موافقان و مخالفان مادورو به خيابان‌هاي كاراكاس ريختند
دورنماي مبهم دموكراسي در ونزوئلا
شهاب شهسواري
كاراكاس بار ديگر شاهد راهپيمايي‌هاي همزمان مخالفان و موافقان دولت چپ‌گراي اين كشور بود. صبح چهارشنبه در آستانه برگزاري تظاهرات سراسري مخالفان دولت مادورو به دعوت رهبر جوان مجمع ملي اين كشور، خيابان‌هاي پايتخت ونزوئلا شاهد حضور سنگين نيروهاي امنيتي و پليس ضدشورش بود كه خود را براي برگزاري راهپيمايي‌هاي موازي مخالفان و موافقان مادورو آماده مي‌كردند. خبرهايي از خشونت‌هاي پراكنده در محلات مركزي شهر مخابره شده بود، اما خوان گوايدو، رهبر مخالفان از معترضان و نيروهاي پليس خواسته تا اجازه برگزاري بدون خشونت اين راهپيمايي را بدهند. اعتراضاتي كه به نوشته آسوشيتدپرس «آزمايشي مهم براي سرنوشت ونزوئلا» بود. هر چند طي 20 سال گذشته ونزوئلا با برخوردهاي خشونت‌آميز و راهپيمايي‌هاي گاه و بي‌گاه مخالفان و موافقان دولت عادت كرده است، اما اين‌بار با حمايت شديد كشورهاي خارجي از براندازي و كودتا عليه دولت حاكم، شرايط براي مادورو و مخالفان بسيار حساس‌تر از گذشته شده است.
زير چتر امريكا
خوان گوايدو، رييس جديد مجمع ملي (پارلمان) ونزوئلا، كه از ابتداي سال جاري ميلادي به اين مقام انتخاب شده است، بعد از برگزاري مراسم تحليف رياست‌جمهوري اعلام كرد كه مادورو را براي اين مقام مشروع نمي‌داند و به عنوان رييس پارلمان، براساس قانون اساسي ونزوئلا آماده است تا به عنوان رييس‌جمهور موقت، يك دولت انتقالي تشكيل دهد. او از مردم خواسته بود تا براي تظاهراتي وسيع در سراسر اين كشور به خيابان‌ها بيايند. اظهارات اين نماينده 35 ساله اپوزيسيون دولت مادورو، با استقبال واشنگتن مواجه شده است. ايالات‌متحده امريكا همزمان فشارهاي خود را بر براندازي دولت در ونزوئلا و روي كار آوردن يك دولت دست‌نشانده صدچندان كرده است. روزهاي گذشته وزارت خارجه امريكا با صدور بيانيه‌اي رسما خواستار براندازي دولت ونزوئلا شد، وزير خارجه اين كشور مايك پمپئو، در سفر به امارات‌متحده عربي اعلام كرد كه از خوان گوايدو حمايت مي‌كند و جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا، نيز در پيامي تاكيد كرد كه دولت امريكا «مجمع ملي را به‌عنوان تنها نهاد منتخب مشروع در اين كشور» به رسميت مي‌شناسد. مايك پنس، معاون اول رييس‌جمهور امريكا روز سه‌شنبه با انتشار ويديويي خطاب به مردم ونزوئلا، آنها را به سرنگوني دولت حاكم تشويق كرد و گفت: «سعي كنيد در تظاهرات فردا حتما صداي‌تان شنيده شود. من به نيابت از مردم امريكا مي‌گويم كه
«estamos con ustedes» (به اسپانيايي يعني: ما با شماييم).» دلسي رودريگز، معاون رييس‌جمهور ونزوئلا، در واكنش به پيام معاون رييس‌جمهور امريكا به شعار هميشگي اعتراضات ضد ايالات‌متحده در امريكاي‌جنوبي اشاره كرده است كه به انگليسي فرياد مي‌زنند: «يانكي به خانه برگرد.» رييس‌جمهور ونزوئلا، در واكنش به اين پيام مايك پنس، تاكيد كرد: «تاكنون سابقه نداشته است يك مقام بلندپايه امريكايي به اين شكل خواهان براندازي حكومت شود.» مادورو، سه‌شنبه شب در جمع هوادارانش گفت: «امپرياليست‌هاي و اليگارشي‌ها بي‌صبرانه منتظرند تا مستقيما ونزوئلا را تحت تسلط بگيرند. سوال اين است كه آيا ما حاضريم كه استقلال خود را واگذار كنيم؟»
مخالفان با حمايت علني دولت ايالات‌متحده امريكا و بخشي از متحدانش در منطقه
امريكاي لاتين از براندازي در ونزوئلا، بعد از
20 سال حكومت چپ‌گرايان، اميدهايي تازه براي بركناري دولت سوسياليستي اين كشور پيدا كرده‌اند. دو هفته از زماني كه رييس‌جمهور ونزوئلا، نيكولاس مادورو، دور دوم رياست‌جمهوري خود را آغاز كرده است مي‌گذرد، اما مخالفان او نتيجه انتخابات اخير اين كشور را به رسميت نمي‌شناسند و معتقدند كه نيكولاس مادورو از مشروعيت براي نشستن بر كرسي رياست‌جمهوري برخوردار نيست. مادورو سال جاري انتخاباتي زودهنگام برگزار كرد كه با كسب 68درصد آرا موفق شد رياست‌جمهوري خود را براي يك دوره 6 ساله ديگر تمديد كند، اما اين انتخابات از سوي اپوزيسيون تحريم شد و بسياري از كشورهاي مخالف دولت ونزوئلا و برخي نهادهاي بين‌المللي مشروعيت آن را زير سوال برده‌اند. در كنار ايالات‌متحده امريكا، دولت جديد برزيل و سازمان كشورهاي قاره امريكا هم از ادعاي خوان گوايدو، رهبر مخالفان دولت ونزوئلا، مبني بر عدم مشروعيت دولت حاكم و حق او براي تشكيل دولت موقت حمايت كرده‌اند.
