر او كمدي بود. او جزو يكي از فعالاني بود كه به شيوه كمدي، مسائل مبتلا به جامعه به ويژه پس از كودتاي 28 مرداد را در آثار خود منعكس كرد.
بعد از آن، ارحام صدر به كمدي‌هاي اجتماعي و خانوادگي گرايش پيدا كرد كه در اين ژانر هم موفقيت‌هاي بسيار زيادي به دست آورد. او يكي از عجيب‌ترين اتفاقات فرهنگ تئاتري ايران را رقم زد؛ اتفاقي كه ديگر تكرار نشد و آن هم اين بود كه علاقه‌مندانش را از پايتخت به زادگاهش مي‌كشاند و بسياري از علاقه‌مندان از تهران و ساير شهرها براي ديدن آثار ارحام صدر به اصفهان مي‌رفتند در حالي كه تهران، پايتخت فرهنگي محسوب مي‌شد و هنوز هم اين عادت وجود دارد كه مخاطبان از شهرستان براي ديدن نمايش‌ها به تهران بيايند.
ارحام صدر پايگاه ثابتي براي اجراهاي خود همچنين نويسنده و گروه ثابتي داشت. استمرار و تداوم گروه او تنها در سايه توان مديريتي امكان‌پذير بود و همين امر سبب شد، بتواند جايگاه ويژه‌اي در فرهنگ نمايش ايران داشته باشد.
از نظر بازي، ارحام صدر همواره نقش محوري آثارش را به عهده داشت، بسياري معتقد بودند او نمي‌خواهد اين جايگاه را ترك كند و از اين بابت تمام آنچه نوشته مي‌شود با محوريت ارحام صدر است. نكته مهم در نمايش‌هاي او به اين موضوع برمي‌گشت كه آنها متكي به بداهه‌گويي روي صحنه و بازي دلنشين ارحام صدر بودند. اين امر نشان‌دهنده مديريت درست او بود زيرا بسياري از تماشاگران و مخاطبان نمايش براي ديدن ارحام و طنزهاي بداهه او از شهرهاي ديگر به اصفهان مي‌آمدند.
از نظر زيباشنايي و قدرت متن، ارحام صدر تنها به خاطر بداهه‌گويي شهرت داشت هر چند كه آثارش از ارزش كيفي بالايي برخوردار نبودند. زماني كه ارحام صدر وارد عرصه سينما شد باز هم شمار زياد بينندگان و تماشاگران منتظر ديدن او و بداهه‌گويي‌هايش در فيلم‌ها بودند كه نمونه آن را در «شب‌نشيني در جهنم» شاهديم.
به طور كلي مي‌توان گفت تا پيش از انقلاب، ارحام صدر يكي از ستون‌هاي نمايش ملي ما محسوب مي‌شد. هر چند كه متن‌هاي قوي نداشت و از زيباشناسي و طراحي صحنه خوبي برخوردار نبود. اما او توانست يك پايگاه تئاتري در شهر اصفهان ايجاد كند كه همين امر از ارزش زيادي برخوردار است.
بعد از انقلاب دودستگي‌هاي زيادي درباره ادامه فعاليت اين هنرمند و حضور مجدد او روي صحنه وجود داشت و ما نوسان‌هاي زيادي را شاهد بوديم. در حالي كه گروهي موافق ادامه كار او بودند، دسته‌اي در جبهه مخالف قرار گرفته و اين امر سبب مجادله‌هاي فراوان شد. نتيجه اينكه ارحام صدر تا پايان عمر جز معدود آثاري كه در خارج از ايران اجرا كرد، موفق نشد روي صحنه برود. آخرين حضور او روي صحنه بزرگداشتي بود كه ما در خانه هنرمندان براي او ترتيب داديم تا بداند اين نسل، او و فعاليت‌هايي كه در حوزه تئاتر ايران انجام داده را فراموش نكرده است. رضا ارحام صدر به عنوان يك نام ماندگار در تئاتر ايران بوده و خواهد بود.