قطع تجربه دموكراسي
بحران ونزوئلا، روز چهارشنبه در شصت و يكمين سالروز كودتاي 1958 اين كشور، وارد مرحله‌اي تازه شد. آخرين كودتاي نظامي موفق در ونزوئلا
61 سال پيش انجام شده بود؛ روزي كه ارتش
در حمايت از مردم براي سرنگوني ماركوس پرز خيمنز، ديكتاتور نظامي اين كشور به پشتيباني از معترضان كودتا كرد و بعد از يك سال دولت را به سياستمداران غيرنظامي سپرد. از آن زمان تاكنون حكومت در ونزوئلا، خيلي زودتر از همسايگانش در امريكاي‌جنوبي دراختيار غيرنظاميان قرار گرفت. برخلاف كشورهايي مانند برزيل، آرژانتين، پرو، بوليوي، شيلي، پاراگوئه و اروگوئه كه طي دهه‌هاي 1970 و 1980 ديكتاتوري‌هاي تحت حمايت ايالات‌متحده امريكا در آنها حاكم بودند، مردم ونزوئلا خيلي زودتر طعم دموكراسي پايدار را چشيدند. اما از ابتداي قرن بيست و يكم و
روي كار آمدن حكومت چپ‌گراي چاوز در ونزوئلا، دوقطبي چپ و راست در اين كشور عمق بيشتري پيدا كرده است تا جايي كه چندين تلاش ناكام براي كودتاي نظامي در اين كشور تكرار شده است. بعد از مرگ هوگو چاوز و جانشيني نيكولاس مادورو در سال 2013، دولت ايالات‌متحده امريكا كه همواره از اپوزيسيون راست‌گراي ونزوئلا حمايت مي‌كرد، تلاش‌هاي خود را براي سرنگوني دولت اين كشور افزايش داده است. در شرايطي كه ونزوئلا، در طول سال‌هاي اخير به شدت دچار بحران اقتصادي، ابرتورم و كمبود كالاهاي اساسي شده است، دولتمردان اين كشور ابرقدرت شمالي را به توطئه در اين كشور متهم مي‌كنند. امريكايي‌ها اخيرا تعارف‌ها را كنار گذاشته‌اند و رسما خواستار دخالت نظاميان براي سرنگوني دولت مادورو شده‌اند، اتفاقي كه اين‌بار، برخلاف 1958 مي‌تواند به جاي بازگشت دموكراسي، آغاز دوران تاريك‌تر ديكتاتوري نظامي بعد از 61 سال در اين كشور نفت‌خيز امريكاي لاتين باشد.
سايه كودتا؟
رويدادهاي روز دوشنبه در كاراكاس و شورشي گروهي از درجه‌داران گارد ملي ونزوئلا، در برخي رسانه‌ها با عنوان «كودتاي ونزوئلا» و متعاقب آن «حكومت نظامي در ونزوئلا» مخابره شد. روسيو سن‌ميگوئل، كارشناس مسائل نظامي با رد كردن اهميت اين اقدام‌هاي فردي به رويترز مي‌گويد: «يك گروهبان گارد ملي در يك پادگان دورافتاده آنچنان اهميتي ندارد، آنچه مهم است يك يگان عمده يا دست‌كم يك گردان از نظاميان ارتش است.» رويترز در گزارشي با عنوان «بهار كاراكاس؟ ارتش مي‌گويد كه خيلي هم عجله نكنيد» مي‌نويسد: «نيروهاي مسلح ونزوئلا به‌شدت نسبت به تجربه قرن بيستم امريكاي لاتين حساس هستند. وعده حل و فصل فوري مسائل با دخالت نظاميان در حكومت در كشورهايي مانند برزيل و شيلي باعث ظهور ديكتاتوري‌هايي شد كه تا 21 سال در قدرت باقي ماندند و كارنامه بسيار سياهي از حقوق بشر برجا گذاشتند.» رويترز به نقل از يك افسر ارشد ارتش ونزوئلا كه خواسته نامش فاش نشود، مي‌نويسد: «ارتش به مادورو وفادار است و مادامي كه او در قدرت باشد، به اين وفاداري ادامه خواهد داد.» نيكولاس مادورو با وجود بحران اقتصادي و تورمي كه از سوي نهادهاي جهاني تا 2 ميليون درصد برآورد مي‌شود، تلاش كرده ارتش را در كنار خود نگه دارد. فرماندهان ارتش پست‌هاي عالي در دولت و كمپاني ملي نفت ونزوئلا دريافت كرده‌اند و قراردادهاي چربي دراختيار كمپاني‌هاي اقتصادي نزديك به ارتش قرار گرفته است.